جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تمام عصرها هر ملتی به دنبال حیات فردی و اجتماعی خود هست و در این مسیر به روش های مختلف دست می زند . اما باید ببینیم چه راه کارهایی را می توانیم از قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام بدست بیاوریم که ما را در این طریق به مقصد برساند . در این تحقیق به شناخت عوامل ، راه کارها و قانون مندی حیات و مرگ ملت ها از دیدگاه قرآن و احادیث پرداخته ایم ، حیات و مرگ مادی و معنوی . چند علت از حیات و تعالی ملت ها را بیان می کنیم 1 – پیروی از رهبران دینی جامعه 2 – عدل و داد 3 – جهاد و اخلاص 4 – عبرت گرفتن از فانی شدن ملت های گذشته 5 – خوش رفتاری ، و اما عوامل سقوط و مرگ ملت ها 1 – عدم شناخت حق از باطل 2 – جدایی و اختلاف 3 – خودرأیی 4 – دنیاگرایی سران ملت 5 – فقر و تهیدستی 6 – برخورد ناشایسته 7 – گذاشتن بار سنگین بر دوش مردم . هر چند ممکن است عوامل دیگری هم وجود داشته باشد که با تحقیق بیشتر یا گذشت زمان به آن دست یابیم ، که با تبعیت از دستور قرآن و روایات به حیات انسانی دست خواهیم یافت .

برای تفسیر قرآن و فهم بهتر آیات، دانستن وقایع زمان نزول آیات یک ضرورت می‌باشد، که باید با تتبع و جستجوی دقیق در روایات رسیده در این زمینه به این واقعیت‌ها پی برد؛ اما گاه در بین این روایات تضاد و تناقض‌هایی وجود دارد که ما را در این پایان‌نامه بر آن داشت که به بررسی راویان آنها بپردازیم. در این پایان‌نامه ابتدا آیاتی که دارای سبب نزول بوده‌اند ذکر و تفسیر آنها بیان می‌شود سپس روایاتی که درباره آن آیه یا آیات بیان شد را آورده‌ایم و با مراجعه به کتب علم الرجال و حدیث راویان آنها را بررسی کردیم و چون بیشتر روایات بدست آمده درباره‌ی اسباب النزول از دوره تابعین می‌باشند به نظر می‌رسد که خیلی از آنها نتیجه استنباط شخصی آنها می‌باشد و همچنین ملاحظه شد در بین روایات، روایات غلط و گاه متعارض و نیز بدون سند یا با سند ضعیف نیز وجود دارد؛ که در این پایان نامه آنها را مشخص کردیم. این پایان‌نامه درشش فصل نوشته شد که در فصل اول کلیات ذکر شد و در پنج فصل دیگرهر فصل روایات اسباب النزول یک جزء را بررسی کرده است.

