جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی نقّادانۀ روش مادلونگ در فهم گزارش های پیرامون جانشینی پیامبر(ص) می‌پردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که به رغم وجود نقاط قوّت در روش مادلونگ- مانند عنایت به نقش گرایش مذهبی راوی در نقل روایت از او، رد توهّم برخی از خاورشناسان در جعلی بودن روایات، رد پنداره های موهوم و ریشه یابی روایات مرتبط بر اساس قراین - برخی از آسیب ها مانند عدم ارجاع دقیق به منابع در برخی موارد، تکمیل نبودن گسترۀ منابع، عدم عنایت به مفردات و ترکیبات حدیث غدیر، اشتباه دربارۀ سبب صدور حدیث غدیرخم و ادّعاهای اشتباه بر اثر عدم دقّت در اسباب صدور گزارش - در روش وی قابل مشاهده است که موجب ارائۀ برخی آراء موهوم پیرامون جانشینی پیامبر(ص) شده است.

بنابر اعتقاد شیعه مرجعیت دینی و علمی پس از پیامبر تنها در اختیار ائمه علیهم السلام است. مهم ترین سؤالی که در اینجا مطرح می شود چرایی و دلیل این گفتار و ادعاست. مکتب تشیع با توجه به نقش امام پس از پیامبر خاتم ـ که نقش هدایت گستردة است ـ امام را دارای ارتباط و آگاهی از منابع عظیم الهی می داند و دانش او را فراتر از علم عادی، دارای مجاری و مبادی غیبی و لدنی برمی شمارد. قرآن و روایات، بر اثبات دیدگاه اتصال علم امام به خداوند سبحان دلالت می کنند. سرچشمه و منابع علم امام گسترده و متعدد هستند؛ از مهم ترین آن ها می توان به قرآن، روح القدس، جامعة مصحف فاطمه علیهم السلام ، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، تحدیث (نقر و نکت) و اسم اعظم اشاره کرد. مطابق رهنمود آیات و روایات، علم به احکام شریعت و نیز علم به قرآن توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به ائمه اطهار علیهم السلام منتقل گردیده است؛ لذا نقش امام نسبت به این علوم، تبیینی و تفسیری است؛ یعنی امام شاخصی برای رفع اختلافات و ارائه و تبیین علوم انتقالی از پیامبر است. امام علاوه بر جایگاه کمال بخشی و تحقق بخشیدنِ استمرار ختم نبوت، نقش هدایت خاص یا همان امامت به معنای ویژۀ آن را هم برعهده دارد و جایگاه و شأن هدایتی مخصوص امام، اقتضای علم و آگاهی مناسب با آن را می نماید. روایات، ارتباط با ملائکه و طرق دیگر مجاری علم امام را در همین راستا تبیین نموده اند. مسائلی مانند شهود و عرضۀ اعمال به امام و خبررسانی روزانه ای که آیات و روایات بر آن تاکید می کنند، از مصادیق جریان این هدایت و نقش امام در آن هستند.

نویسنده در بخش اوّل مقاله، جایگاه امامان را در نزد شیعه به عنوان تنها مفسران حقیقی قرآن شناسانده و سپس به دیدگاه های امامیه دربارۀ قرآن اشاره كرده و تفاسیر امامیه را معرفی كرده است. در بحث از اصول تفسیری در نزد امامیه به مسأله تحریف قرآن اشاره كرده و پس از بیان نظر چند تن از علما، نظر شیعه را عدم تحریف قرآن دانسته است. در انتهای بحث، محمود ایوب به عنوان نمونه، آیه 67 سوره مائده را كه به ماجرای غدیر خم می پردازد از منظرِ مفسّران شیعی مورد بررسی قرار داده است.

