جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت انسان معاصر در مواجهه با حیات پویای دین و تکنولوژی، به‌منظور پاسخ دادن به بنیادی‌ترین پرسش هویتی که عبارت است: از معنای انسان بودن و حیات و ممات انسان، ضروری می‌باشد. هدف پژوهش پیش‌رو، موازنه انسان تکنولوژیک (پساانسان) و انسان دیندار (انسان منتظر) به منظور واکاوی معنای حیات و ممات انسان معاصر است. بدین منظور، به تحلیل و ارزیابی ادراک مادی یا مادی- معنوی از حیات و ممات، تبیین نقش امام به منزله انسان محکم و تنظیم کننده تلقی انسان از حیات و ممات خود پرداخته شده است. روش پژوهش «توصیفی-تحلیلی» است و یافته‌ها نشان می‌دهد از طریق قاعده رجوع انسان متشابه به انسان محکم، وضعیت انسان معاصر در مواجه با استقلال نفس یا اتکال به نمایندگان خدا وضوح می‌یابد. با تمرکز بر برتری عینی ایده اشرفیت انسان نسبت به نگرشی که او را با سایر موجودات هم‌تراز می‌انگارد، تناقض برخی نگرش‌های پسا انسانی رفع می‌شود. همچنین با اتکا به ولایتمداری در تربیت انسان، ظرفیت مبانی انسان منتظر برای راهگشایی انسان تکنولوژیک در موضوعاتی چون امید به آینده و مدیریت کلان جهان آشکار می‌شود.

یکی از کارکردهای مهم نظام آموزشی و تربیتی، توجه دادن فراگیران به ارزش‌ها، ایجاد فضیلت‌ها و پرورش آن در فراگیران است. آموزه‌های مهدوی یکی از ظرفیت‌های مکتب تشیع در نهادینه‌سازی ارزش‌ها در نظام تعلیم و تربیت است. این پژوهش با تمرکز بر مفاهیم ارزشی برگرفته از آموزه‌های مهدوی مندرج در منابع اصیل تشیع، چون عدالت‌خواهی، صلح‌طلبی، امیدبخشی، معنابخشی، وحدت‌گرایی و همگرایی اجتماعی است که در مقاله پیش‌رو، ضمن تبیین هریک، سهم آن‌ها در توسعه فضیلت‌مندی نظام تعلیم و تربیت مورد بررسی قرار خواهد گرفت. متولیان امر با بهره‌گیری از این ظرفیت، می‌توانند زمینه‌ساز توسعه فضیلت‌مندی در نظام آموزشی و تربیتی شوند. در این مقاله به روش «توصیفی_تحلیلی» و با هدف تبیین چگونگی توسعه فضیلت‌مندی در نظام آموزشی و تربیتی، مبتنی بر آموزه‌های مهدوی، به بازنگری برخی از این ارزش‌ها در نظام آموزشی و تربیتی پرداخته شده است.

طبق دیدگاه امامیه پس از رحلت نبی اکرم؟صل؟ تبیین و تبلیغ معارف نبوی، یکی از شؤون امامت بوده و بر محوریت سیره و سنت پیامبر تعریف شده است. یکی از مهم‌ترین شؤون و وظایف پیامبر اسلام، اجرای قضاوت طبق ادله ظاهری، مثل استدلال به شاهد و بینه بوده است؛ اما پاره‌ای از روایات شیعه، حاکی از تفاوت و تناقض سیره قضایی آن حضرت با سیره امام مهدی؟عج؟ در آخرالزمان است. با توجه به ویژگی‌های خاص حکومت امام مهدی؟عج؟ مثل برداشته شدن تقیه و تفاوت اوضاع و اقتضائات زمان، می‌‌توان با جمع روایات تفاوت سیره قضایی(حکم به ظاهر و حکم به باطن)، در مقام رفع تعارض روایات بر آمد و روش و سیره حضرت مهدی؟عج؟ را برگرفته از سیره نبوی دانست. در این پژوهش که با روش «تحلیلی-توصیفی» انجام پذیرفته، سعی شده است، ضمن بررسی معنای سیره و دسته بندی روایات در این زمینه، به بررسی در روایات مرتبط و تبیین درست از دو شیوه حاکمیت و رفع تضادهای مطرح شده در این بین پرداخته شود.