در این رساله که با هدف بررسی عکس‌العمل رفتاری مردم در برابر دعوت پیامبر اکرم (صَلّی‌اللهُ‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم) و عوامل آن تنظیم شده است، با استفاده از روش‌های توصیفی و تبیینی؛ با مطالعه، تفسیر و تحلیل محتوای کیفی مباحث قرآنی، روایی، انسانی، تاریخی، اجتماعی و سیره، با رفتار مومنان، کافران، مشرکان، منافقان، و... مواجه شدیم. در رفتار شناسی مومنان در برابر دعوت الهی دو عامل برون‌دینی و درون‌دینی قابل توجّه است. از یک سو عواملی که موجب اختلال در زندگی مطلوب بودند، مانند فساد اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، ستم روسا و فرمان‌روایان، ظلم اقتصادی، دینی و ... که گریبانگیر جوامع بوده در روی‌کرد به اسلام تأثیر مهمّی داشته ‌است.از سوی دیگر این اسلام بوده است که برای نخستین بار حقوق پایه‌ای سه‌گانه‌ی – حقّ حیات، حقّ کرامت و حقّ آزادی معقول- را به‌طور جدّی در متن خود مطرح نمود.عقایدی که اسلام برای بشریّت عرضه کرد فطری، ساده، منطقی و خردپسند بود. عقل بشر برای درک این عقاید نه تنها به اضطراب‌ و تلاطم نیازمند نبود، بلکه بدان‌جهت که بازگوکننده‌ی فطرت او بود، برای آگاهان انبساط و ابتهاجی نیز به‌وجود می‌آورد.مشرکان، مقابله‌ی خود با دعوت پیامبر اسلام (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) را، از رویارویى با قرآن شروع کردند و آن را شعر، سحر، أساطیر الاولین و... نامیدند. پس از ناکام ماندن در مبارزه با قرآن، مبارزه با پیامبر (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) را آغاز کردند، ابتدا سازش‌هاى سیاسى، اقتصادى و عبادى را پیشنهاد کردند که هیچ کدام پذیرفته نشد، تا این‌که دست به آزار و اذیّت پیامبر (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) زدند و حتّى به قتل آن حضرت همّت گماردند که پیامبر با هجرت، خود را از این توطئه رهانید. منافقین که ظهورشان با ظهور اسلام همراه بود در هر فرصتى از درون، جامعه‌ی اسلامى را مورد هجمه‌ی خویش قرار دادند و در جهت اهداف خویش به هر اقدامى دست یازیدند. لذا با روش‌های سیاسى، روانی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی در برابر دعوت رسول اکرم (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) موضع گرفتند.رفتار مسیحیّت با دعوت پیامبر اکرم (صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیه‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم) اگر چه دربردارنده‌ی برخوردهاى سیاسى و نظامى، مانند مشرکین و یهود نبوده است؛ لیکن قرآن کریم با این نگاه که اعتقادات مسیحیّت با مبانی دین توحیدی مغایرت دارد با آن‌ها برخوردهاى اعتقادى کرده و آن‌ها را همانند یهودیان از نظر دینى تخطئه نموده است.یهودیان نیز از پیمان شکنى و توطئه براى قتل پیامبر (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) کوتاهى نکردند و در مواردى مثل جنگ احزاب، با مشرکان هم‌دست شدند. لذابا نقشه‌هایی چون جنگ روانی، سلطه‌ی اقتصادی، پیگیری خط نفاق، نژادپرستی، تفرقه‌افکنی، نقشه‌ی قتل پیامبر (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم)، طرح اتّحاد قبایل عرب علیه اسلام، طرح هجوم به مدینه‌النبی و ... در برابر دعوت پیامبر اکرم (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) خودنمایی کرد.با همه‌ی دشمنى‌ها و توطئه‌ها، دعوت پیامبر (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم) پیروز شد. البتّه مسائل مختلفى در پیروزى و گسترش اسلام نقش داشت و نمى‌توان از نقش وحی الهی، خصوصیّات شخصی پیامبر (صَلَّی‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلّم)، سایر مسلمانان، همچنین نقش خلاهاى موجودِ قبل از اسلام، موقعیّت مکّه، فطرى بودن دین اسلام صرف نظر کرد. همه‌ی اینها موجب شده‌اند تا نقش اصلى - تغییر در محتواى فکرى و باطنى انسان‌ها - اتّفاق بیفتد.

«زمان» یکی از بحث انگیزترین مسایل در حوزه ی هستی شناسی است که غموض ابعاد آن موجبات ارائه‌ی اقوال گوناگون و در برخی موارد متعارض را سبب شده است.از جمله موضوعاتی که قرآن کریم متعرض آن شده، موضوع «زمان» است. افزون بر عنایت قرآن به این مسأله و نیزسوگند های مکرر قرآن به آن که حاکی از عظمت و اهمیت این موضوع میباشد، لازم است دیدگاه قرآن در خصوص این مهم، به تحقیق گذاشته شود. تفسیر موضوعی که از بهترین شیوه های تفسیر قرآن در جهت دستیابی به درک بهتر و جامع‌تر نسبت ب ه نگرش قرآن در خصوص موضوعی خاص می باشد، می‌تواند ما را در جهت نیل به این مقصود یاری نماید.آن چه به نظر می آید آن است که تاکنون در خصوص بررسی دیدگاه قرآن درباره‌ی زمان و ابعاد آن تحقیقات جامع، مستقل و دقیق علمی انجام نگرفته است لذا پژوهش حاضر درصدد است تا با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اسنادی، کتابخانه ای و منابع الکترونیکی، آیات زمان را استخراج، و با تقسیم بندی این دسته از آیات بر اساس عوالم سه گانه ی هستی (دنیا، برزخ و آخرت) مواضع قرآن را در خصوص زمان در هر یک از مراتب عالم، بیان نماید و سپس، به واکاوی آن بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زمان، در لسان قرآن، در دو معنا به کاررفته است. همچنین، زمان به معنای متعارف، تنها در عالم دنیا موضوعیت دارد نه عوالم فوق ماده.