در ایـن مقالـه بعـد از ارائـۀ پیشـینه ای از تألیفـات فریقیـن در موضـوع ایمان ابوین رسـول خـدا ص نظـرات اندیشـمندان و مسـتندات آنـان مـورد بررسـی قـرار گرفتـه و آشـکار می شـود کـه دانشـمندان امامیـه، بـر ایمـان ابویـن پیامبـر اکـرم ص اتفاق نظر دارنـد و این نظـر، مسـتند بـه قـرآن کریـم، روایات نبی اکـرم ص وائمۀ هدی ع و حکم عقل اسـت. قـول اکثـر اهـل سـنت بـه عـدم ایمـان ابویـن پیامبـر، عـاوه بـر این کـه حتـی نـزد برخـی از محققانشـان مسـتند قابـل قبولـی نـدارد، بـا آیـات قـرآن کریـم و روایـات، معـارض و بـا حکـم عقـل نیـز ناسـازگار اسـت؛ لـذا برخی از اعام اهل سـنت که ایمان ابویـن پیامبر را نپذیرفته انـد در عیـن حـال بـه ایـن نکتـه توجـه داشـته اند کـه کفـر و عـدم ایمـان والدیـن ـرات اسـت؛ بنابرایـن احتیـاط و توقـف ّ و اجـداد نبـی گرامـی اسـلام ص از اعظـم منف را ترجیـح داده انـد. شـماری دیگـر از اهـل سـنت قائـل بـه ایمـان والدیـن پیامبـر ص شـده اند؛ولی چـون تعـداد قابـل توجهـی نیسـتند، برخـی قـول بـه ایمـان ابویـن رسـول اکـرم ص را فقـط بـه امامیـه نسـبت داده انـد

یکی از باورهای مشـترک میان شـیعۀ امامیه و ایرانیان زرتشـتی، آموزۀ رجعت و حیات دوبـارۀ برخـی از انسـان ها قبـل از رسـتاخیز عـام اسـت. ایـن امـر سـبب شـده برخـی از سـال اخیـر بـه دنبـال تبارشناسـی ادیـان شـرق بوده انـد، ادعـای 150مستشـرقین کـه در تأثیرپذیـری بـاور رجعـت در میـان شـیعیان را از آموزه هـای ایـران باسـتان مطـرح نمایند. ایـن مقالـه پـس از بیـان احتمـالات متصـور در تأثیرپذیـری باورهای شـیعه _ به ویـژه باور رجعـت _ و بیـان این کـه اشـتراک برخـی از باورها در میان ادیـان الهی (درصورتی که دین زرتشـت را آیینی آسـمانی قلمداد نماییم) طبیعی اسـت، سـعی بر آن دارد تا با نگاهی کامـی ایـن ادعـا را نقـد نمـوده و اصالـت و وحیانـی بودن بـاور رجعت در میان –تاریخی : بـا وجـود تفاوت های اساسـی میـان این دو ً شـیعیان را بـا دلایـل ذیـل اثبـات نمایـد؛ اولا بازگشـت بـه تمایز ماهـوی آنها دارد، نمی توان ادعای اشـتراک و یکسـان ًبـاور، کـه بعضـا : شـواهد و قرائـن تاریخـی فراوانـی حاکـی از ایـن اسـت کـه ًبـودن آنهـا را مطـرح کـرد. ثانیـا : شـواهد و قرائـن تاریخـی فراوانـی حاکـی از ایـن اسـت کـه ایـن بـاور در میـان مسـلمانان عـرب، سـال ها قبـل از ارتبـاط بـا ایرانیـان وجـود داشـته : تشـیع، منحصـر در ایـران نبـوده و ایـن عقیـده و سـایر باورهـای شـیعی در ًاسـت. ثالثـا میـان شـیعیان سـایر بـاد نیـز رونـق داشـته اسـت؛ از سـویی دیگـر تـا قـرن دهـم هجـری در ایـران غلبـه بـا سـنی ها بـوده و غالـب ایرانیـان از مخالفـان شـدید تشـیع و آموزه هـای : وجـود تعصبـات قومیتـی در میـان اعـراب بـه ویـژه نسـبت بـه ایرانیـان ً آن بوده انـد. رابعـا عجـم و باورهایشـان، مانـع مهمـی در تأثیرپذیـری باورهـای شـیعی _ کـه دارای نهـاد : از آنجـا که زرتشـتیان ایرانی فاقـد منابع معتبر ً عربـی بـوده _ بـه حسـاب می آیـد. خامسـا هسـتند، بسـیار دشـوار اسـت تـا بتـوان آمـوزه ای را بـه ایشـان نسـبت داد و سـپس ادعـای تأثیرپذیـری مکاتـب متأخـر را از ایشـان کـرد؛ بلکـه بـا اسـتناد بـه مـدارک و شـواهد معتبـر تاریخـی می تـوان بسـیاری از شـباهت های اعتقـادی موجـود در میـان آموزه هـای ایـن شـیعی دانسـت و – دو مکتـب را ناشـی از تأثیرپذیـری متـون ایرانـی از آموزه هـای اسامی چه بسـا بـاور رجعـت نیـز از چنیـن سرنوشـتی برخـوردار شـده باشـد