با توجه به دو بُعد مهم انسان، به عنوان نهاد تشکیل‌‌دهنده جامعه، یعنی «آگاهی» و «رفتار»، نقش مقدمه‌‌ساز حکومت مهدوی در دو ساحت معرفت و عمل از منظر آیات و روایات را می‌‌توان جست‌وجو کرد. مهم‌‌ترین الزام‌‌های معرفتی مقدمه‌‌ساز که پس از انقلاب اسلامی باید برای مقدمه‌‌سازی حکومت مهدوی ایجاد یا تقویت شوند، عبارتند از: آگاهی ‌‌افزایی یقینی و اطمینانی اجتماعی در زمینه مهدویت همراه باجلوگیری از گرایش به خرافه و اشاعه آن‌‌؛ ایجاد شناخت امیدوارانه به آینده با تشکیل حکومت پیشاظهوری و شبیه‌‌سازی ذهنی در مقیاس کوچک و نمادین از حکومت مهدوی برای آحاد جامعه؛ تلاش معرفت ‌‌بخش در خارج‌‌ ساختن اعتزال از مفهوم انتظار و حرکت از انفعال به فعالیت در مقوله انتظار اجتماعی نسبت به مهدویت و تحول روشی در مطالعات مهدویت با پیمایش از گزاره‌‌پژوهی به سوی دکترین مهدویت. ساحت عملی الزامات مقدمه ساز توسط انقلاب اسلامی برای ظهور، عبارتند از: چشاندن طعم موفقیت در سایه فعالیت تشکیلاتی آزمایشی پیشاظهور؛ التزام به ولایت فقیه در دوران غیبت در ساحت مدیریت اجتماعی به مثابه تجربه ‌‌اندوزی برای ولایت‌‌پذیری امام عصر؟عج؟ و ایجاد محور مقاومت به عنوان یکی از بنیان‌‌های تحقق امّت اسلامی یک‌‌پارچه به انگیزه ایجاد وحدت رویه در درخواست منجی موعود.

«سکه»‌ها علاوه بر این که از تاریخ یک دوره گزارش می‌دهند، از ابزارهای مهم بازتاب شعائر مذهبی، ازجمله اندیشه مهدویت در دوره اسلامی هستند. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل یک سکه با محتوای مهدویت اختصاص دارد که سال و محل ضرب در آن نَقر نشده است. این پژوهش به روش «توصیفی- تحلیلی» انجام پذیرفته است. به این صورت که از طریق تطبیق داده‌های سکه مورد مطالعه با گزارش‌های منابع مکتوب مشخص می‌شود که شعار «یا حمد» و «یا منصور» به‌عنوان دو شعار پیروزی در جنگ‌ها، آیه 33 سوره توبه و بخشی از آیه 23 سوره شوری و آیه 81 سوره اسراء و نیز تصریح کلمه مهدی بر سکه، نشان‌دهنده قیام فردی است مدعی مهدویت. بررسی‌ها نشان می‌دهد، محمد بن عبد الله بن حسن بن حسن بن علی (100-145ق) ملقب به نفس زکیه که در سال 145 هجری قیام کرد، گزینه‌ای محتمل برای این سکه می‌تواند باشد.

