جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

باور به ظهور منجی و انتظار قیام حضرت مهدی؟عج؟ یکی از مهم‌ترین اعتقادات مورد اتفاق‌نظر همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی است. در میان فرقه‌های مختلف تشیع، فرقه‌ زیدیه‌ یکی از شاخه‌های اصلی است که به دلیل اشتراکاتی که در مورد مسئله امامت و اصل مهدویت با شیعه‌ امامیه دارد؛ حائز توجه و اهمیت می‌باشد. در این پژوهش با مراجعه به منابع حدیثی زیدیه و بررسی مجموعه کامل روایات مهدویت در منابع آن­ها، تلاش شده است. از روایات مربوط به نام و نَسب حضرت مهدی؟عج؟ در منابع زیدیه گونه‌شناسی‌ای ارائه و دیدگاه‌های مطرح در این زمینه مطرح شود. در بخش دوم مقاله نیز با مطالعه تطبیقی منابع امامیه در این زمینه، به بررسی و نقد این احادیث پرداخته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند. بیش‌ترین فراوانی روایات مهدویت در منابع زیدیه به نام و لقب آن حضرت مربوط است و تنها اختلاف مطرح در منابع زیدیه و امامیه در زمینه نسب آن حضرت می‌باشد؛ اگرچه در منابع زیدیه، بر فاطمی نسب بودن حضرت مهدی؟عج؟ تصریح شده است.

آموزه «انتظار» در میان آموزه‌‌های مهدویت از جنبه کارکرد اثر و کاربرد دارای بیش‌‌ترین استفاده در میان مهدی باوران است. در طول تاریخ اسلام، اندیشمندان اسلامی از آموزه انتظار فراوان گفت‌وگو کرده‌‌ و بسیاری از فعالیت‌‌های علمی و فرهنگی خویش را در مسیر ترویج و اشاعه آن سوق داده‌‌اند. آیت‌الله حاج شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی که به مرجع و فقیه مهدوی معروف است، در این خصوص فعالیت‌‌های چشم‌‌گیری داشته و آثار و پژوهش‌‌هایی ارزشمند به یادگار گذاشته است. مقوله انتظار در میان آموزه‌‌های مهدویت، یکی از پر کاربردترین و پر پسامدترین آموزه‌‌ها است. بر این اساس، هر چه بیش‌‌تر مورد بحث و بررسی علمی قرار بگیرد، اثر بخشی و کاربردی شدن آن در میان مردم بیش‌‌تر خواهد شد. این پژوهه با روش توصیفی _ تحلیلی بر اساس داده‌‌های منبعث از آثار آیت الله صافی گلپایگانی و با جمع آوری اطلاعات بر اساس شیوه اسنادی و کتابخانه‌‌ای دنبال می‌‌شود تا اهتمام‌ورزی جدی آیت الله صافی گلپایگانی به اندیشه مهدویت، به‌ویژه آموزه انتظار روشن‌تر گردد.

کتاب «منتخب الأثر فی الإمام الثّانی عَشَر؟عج؟»، نگاشته حضرت آیت‌الله‌ ‌العظمی لطف‌الله صافی گلپایگانی، از مراجع بزرگ تقلید شیعه؛ یکی از کتاب‌های روایی معاصر در موضوع احادیث مربوط به امام مهدی(عج) است که مؤلف محترم با تتبع طاقت‌فرسا از کتاب‌های فریقین (شیعه و اهل سنت) گردآوری و آن را مبتکرانه ساختاربندی کرده در بخش‌های متعدد ملحقات و پانوشت‌های متعدد عالمانه، به تبیین و رفع شبهه و چالش از احادیث مهدویت اقدام کرده است. این جستار که روش آن در گردآوری، کتابخانه‌ای و در تجزیه‌ و تحلیل دیدگاه‌ها و مستندات، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است؛ باهدف بازشناسی ساختار کتاب «منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر؟عج؟» در چهار محور: 1. توصیف و ذکر ویژگی‌ها؛ 2. محاسن و امتیازها؛ 3. کاستی‌ها و نقد و ارزیابی؛ 4. پیشنهادها، به نگارش درآمده و هر یک از ریزساختارهای ده‌گانه کتاب را ساختارشناسی تحلیلی- انتقادی کرده و به این نتیجه کلی دست‌یافته است که کتاب حاضر با وجود محاسن و ابتکارهای غیرقابل ‌انکار ساختاری، در مواردی دچار کاستی است و بر اساس پیشنهادهای داده‌ شده، به تدوین مجدد نیاز دارد.