دو دیدگاه ناهمگون در حیات برزخی اهل بیت ع مطرح اسـت؛ گروهی از دانشـوران، ایـن زندگانـی را در بـدن برزخـی (مثالـی) و برخـی دیگـر، در جسـم دنیایـی می پندارنـد. هـر یـک از دیدگاه هـا، بـه احادیثـی مسـتند اسـت کـه برداشـت صحیـح از محتـوای آنها، مقامـات و خصائـص اهل بیـت ع مفیـد و راهگشـا اسـت. در ایـن نوشـتار، بـا ِ در درک در جسـم دنیایـی، اثبـات رویکـرد توصیفـی _ تحلیلـی، حیـات برزخـی اهل بیـت ع می گـردد؛ مسـتند اصلـی ایـن نظـر، روایاتـی اسـت کـه تأکیـد می کنـد بـدن هیـچ نبـی و ـی در روی زمیـن، بیـش از سـه یـا چهـل روز قـرار نمی گیـرد مگـر آن کـه خداونـد بـدن ّوصی او را بـه آسـمان می بـرد؛ افـزون بـر آن، شـواهدی از روایـات، ماننـد هم رتبـه بـودن جسـم اهل بیت ع بـا روح مـا، مشـاهدۀ انبیـاء و اوصیـاء پـس از رحلـت و دیـدار پیامبـر اکـرم ص بـا انبیـاء در معـراج، ایـن دیـدگاه را تقویـت می کننـد.

در روایـات اهـل بیـت، امامـان ع بـه صاحـب موسـی، صاحـب سـلیمان و ذوالقرنیـن تشـبیه شـده اند. در ایـن روایـات بـه وجوهـی از مشـابهت میـان امامـان و افـراد نامبـرده، اشـاره شـده اسـت. ایـن نوشـتار پیرامـون روایـات یادشـده بـه دو مطلـب پرداخته اسـت: یکـم این کـه، اینـان چـه کسـانی هسـتند و دوم این کـه، وجـه تشـابه امامـان بـا ایـن سـه در چیسـت. بـر پایـۀ تحقیقـات صـورت گرفتـه، صاحـب موسـی؟ع؟ خضـر؟ع؟ ، صاحـب آصـف بـن برخیـا، و ذوالقرنیـن بنـده ای از بنـدگان خـاص پـروردگار بـوده سـلیمان؟ع؟ بـه ایـن افـراد نیـز بـه جهـت برخـورداری آنـان از علـم الهـی، اسـت؛ تشـبیه امامـان؟عهم؟ ولایـت تکوینـی و ارتبـاط بـا ملکوت بوده اسـت؛ هم چنین شـباهت دیگر این اسـت که آنـان، پیامبـر نبوده انـد.

در یکی از آیات قرآن و برخی روایات، از «دوران های فترت» سخن به میان آمده است. گمان زمین از برگزیدگان ّ برخی مفسران و فرهنگ نامه نویسان آن بوده که ادوار فترت، ادوار خلو خداست؛ ازاین رو، «فترة من الرسل» را «دوران گسستگی بین رسولان» معنا کرده اند. این تفسیر را به دست ِ تحقیق حاضر، برداشت مزبور را به چالش می کشد و شواهد نادرستی می دهد. کاربردهای متنوع ریشۀ «فتر» و واژۀ «فترت»، گویای آن است که فترت به معنای «ضعف و رخوت» است نه «انقطاع و گسستگی»؛ و دوران های فترت نیز به دوران های فترت به گسست، تحریف ِضعف و تقیۀ برگزیدگان خدا اشاره دارد. بدین ترتیب، تفسیر فترت و تحمیل یک معنای شاذ و نوپدید بر این لغت است که شاهد لغوی ِمعنای جوهری پیش از خود ندارد. از سوی دیگر، سبب ارائۀ تفسیر شاذ از واژۀ فترت، پیش فرض تاریخی لغتنامه نویسان و مفسران دربارۀ احوال دوران های فترت می باشد؛ این در حالی است که پیش فرض تاریخی آنان دربارۀ انقطاع حجج در دوران های فترت نیز غلط است و شواهد نشان می دهد که در تمام دوران های مشهور فترت نیز حجت های خدا در زمین حضور داشته اند. نتیجه آن که، بر اساس یک پیش فرض غلط تاریخی، معنایی خاف عرف لغوی بر لغت فترت تحمیل شده و بدین ترتیب شماری از مفسرین و لغویین، از معنای اصلی فترت که ناظر به ضعف و انزوای گزیدگان الهی است فاصله گرفته اند.