در بررسی جریان‌های انحرافی، اولاً، پیدایی جریان‌ها و ثانیاً، گرایش مردم به آن‌ها، از اهمیت بسزایی برخوردار است. هدف پژوهش حاضر، تبیین عوامل زمینه‌ساز پیدایی و گرایش به جریان مدعی یمانی در کشور عراق با نگاهی به فقه نظام است. روش پژوهش «توصیفی- تحلیلی» با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و فضای مجازی است. یافته پژوهش آن است که راهکار مقابله با جریان مدعی یمانی، توجه به فقه نظام سیاسی، فقه نظام اقتصادی، فقه نظام فرهنگ در حوزه علمیه نجف اشرف و گذار از اندیشه فقه فردی به سوی فقه نظام اجتماعی با همه گرایش‌های آن است. همچنین توجه به این نکته ضروری است که ایجاد تشکیلات موازی توسط جریان احمداسماعیل، با نظریه فقه نظام مغایراست. از سوی دیگر، مرز میان تفکر سکولار و فقه نظام، همانا قابلیت جمع میان فقه فردی و تفکر سکولار است؛ چرا که وجه اشتراک این دو، جدایی دین از سیاست است؛ در حالی که در فقه نظام، هیچ دوگانگی‌یی میان دین و سیاست وجود ندارد؛ بلکه سیاست جزئی از دین است. بر این اساس تمسک به آرای عمومی بر عرف عقلا و سیره عقلا مبتنی است و با عرفی شدن دین که زاییده حاکمیت نگرش سکولار به دین است، تفاوتی بنیادین دارد.

«آرمان خواهی» یکی از امیال فطری است که مدیریت آن نقش بسزایی در موفقیت انسان‌ها دارد و عدم کنترل آن باعث تلخ کامی در زندگی خواهد شد. از طرفی، در مجموعه معارف اسلامی با آموزه‌‌ای به نام «مهدویت» و «انتظار» روبه‌رو هستیم که همپوشانی فراوانی با این میل فطری دارد. این مقاله در صدد است با تدوین کتابخانه‌ای بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و تحلیل آن به روش «توصیفی-تحلیلی»، ضمن استخراج ماهیت دو مقوله آرمان‌خواهی و انتظار موعود در سخنان امام خامنه‌ای، به این پرسش پاسخ دهد که در اندیشه حضرت آیت الله خامنه‌ای، نقش متقابل آرمان خواهی و انتظار موعود چیست. بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهد که در منظومه فکری ایشان، در دو مقوله آرمان‌خواهی و انتظار ظهور و نیز در نسبت بین این دو، نکات بدیع و نوآوری‌های قابل توجهی وجود دارد. در اندیشه ایشان، آرمان خواهی دینی با ایدئالیسم غربی دارای تفاوت اساسی است؛ کما این‌که بین انتظارعرفی و انتظار اصطلاحی تفاوت‌های مهمی یافت می‌شود. علاوه بر آن و در نقش متقابل این دو موضوع، از منظر مقام معظم رهبری، همان گونه که میل آرمان خواهی در اوج خود، آدمی را به سوی آرمان اسلامی مهدویت سوق می‌دهد؛ انتظار موعود و فرهنگ برخاسته از آن نیز، آیین صحیح آرمان‌خواهی را به انسان‌های کمال طلب، آموزش می‌دهد و آن‌ها را به حفظ الزاماتی موظف می‌کند.

