جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چه ادله، قرائن و نشانه هایی در روایات وجود دارند که امامت اشخاص امامان شیعه علیهم السلام را به اثبات می رسانند؟ این مقاله برای پاسخ به این سؤال به جمع آوری و عرضه راه های اثبات امامت اعیان ائمه علیهم السلام در کتب حدیثی شیعه می پردازد. این راه ها در تقسیم بندی کلی در چهار بخش نص، علم غیب، اعجاز و نشانه ها قابل بیان هستند. اثبات امامت علی علیه السلام تخصیصاً از قلمروی مقالۀ حاضر خارج است. چرا که روایات در خصوص ایشان علاوه بر راه های فوق در بحث های تفسیری و قرآنی تمرکز دارد. راه نص دارای تقسیمات نصوص کلی یا جزیی، خفی یا جلی، غیر توقیفی یا توقیفی، و عام یا خاص است. راه علم غیب و اعجاز در حد ظرفیت مقاله مواردی را گزارش خواهد کرد و راه نشانه ها به اماره هایی می پردازد که در نقش قرینه، و نه ادله، ظاهر می شوند.

مطالعۀ تاریخ شیعه در عصر حضور اهل‌بیت علیهم‌السلام نشان می‌دهد در زمان شهادت هر یک از ائمه علیهم‌السلام برخی از افراد جامعۀ شیعی در تشخیص مصداق امام دچار سرگردانی شده و این سرگردانی بستری برای بروز گرایش‌های مختلف در این خصوص می‌گردیده است. برخی گفته‌اند این سرگردانی و اختلافات حاکی از مجعول بودن نصوص دالّ بر اسامی ائمه است؛ لکن در ردّ این استدلال باید گفت این نصوص وجود داشته، اما به دلیل تقیّه مخفی بوده است و همین امر بستری برای تأثیر سایر عوامل در بروز این اختلافات فراهم کرده است؛ عواملی همچون نقش‌آفرینی خواص، آموزه‌های مهدویت و چالش‌های مرتبط با آن، نوع نگرش جامعۀ شیعی به ملاک‌های مطرح در خصوص تشخیص امام و درنهایت فاصله داشتن برخی شیعیان از مرکز رهبری جامعۀ شیعی.

سخنان پیامبر گرامی اسلام در روز غدیرخم به گونه­‌های مختلفی از حیث حجم ثبت و ضبط شده است. طولانی‌ترین متن منقول از این سخنان که به آن خطبۀ طولانی غدیر گفته شده است، نسبت به سایر گونه‌ها به ویژه نسبت به حدیث غدیر، کمتر مورد بحث و کاوش سندی و دلالی قرار گرفته است. گرچه تعداد اندکی از عالمان و پژوهشگران امامی، پیرامون متن این خطبه آثاری از خود به جای نهاده‌اند، اما در مورد اعتبار سندی آن، پژوهشِ دقیقی صورت نگرفته است. از این‌رو، در متن پیشارو کوشیده شده است آخرین سندِ موجود از خطبۀ طولانی غدیر، که در اثری از آثار سال‌های واپسینِ حیات سید بن طاووس به نام التحصین مضبوط گشته، مورد بررسی رجالی واقع شود. در این راه پس از بیان مقدماتی پیرامونِ تفاوتِ میانِ (حدیث غدیر) و (خطبۀ غدیر) و تقسیم بندیِ گونه‌های مختلف ضبطِ سخنان پیامبر و ارائۀ فهرستی از منابع موجود به ترتیب زمان، به پژوهشی مختصر در خصوص آثار مرتبط با این سند و مآخذ آن پرداخته شده است. در این پژوهش با بررسی ها و پژوهش‌های رجالی صورت گرفته، وثاقتِ تمامیِ راویانِ شیعه و مخالفِ مذکور هر طبقه، مطابق با مبانی رجالی آن مذهب، مورد بررسی قرار گرفته، و در نهایت با تکیه بر نظریۀ اطمینان، سند این خطبه در حکمِ (موثّق) دانسته شده است.

بر خلاف آنچه که بسیاری، تصور می کنند، رویکرد یکسان و فراگیری در میان عالمان اهل سنت، به جایگاه علمی و حتی رجالی امامان معصوم علیهم السلام وجود ندارد، اگرچه رویکرد غالب در میان آنان، تصویر فوق را تأیید می نماید. در این میان جایگاه علمی امام جواد، امام هادي وامام عسكري علیهم السلام است که نخست از سوی فخر رازی در قرن ششم، مورد انتقاد قرار گرفت و ابن تیمیه حرانی آن را در قرن هشتم، پیگیری نمود. آثار محدودی همچون عبقات الأنوار، اشاره ای به این رویکرد انتقادی نموده اند، اما به هر دلیل پرداخت درخوری بدان نداشته اند. نوشتار پیش رور به بررسی این رویکرد انتقادی پرداخته و در شفاف سازی عناصر استدلالی آن کوشیده و استدلال آن را با فراغت از میراث مکتوب امامیه، حتی برپایه میراث مکتوب اهل سنت، فاقد اتقان و اعتبار علمی یافته و نشان داده است.