«آیت الله صافی گلپایگانی»، از مراجع تراز اول شیعی در دوران معاصر است. کتاب «منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر؟عج؟» یکی از آثار برجسته این عالم شیعه است که در آن، آرای حدیثی ایشان اشراب شده است. تحقیق پیش‌‌رو به دنبال تبیین روش‌‌های تحلیل حدیثی آیت الله صافی در کتاب منتخب الاثر است. هدف اصلی در این کتاب از جنبه علمی، اثبات تواتر آیات و استقلال این احادیث از لحاظ سندی است. بررسی روش‌‌های ایشان در زمینه روایات مهدویت می‌‌تواند در سایر احادیث کاربرد داشته باشد. مهم‌‌ترین روش‌‌های تحلیل حدیث ایشان در سه محور «تصحیح نسخه‌ها»، «اعتبار سنجی احادیث از لحاظ سند و محتوا» و «فقه الحدیث» تبیین شده است. مهم‌‌ترین نتایج این تحقیق، ارائه روش‌‌های تحلیل حدیث توسط آیت الله صافی گلپایگانی است که می‌‌تواند در تحلیل همه روایات کاربرد داشته باشد. این روش‌‌ها عبارتند از: توجه به نسخه بدل در تبیین روایات و نیز نقد حدیث که روش‌‌های بررسی سند روایات و محتوای روایات را شامل می‌شود. از دیگر روش‌‌های ایشان در تحلیل حدیث در کتاب منتخب الاثر، روش‌‌هایی است که ایشان در فهم و مراد جدی حدیث به کار گرفته‌‌ است.

مقصود تمام ادیان آسمانی هدایت انسان‌هاست و سلسله انبیا و اوصیای الاهی در پی سعادت بشر بوده‌اند. جریان هدایت در دین مقدس اسلام، هیچ‌گاه از حرکت نایستاده و مهدویت ادامۀ جریان رسالت و امامت در مسیر هدایت بشریت است. آموزۀ مهدویت، بر مجموعه‌ای از مبانی فلسفی، از جمله مؤلفه‌های الاهیاتی استوار است؛ یعنی آموزه‌هایی که ذات، صفات و افعال الاهی را حکایت می‌کنند. بررسی مبانی مزبور در حوزۀ مهدویت، به تقویت باور به این آموزۀ دینی و در نتیجه به تأثیرگذاری مضاعف آن در زندگی عملیِ بشر می‌انجامد. این نوشتار می‌کوشد مبانی الاهیاتی مهدویت را از منظر اندیشمند معاصر، آیت‌الله صافی گلپایگانی با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی -تحلیلی استخراج و تبیین کند. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که در منظومۀ فکری آیت‌الله صافی گلپایگانی، مهم‌ترین مبانیِ الاهیاتی مهدویت بدین شرح است: مراتب توحید، شامل توحید ذاتی، توحید افعالی، توحید صفاتی (شامل مالکیت، قدرت، عدل، ربوبیت، اراده و حکمت)؛ کمال مطلق الاهی، جریان قضا و قدر در عالم، وحدت نظام عالم، و هدف بودن انسان کامل در آفرینش الاهی. به نظر می‌رسد می‌توان همۀ مبانی پیش‌گفته را به یک مبنا، یعنی توحید بازگردانده، آن را محور اصلی اندیشۀ مهدویت و انتظار معرفی کرد.

با توجه به اهمیت و کثرت روایات مربوط به وابستگی تکوینی عالم به حجت؛ حضرت آیت الله صافی گلپایگانی تحلیل‌های بدیعی در این زمینه ارائه کرده‌اند که ضروری است این تحلیل‌ها بازنگری شوند. این مقاله با عنوان «بررسی و تحلیل اضطرار به حجت در جهان هستی، در اندیشۀ آیت الله صافی گلپایگانی»، با روش توصیفی_تحلیلی، در صدد بیان پاسخ‌ها و تحلیل‌های پنجگانه ایشان در این زمینه است. در این تحقیق، بعد از بررسی واژگان روایاتی که با موضوع وابستگی تکوینی جهان به حجت مرتبط هستند، اصل این معنا سندا و دلالتا ثابت شد و به روایات معارض و این که چرا بعضی صاحب‌نظران، مثل علامه مجلسی و سید مرتضی، روایات وابستگی تکوینی را به حسب ظاهر رد کرده‌اند؛ جواب داده شده و در نهایت بستری برای تحلیل این روایات مهیا شده است.

