جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آموزه‌های فاخر در تفکر شیعی، مفهوم «انتظار» است. ‌انتظار، به‌معنای اعتقاد به‌ظهور حضرت مهدی موعود؟عج؟ و ایجاد تحول بنیادین در آینده تاریخ است. این بحث دارای جنبه‌های مختلفی است که یکی از ابعاد مهم آن، رابطه انتظار با مقوله «قدرت» به‌مفهوم سیاسی است. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی، به‌بررسی این موضوع از منظر حضرت آیت الله خامنه‌ای پرداخته است. براساس یافته‌های تحقیق، در نگاه از منظر ایشان، انتظار با تلاش و مجاهدت برای حاکمیت دین در همه عرصه‌های زندگی، معنا می‏یابد. انتظار به‌این معنا، با مفهوم «قدرت» پیوند وثیقی دارد؛ به‌گونه‏ای که تلاش برای حاکمیت دینی و اقتدار سیاسی، از الزامات انتظار حقیقی شمرده می‏شود و مهم‌ترین رسالت جامعه منتظر در عصر غیبت، مبارزه هدفمند با جریان باطل برای تغییر وضعیت استضعاف اجتماعی به‌اقتدار سیاسی است. تحقق این هدف، در پرتو اعتقاد راسخ به‌پیروزی جبهه حق و نقش آفرینی مؤثر برای ایجاد بنیادهای اجتماعی قدرت، امکان پذیر است.

یکی از مسائلی که از دیرباز ذهن مسلمانان را به خود مشغول ساخته، حوادث قطعی و غیر قطعی، پیش از ظهور و قیام مهدی موعود(عج) بوده است. از جمله حوادثی که براساس روایات، پیش از ظهور امام مهدی؟عج؟ محقق خواهد شد، مرگ سرخ (خونریزی به سبب جنگ) و مرگ سفید (تلفات به علت طاعون) است. حوادث و پیشامدهای مشابه این حوادث در طول تاریخ، بسیاری از مسلمانان را به تطبیق، توقیت و استعجال کشانده است. از این رو، مقاله حاضر، علاوه بر تحلیل مبانی فقه الحدیثی روایات به تحلیل نظریات، در زمینه مرگ سرخ و سفید پیش از ظهور مهدی موعود(عج) با بهره­گیری از داده­های نقلی وحیانی، عقلی تاریخی و علمی تجربی پرداخته است. نقل پرتکرار از ائمه معصوم(ع) در منابع روایی شیعه و سنی و همچنین کشف و تحلیل رویکردهای قرآنی، روایی، زمانی، مکانی، سیاسی، طبیعی و وقوعی؛ از مهم‌ترین یافته­های این تحقیق خواهد بود.

این پژوهه پس از ترسیم تشابه دولت زمینه‌ساز با نهاد وکالت، با روش توصیفی – تحلیلی و با بررسی و کاوش در منابع حدیثی و تاریخی و تحلیل گزارش‌های مرتبط با وکلای امام دوازدهم، می‌کوشد ویژگی‌های مدیریتی وکلا و ساختار اداره امور اجتماعی را بیان کند و از آن ویژگی‌ها، به مثابه الگو در روزگار کنونی برای تبیین شاخصه‌های مدیر تراز دولت زمینه‌ساز بهره ببرد. نتایج تبیین و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد ویژگی‌هایی همچون اهتمام به اطاعت از امام، کارآمدی، عقلانیت، رازداری، نظم و انضباط در امور و رعایت سلسه مراتب به لحاظ جایگاه وکلا و قابلیت اعتماد (وثاقت) و امانتداری، از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های مدیریتی وکلای امام بوده است، که می‌توان آنان را به عنوان شاخصه‌های مدیر تراز دولت زمینه‌ساز مطرح کرد.

تحقق عدالت از موضوعات بنیادین و پیچیده در اندیشه سیاسی اسلام است. مسئله این پژوهش، تبیین سازکارهای مؤثر بر تحقق عدالت کامل در آرمان‌شهر اسلامی است که به دلیل پیوند عمیق با باورهای دینی، بی‌پاسخ ماندن آن می‌تواند زمینه‌ساز تردیدهای اعتقادی و بروز شبهات در مورد آرمان‌شهر اسلامی شود. این پژوهش با رویکرد توصیفی _ تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، به واکاوی ابعاد نظری و عملی تحقق عدالت در آرمان‌شهر اسلامی پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که تحقق عدالت در این جامعه به تلفیق سازکارهای زیربنایی و روبنایی نیازمند است. سازکارهای زیربنایی مانند، رشد علمی، عقلانی، اعتقادی، معنوی، معرفتی، فرهنگی، و سازکارهای روبنایی نظیر، قدرت هوشمند و وفور نعمت‌، نقش اساسی در تحقق عدالت دارد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دلیل اساسی عدم تحقق عدالت در صدر اسلام و عصر غیبت، فقدان سازکارهای زیربنایی است. نتایج نشان می‌دهد که بهره‌گیری هم‌زمان از این سازکارها، می‌تواند در تحقق عدالت نسبی در جوامع معاصر کمک کند.