احادیث حضور اهل‌بیت علیهم‌السلام در هنگامۀ احتضار، در حجم گسترده‌ای از میراث مکتوب امامیّه انعکاس یافته و سند آن‌ها در نگاه بسیاری از دانشمندان امامیّه معتبر است و در گونه شناسی احادیث، در دستۀ «متواتر معنوی» طبقه‌بندی می‌شوند؛ امّا از دیرباز دربارۀ محتوای این احادیث، دیدگاه‌های ناهمگونی وجود داشته است که نمونۀ آن را در اتخاذ رویکرد تأویلی به این روایات توسط شیخ مفید و سیّد مرتضی رحمهما‌الله می‌توان یافت. بررسی محتوای احادیث احتضار می‌تواند در برداشت صحیح از آن‌ها که از سویی بیان‌گر نتایج فراوان برای محتضر و از سویی دیگر، نشان‌گر منزلت پیشوایان شیعه است، مفید واقع شود. در این پژوهش با رویکردی توصیفی_ تحلیلی، با استناد به‌تصریح واژگانِ موجود در روایات و شواهد ارائه‌شده، مشاهده و حضور اهل‌بیت علیهم‌السلام در هنگامۀ احتضار مؤمن و کافر، ثابت گردیده و دیدگاه‌های دیگر نقد و بررسی شده است.

از مباحث بسیار مهم و ریشه ای که تأثیرکلیدی و اساسی در فرهنگ شیعه امامیه دارد، معرفت به جایگاه اهل بیت عصمت و طهارت به عنوان رکن اساسی در شناسایی حقیقت دین است. در حقیقت فهم دین با تمام شاخه ها و زیر مجموعه هایی که داراست در گرو تمسک به قرآن و اهل بیت می باشد که سعادت ابدی و همچنین عدم تفرقه میان مسلمانان، از نتایج و پیامدهای آن است. آنچه نگارنده در این نوشتار دنبال می کند شناخت جایگاه امامت اهل بیت با رویکرد آیه شریفه اعتصام است که در جامعه علمی کمتر مورد بحث قرار گرفته است. بررسی این آیه با تکیه بر معناشناسی واژه حبل الله، محور این نوشتار بوده است؛ لکن برای فهمیدن این واژه و تحقق کامل آن به عنوان رکن کلیدی در آیه ناگزیریم که واژگان دیگر آیه را نیز بررسی کنیم. نگارنده، پس از بررسی واژه حبل الله از نگاه قرآن و روایات، به معناشناسی کلمات اعتصام و تفرق پرداخته، و نقش اهل بیت را به عنوان قیّم بودن نسبت به قرآن تبیین نموده است. سپس در بخش نهایی، اقوال عامّه را تحت عنوان شبهات آیۀ شریفه بررسی می کند.

مقام امامت مقامی الهی وآسمانی است که حقیقت شناخت آن در ذهن هیچ بشری نمی گنجد وکسی را یارای فهم آن نیست. این در حالی است که برخی افراد در اثر عدم شناخت صحیح امامت در اندیشه شیعی شبهاتی در ذهنشان خطورکرده است. منشأ و خاستگاه آن شبهه از طرفی عدم تأمل و دقت در آیات و روایات، و از طرفی تطبیق دادن این مقام الهی با مقامات و نظام های بشری می نمایاند. یکی از این شبهات، بحث کارکرد و نقش دموکراسی و شورا در تعیین امام است که طرفداران این دو نظریه با توجه به خلط نمودن معنای امامت و حکومت و یکسان سازی معنای این دو ـ به جهت اینکه این دو هماره نمود و مظهر دخالت و مشارکت و تأثیرگذاری آحاد مردم بر قدرت سیاسی بوده اند ـ به ناسازگاری امامت و دموکراسی حکم کرده اند. نگارنده در این مقاله برآن است که ابتدا دموکراسی و شورا را در دو بخش به صورت مجزّا، مورد واکاوی قرارداده و اقسام و مستندات آن را توصیف نماید و سپس با تحلیل، این دو نظریه را نقد و به چالش بکشاند.