معرفت به پدیده‌ها و شناخت آن‌ها بر اصول و مبنایی استوار است ‌که از نوع نگرش انسان به جهان هستی و انسان نشأت می‌گیرد. آموزه مهدویت به عنوان مسئله و موضوعی که لازم است مورد شناخت قرار ‌گیرد؛ از روش‌های مختلف قابل شناخت است. فرضیه این پژوهش آن است‌که در اندیشه آیت الله صافی گلپایگانی، مهدویت و انتظار از روش‌ها و فنون مختلف فطری، عقلی و نقلی قابل شناخت است. این پژوهش، با رویکرد کیفی و روش توصیفی _ تحلیلی، روش‌ عقلی و نقلی مهدویت را با تأکید بر اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی مورد بررسی قرار داده؛ و به این سوال اصلی که مهم‌ترین روش‌های عقلی و نقلی اثبات آموزه مهدویت از دیدگاه آیت‌الله صافی گلپایگانی کدام است؛ پاسخ داده است. تبیین چگونگی شناخت مهدویت به روش عقل و نقل از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، مانند ظهور منجی موعود و هدف‌مندی تاریخ، محال بودن غلبه همیشگی یا اکثری ظلم و ستم و باور به مهدویت مصداقی از مصادیق ایمان به غیب؛ از مهم‌ترین دستاوردها و یافته‌های این مقاله است.

در اندیشه پیروان «آیین یارسان (اهل حق)»، باور به مهدویت نمایان و این موضوع از متون مقدس یارسان قابل برداشت است؛ به‌طوری که این رویکرد یکی از دلایل انتساب آن‌ها به شیعه امامیه شده است. آنان منجی موعود را یاری دهنده یارسانیان، برقرار کننده عدل و داد، از بین برنده ظلم و ستم و فرستاده از طرف خدا عنوان می‌کنند و خود را از منتظران واقعی او می‌دانند؛ اما این باور مانند بسیاری از عقاید آنان تحت‌الشعاع اعتقاد به «دونادون» (حلول ذات خدا در روح) قرار گرفته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی دفاتر کلامی این فرقه و ذکر شواهدی در این موضوع، به تبیین مسئله منجی در آموزه‌های آیین یارسان پرداخته و در مورد معانی مختلف صاحب الزمان در منابع یارسان مباحثی را مطرح کرده است. سپس برخی از مشهورترین نشانه‌های ظهور در میان یارسانیان را ذکر و در نهایت به مهم‌ترین اوصاف منجی موعود از منظر متون مقدس و منابع مطالعاتی یارسان اشاره کرده است.

انتظار ظهور امام عصر؟عج؟ از برترین اعمال امت اسلامی است که معارف گوناگونی در مورد آن مطرح است. از جمله مواردی که در حوزه انتظار از اهمیت فراوانی برخوردار است، «نیروسازی برای ظهور» است که این امر در روایات نیز مورد توجه واقع شده است؛ زیرا از عوامل مؤثر بر تسریع ظهور و پشتیبانی رهبری جامعه مهدوی در تشکیل حکومت عدل جهانی نیروی انسانی آگاه، خودساخته و کارآمد است که برپایه بعضی روایات، شرط تحقق ظهور نیز به شمار آمده است. تحقیق حاضر این مؤلفه از انتظار را با تأکید بر اندیشه‌ آیت الله عبدالله جوادی آملی با روش توصیفی-تحلیلی بررسی کرده است. آمادگی برای ظهور، تخلق به فضایل نفسانی، عدالت‌گستری، باسواد شدن و شکوفاسازی اندیشه‌ها؛ از جمله نتایجی هستند که در اندیشه‌ آیت الله جوادی آملی در تبیین مفهوم انتظار با تأکید بر مسئله نیروسازی برای ظهور در تحقیق حاضر ملاحظه می‌گردند.

اعتقاد به ظهور منجی و مصلح جهانی، نزد اقوام و ملل مختلف با دین‌ و فرهنگ‌های متفاوت، به اَشکال گوناگون مطرح شده است. اغلب ادیان، به‌ویژه ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) آینده روشن و امید بخشی برای بشر متصور شده‌ و منجی‌ای را وعده داده‌اند که زمینه ساز نجات بشر از ظلم و ستم، جمع شدن بساط مستبدان و مستکبران، گسترش عدل و داد در آخرالزمان و ایجاد مدینه فاضله آرمانی خواهد بود. سرآمد این برنامه‌ها را دین اسلام با تکیه بر عقل و نقل (آیات و روایات) بیان کرده که در آن‌ها، به طور دقیق و روشن از آینده مطلوب یا مدینه فاضله مهدوی سخن گفته و آینده‌ای با رویکرد نجات مطلوب در آخرالزمان را با جزئیات‌ آن، تمام و کمال پیش روی منتظران ترسیم کرده است. بنابراین، برای آشنایی بیش‌‌تر با این مبحث لازم است تبیینی دقیق و درست در مورد ابعاد شناختی و معرفتی منجی انجام داد و سپس با تتبع در آموزه‌های ادیان و مکاتب به شیوه‌ توصیفی–تحلیلی، به بررسی و سنجش معیارهای منجی باوری در ادیان ابراهیمی پرداخت و مهم‌‌ترین راهبردهای آخرالزمانی ادیان را برشمرد. در این مقاله تلاش شده است با تحقیق در آموزه‌های ادیان ابراهیمی، راهبرد گفتمان نجات و چیستی آن حول نجات بخشی و منجی باوری بررسی شود.