چکیدهاز جمله افرادی که در سده‏هاى گذشته، به ویژه عصر حاضر به مطالعات وسیعى درباره قرآن دست زده و منشأ آثار گوناگونى شده‏اند، مستشرقان هستند. در حال حاضر بحث استشراق از مباحث اصلی و چالش آفرین در جهان اسلام محسوب می‌شود.تحقیق حاضر به ترجمه و نقد و بررسی و تطبیق مدخل های‌قرآن و حدیث در دائرهالمعارف‌های لاتین مهم عصر حاضر پرداخته است. بعد از بیان کلیات ترجمه مداخل مورد بحث در این رساله عنوان شده است، در ادامه مدخل حدیث و قرآن دائره المعارف قرآن (E.Q.) که توسط یونبال نگارش یافته است، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نگارنده با بررسی منصفانه، ضمن بیان و تأیید موارد مستدل و معتبر، مطالب بی‌دلیل، ضعیف و یا بدون استدلال را مورد کاوش قرار داده است، از آراء و نظریات محققان جهان تشیع بهره گرفته است. ایشان در بخشی از مطالب مانند؛ بحث قرائات، انساء و... که ناروا و گاه مغرضانه تلقی می‌شود، به تشیّع نسبت داده است که نگارنده با ردّ صریح آنها، به دیدگاه‌های محققان شیعه استناد نموده و به روشن‌گری پرداخته است.از بررسی و مقایسه‌ای که میان سه دائرهالمعارف قرآن، اسلام و مذهب در مدخل حدیث و قرآن صورت گرفته است، چنین به دست آمد که، مولفان این مقالات، از دیدگاه های متفاوت به این مسئله نگریسته‌اند و مطالبی متفاوت در این زمینه عنوان نموده‌اند. نکته مهم و قابل توجه اینست که یونبال تمام مطالب قرآنی را در پرتو حدیث بررسی نموده است و ایشان در بیان مطلب، استناد صرف به احادیث داشته است بدون توجه کافی به کیفیت این احادیث، و این می تواند نشان عدم دقت ایشان در گزینش و انتخاب مطالبباشد، چرا که در احادیث مسلمانان هرگونه حدیث یافت می شود. نکته مهمتر اینکه؛ تمام مولفان در بررسی های خود، فقط منابع اهل‌سنت را لحاظ نموده‌اند و این عدم جامع‌نگری مولفان را می‌رساند.کلید واژه‌ها: دائرهالمعارف، قرآن، حدیث، اسلام، دین، ترجمه، نقد، تطبیق.

بررسی روش‌های نقد حدیث در مشی علمی و آثار عالمان دینی، در پیشبرد اهداف دانش نقد حدیث، نقش به‌سزایی ایفا می‌کند. از جمله عالمانی که در آثار خود، به نقد حدیث و روش‌های آن اهتمام داشته است، استاد مطهری می‌باشد. هر چند در زمینه یافتن روش‌‌های نقد حدیث در آثار شهید مطهری، تحقیقات مختصری صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد جمع‌آوری احادیث نقادی‌شده و یافتن روش‌های نقد حدیث، نیاز به تلاش‌های گسترده و منسجم‌تری دارد. این پایان‌نامه که با روش توصیفی -‌ تحلیلی‌ و با رویکرد کتابخانه‌ای صورت گرفته است،نقد حدیث در آثار شهید مطهری را، به دو روش نقد بیرونی و نقد درونی می‌داند. استاد مطهری در آثار خویش، به نقد بیرونی با روش‌هایی چون بررسی سند، منبع، اختلاف متون احادیث و ... و نیز به نقد درونی با معیارهایی چون قرآن، سنت، تاریخ و عقل پرداخته است. البته در برخی موارد، نقد ایشان، خود نیازمند نقد براساس موازین علمی است که شایسته است با رعایت احترام شخصیت استاد، بدان اهتمام ورزید.