سازمان‌ها برای ارتقای اخلاق سازمانی و مقابله با چالش‌های اخلاقی، به‌مدیریت اخلاقی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی ‌‌نیازمند هستند. مدیریت اخلاقی فراتر از قوانین عمل می‌کند و بر درونی‌سازی اصول اخلاقی تأکید دارد. آموزه‌ها و سیره مهدوی، الگویی جامع برای اصلاح نظام‌های مدیریتی ارائه می‌کند که با پیشگیری از رفتارهای غیراخلاقی، فرهنگ سازمانی را ارتقا می‌بخشد. این پژوهش، راهبردهای مدیریت اخلاقی حضرت مهدی(عج) در سازمان‌ها را بررسی می‌کند. روش پژوهش، «توصیفی _ تحلیلی» و گردآوری داده‌ها «کتابخانه‌ای» است. داده‌ها شامل روایات معصومان(ع) از منابعی چون کتاب‌های الکافی، الغیبه‌للنعمانی، کمال‌الدین و تمام النعمه، نهج‌البلاغه، الغیبه(شیخ طوسی)، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، درباره حکومت مهدوی است. روایات مرتبط، در قالب خانواده‌های روایی سازمان‌دهی، تحلیل، و راهبردهای مدیریت اخلاقی استخراج شده است. ایجاد بصیرت اخلاقی، تکریم و احترام­افزایی، رهبری اخلاقی و فضلیت­محور، شایسته­گزینی و انتخاب ناب، تأمین کریمانه نیازهای مادی و معنوی افراد، و اقتدار اخلاقی و مبارزه با انحرافات؛ مهم‌ترین راهبردهای مدیریت اخلاقی است که از سیره مهدوی به‌دست آمده است.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی و تحلیل معناشناختی مفهوم غیبت در مهدویت و با تمرکز بر احادیث پیشوایان معصوم (ع) صورت پذیرفته است. فراوانی و تنوع احادیث مرتبط با غیبت حضرت مهدی(عج) و تفاسیر گوناگون ارائه شده، به شکل‌گیری برداشت‌های ناهمگونی از معنای غیبت منجرگردیده است. این اختلاف دیدگاه‌ها، این پرسش بنیادین را پیش روی پژوهشگر قرار می‌دهد: مراد معصومان (ع) از کاربرد واژه "غیبت" در توصیف دوره‌ای از حیات حضرت مهدی (عج)چه بوده است؟ این مقاله، با اتخاذ رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی، به بررسی و تحلیل جامع احادیث مرتبط با مفهوم غیبت می‌پردازد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که غیبت حضرت، بر خلاف تفسیرهای محدودکننده آن به صرف "پنهان‌بودن جسم" یا "پنهان‌بودن عنوان"؛ مفهومی چندوجهی و پویاست که بر اساس مقتضیات و شرایط گوناگون، اشکال متفاوتی به خود می‌گیرد. در اوضاع تهدید جدی جان حضرت، غیبت به معنای ناپیدایی کامل و به مشیت الاهی محقق می‌شود؛ در حالی که در وضعیت امن‌تر، غیبت به شکل ناشناسی و عدم اشتهار بروز می‌یابد. یکسان انگاشتن این دو شکل از غیبت در همه شرایط، با توجه به روایات موجود، قابل دفاع نیست. این پژوهش، با ارائه تحلیلی نو و جامع از مفهوم غیبت، گامی به منظور رفع ابهامات و تبیین دقیق‌تر این مفهوم کلیدی در اندیشه مهدویت برمی‌دارد.

آموزه مهدویت راهبرد دین اسلام برای سامان­دهی به انواع استراتژی­ها برای آینده اسلامی درعلوم انسانی است. این آموزه برآمده از نوعی انسان‌شناسی متقن در جهان­بینی توحیدی است که عرضه «انسان متشابه» به «انسان محکم» را مبنا قرار داده و با محوریت شخص امام، مبدأ و منتهای تمام دانش­هایی که داعیه شناخت انسان یا شناخت برای انسان را دارند؛ تعیین می­کند. آموزه مهدویت در زمانه­ای به بشر عرضه می­شود که علوم انسانی به دلیل تأثیرپذیری مستقیم از تحولات فلسفی غرب، در اوضاع نامطلوبی به سر می­برند. هدف این پژوهش تحلیل تأثیر تحولات فلسفی در وضعیت علوم انسانی، یافتن جایگاه آموزه مهدویت در جهت­دهی به علوم انسانی و آشکارسازی ظرفیت­هایی است که این آموزه را در عرصه نظر و عمل قابل تحقق می­سازد. در این پژوهش، از روش‌های تحلیل روند و تصویرپردازی استفاده شده است. یافته­ها نشان می­دهد در آینده‌پژوهی علوم انسانی، توجه به ظرفیت­های آموزه مهدویت اجتناب ناپذیر است. در این آموزه توجه به عنصر فطرت به عنوان نقطه کانونی تحول علوم انسانی، عقلانیت وحیانی به­منزله استکمال روشی در این علوم و حق طلبی در بستر حرکت تاریخ، کاربست مهدویت را در آینده علوم انسانی پردلالت می­نماید.