امروز مباحث «تمدن نوین اسلامی» و «مهدویت‌‌پژوهی» به نحوی گسسته در حال مطرح شدن است و محققان هرکدام از دو رشته، جدا از دیگری در حال طرح‌‌ریزی مباحث خود هستند. طبیعی است ابهام این ارتباط و نسبت موجود بین آن‌ها، سبب پراکنده‌‌کاری و موازی‌‌کاری پژوهشی بین دو رشته خواهد شد. مضاف بر این، در منظومه فکری مقام معظم رهبری، تمدن نوین اسلامی و مهدویت، رابطه‌‌ای تنگاتنگ دارند. بر همین اساس، ضروری است نسبت بین این دو مقوله از منظر ایشان مورد تحلیل و واکاوی قرار گیرد. در این اثر، با روش «توصیفی ـ تحلیلی» بدین امر پرداخته خواهد شد. نتیجه اثر پیش رو، این که در منظومه فکری مقام معظم رهبری، تحقق تمام و کمال تمدن نوین اسلامی در عصر ظهور خواهد بود. در این میان، هدفگذاری انقلاب اسلامی بر دستیابی به تمدن نوین است؛ بدین سبب که به میزان پایه‌‌گذاری این تمدن، حلقه‌‌های مقدمه‌‌سازی ظهور در روند طولی خود پیش‌‌تر خواهد رفت. لذا تمدن نوین اسلامی، مهم‌‌ترین، بلکه تام‌‌ترین سبب در مسیر تسهیل‌‌گری ظهور محسوب می‌‌شود.

مهدویت و جامعه آرمانی صالحان در قرآن کریم، در قالب سنت‌‌های الاهی، به ویژه «سنت استخلاف صالحان»، تبیین شده است. پژوهش پیش‌‌رو با روش «توصیفی-تحلیلی» و تفسیر قرآن با قرآن، به شناخت صحیح و کاملی از استخلاف صالحان در امت خاتم و تشابه آن با استخلاف در امت رسولان؛ از جهات فراوان و جدیدی در این زمینه دست یافته است. طبق یافته‌‌های این پژوهش، بر اساس وعدۀ الاهی، مبنی بر داوری خدای سبحان در امت رسولان، از جمله امت رسول خاتم؟صل؟ مجرمان با نزول عذاب استیصال، ریشه کن شده و پس از آن، صالحان نجات یافته از عذاب، وارث زمین می‌‌گردند. بنابراین، کاربرد استخلاف صالحان، در قرآن کریم، به معنای جانشینی و جایگزینی صالحان در زمین، به جای مجرمان هلاکت یافته به وسیلۀ عذاب استیصال است و میان امت رسول خاتم و سایر امت‌‌ رسولان، در این سنت الاهی، همانند سایر سنت‌‌ها، هیچ گونه تفاوتی وجود ندارد و به همان شیوه اجرا خواهد شد و این همسانی، هم در اصل سنت استخلاف و هم در نحوۀ فرایند آن و هم در سنت‌‌های مرتبط با آن، برقرار است. این سنت، در امت رسولان، محقق شده است؛ ولی در سه امت محمّدی، موسوی و عیسوی؟عهم؟، در آخر الزّمان، در عصر ظهور امام مهدی؟عج؟ اجرا خواهد شد.

به قدرت رسیدن «سربداران» تأثیر بسزایی بر تاریخنگاری ایران داشت و موضوعات جدیدی را وارد این عرصه کرد. موضوع «مهدویت» و «موعودگرایی» از جمله مهم‌ترین مسائلی بود که در این دوره مورد توجه تاریخنگاران قرار گرفت. این نکته، مسئله اصلی پژوهش حاضر است که تلاش خواهد شد با استفاده از داده‌‌های کتابخانه‌‌ای و تحلیل آن‌ها به روش «توصیفی- تحلیلی» به ویژگی‌‌های مهدی ‌‌باوری و انتظار حضرت مهدی؟عج؟ در تاریخ‌نگاری این دوره پرداخته شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که از منظر تاریخ‌‌نگاران، سربداران در دوره خود به ترویج فرهنگ انتظار و تشویق مردم برای ظهور امام زمان؟عج؟ پرداختند. این امر ابتدا توسط شیخ خلیفه و شاگردش شیخ حسن جوری انجام ‌شد؛ اما در دوره حکمرانی درویش عزیز، اندیشه انتظار به افراط کشیده شد که در نهایت به ظهور دولت مهدوی در طوس انجامید و در آن حکومت به نام «السلطان محمد المهدی» سکه زدند و در نهایت توسط خواجه علی مؤید این افراط‌‌گری اصلاح شد.