شناخت امام زمان(عج)و تمییز ایشان از مدعیان دروغین، از بنیادی­ترین مسائل مهدویت است. این تحقیق با روش تحلیلی _ توصیفی و با استناد به منابع روایی و متون کلامی شیعه، معیارهای تشخیص امام را ذکر کرده و دیدگاه­های مقابل را مورد نقد قرار داده است. یافته­ها نشان می­دهد که نص _ اعم از نص الاهی، نص نبوی و نص امام سابق­، معجزه، علم غیب و ودایع امامت به عنوان معیارهای پذیرفته شده در دیدگاه شیعه در این زمینه هستند. تفکیک بین مقام ثبوت و مقام اثبات در صفات و خصوصیات امام در این بحث از اهمیت خاصی برخوردار است. با این تفکیک، ویژگی­هایی مثل عصمت، افضلیت و طهارت مولد؛ اگرچه در مقام ثبوت ضروروی­اند؛ به خاطر مخفی بودن آن‌ها، در مقام اثبات و تشخیص امام نمی­توان به آن‌ها تمسک کرد. این معیارها، دارای ماهیت طریقی و ابزاری هستند نه موضوعی و ذاتی. بنابراین، احراز یکی از این طرق و حصول اطمینان، برای شناخت امام کافی است و التزام به تحصیل همه راه­ها ضرورتی ندارد.

این پژوهش به بررسی دو «رویکرد دفعی» و «رویکرد فرآیندی» تحولات آخرالزمان در اندیشه شیعه امامیه پرداخته و مسئله هدایت بشری، در آخرالزمان، و چگونگی آغاز و تحقق جامعه توحیدی تحت هدایت امام معصوم را مورد توجه قرار داده است. از این‌رو، دو رویکرد عمده در تفکر آخرالزمانی شیعه شناسایی شده است: رویکرد دفعی که به وقوع ناگهانی و بدون مقدمه تحولات اعتقاد دارد و رویکرد فرآیندی که تحولات را تدریجی و با توجه به فراهم آمدن شرایط و بسترسازی می‌داند. برهمین اساس، پژوهه پیش‌رو با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، تلاش کرده است مبنای خداشناسی هر یک از این دو رویکرد را بررسی کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که رویکرد دفعی به قدرت مطلق الاهی تکیه دارد که بدون نیاز به بسترسازی و تحقق مقدمات لازم در جامعه، تحولات را به صورت ناگهانی رقم می‌‌زند. در مقابل، رویکرد فرآیندی معتقد است که تحولات آخرالزمان در چارچوب نظام علّی و معلولی پیش رفته و هرگونه تحول مهمی در آخرالزمان، به زمینه‌سازی و فراهم کردن مقدمات آن نیازمند است و خداوند نیز این روند را از طریق مراحل طبیعی و تدریجی هدایت می‌کند. ضرورت این بررسی آن است که شناخت مبانی هر یک از این رویکردها به درک دقیق‌تری از تاثیرات آن‌ها بر برداشت‌های مذهبی و سیاسی، به‌ویژه در بستر جمهوری اسلامی ایران که بر پایه زمینه‌سازی برای ظهور امام زمان؟عج؟ بنا شده است، کمک می‌‌کند.

پژوهش حاضر با تمرکز بر آموزه‌های مهدوی در منظومه فکری امامین انقلاب، به بررسی و بازخوانی ارزش‌های «دولت تراز انقلاب اسلامی» می‌پردازد. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که در اندیشه مهدوی امامین انقلاب، چه ارزش‌هایی شالوده‌ دولت تراز انقلاب اسلامی را تشکیل می‌دهند و این ارزش‌ها چه نقشی در فرآیند حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی ایفا می‌کنند؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که «عدالت»، «معنویت و اخلاق»، «امنیت»، «آزادی»، «عزت» و «مقاومت»، از مهم‌ترین مؤلفه‌های ارزشی دولت تراز انقلاب اسلامی هستند و جایگاهی محوری در اندیشه مهدوی امامین انقلاب دارند. این ارزش‌ها، در آموزه‌های اسلامی و باور به مهدویت ریشه دارند و به مثابه معیارهایی برای سنجش سیاست‌ها و برنامه‌های دولت و جهت‌دهی به آن‌ها در مسیر تحقق جامعه‌ زمینه‌ساز ظهور، مطرح هستند. فهم و به‌کارگیری این ارزش‌ها، برای تحقق دولت تراز و دستیابی به جامعه‌ای برخوردار از عدالت، معنویت و امنیت، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.