رمضان ماه خدا و بهار قرآن است. در این ماه، زمینه پالایش درون و اصلاح بیرون و بهره مندی از رحمت خداوند برای همگان فراهم می شود. این ماه به دلیل فضیلت منحصر به فردش نسبت به سایر ماههای سال، برای روزه داری انتخاب شده است.وجوب روزه برای انسان یک توفیق، بلکه هدیه الهی است که از طرف انبیا(ع) به بشر ابلاغ شده است. روزه گرفتن علاوه بر اینکه عمل به یک تکلیف الهی است، آثار مفید فردی و اجتماعی فراوانی را در ابعاد روحی روانی و بهداشتی درمانی برای روزه دار به ارمغان می آورد که در کتابهای فراوانی به آن پرداخته شده است.نویسنده در این مقاله برآن است تا ضمن تبیین جایگاه و اهمیت روزه داری در آیات و روایات به برخی از آثار روزه داری اشاره نماید. علاوه بر آن در این مقاله اشاره ای به آداب و احکام روزه نیز خواهد شد.

قرآن به عنوان مجموعه ای و حیانی و آخرین کتاب آسمانی خدای علیم، دربردارنده اصول اساسی مورد نیاز همه انسانها در تمامی دوران می باشد. تمسک به قرآن و پذیرفتن دین اسلام آنگاه میسور است و عقلانی می نماید که نقصان یا بطلان سایر مذاهب و ادیان روشن گردد. نزول آخرین کتاب و ارسال آخرین پیامبر به این معنا است که هر آنچه مورد نیاز بشر است بیان شده است. و این تکلفی خود بشر است که باید با استفاده از عقل فطری و خدادادی خویش به استنباط و کندوکاو در امور اساسی خویش بپردازد و خویشتن را به سرچشمه وحی متصل نماید.در طول تاریخ بشر، خداوند متعال پیامبران را همراه با دلایل آشکار برای هدایت انسانها فرستاد. در میان پیامبران زیادی که خداوند ارسال نمودند فقط چند نفر بوده اند که شایستگی لقب ((اولوالعزم)) را داشته اند. البته معارف، احکام و قوانین دینی که توسط آن رسولان گرامی الهی برای بشر آورده شده در طول تاریخ به تدریح با آموزه های ناقص بشری آمیخته گشت و این اختلاط گاه چنان قوی بوده که آن قسمتی را که خود بشر با توانایی علمی خود نگاشته بود، الهامی و مقدس دانستند. قرآن کریم به عنوان آخرین صحیفه و مکتوب نازل شده از ساحت ربوبی، در آیات نورانی اش به انحرافات و کجرویهای پیروان ادیان آسمانی در حوزه های فکری، رفتاری و اجتماعی اشارات و تصریحات ظریف و قاطعی دارند. تبویب و تنظیم آیات قرآنی در این زمینه دارای نتایج سودمندی در همه ابعاد می باشد. اولین نتیجه پژوهش در این وادی اثبات حقانیت و وحیانی بودن قرآن کریم می باشد. یعنی انسان با قرائت و کندوکاوی درباره عقاید اهل کتاب به حقانیت قرآن و الهامی بودن آن اعتراف می نماید.

سکولاریسم تفکری است که هر گونه اعتقاد به نقش ماوراء طبیعت و عالم قدس در زندگی دنیوی بشر را رد می‌کند و از اصول غیر دینی برای تأمین نیازهای زندگی انسانی بهره می‌برد این گرایش بعد از قرون وسطی در دامن مسیحیت زاده شد و در جامعه غرب به رشد و نمو خویش ادامه داد. عوامل معرفتی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی زیادی در تولید و تداوم این رویکرد نقش داشت.که بطور مفصل در فصل اول و دوم توضیح داده شده است. سکولاریسم اگرچه یک جنبش فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که از جهان غرب با زمینه دین مسیحیت سرچشمه گرفته است، اما دارای مبانی فلسفی می باشد که همه ادیان و فرهنگ های بشری به وسعت جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سکولاریسم طرفدار ایده امانیسم یا اصالت انسان است به عقل بشری باور و اعتماد دارد و آن‌ را برای تأمین نیازهای انسان بی‌بدیل و کافی می‌داند. مبنای دیگر سکولاریسم علم‌باوری است.طبق این اعتقاد انسان در این جهان زندگی می‌کند، این دنیا جهان مادی است از آنجا که ابزار معرفت ماده حس و روش تجربی می‌باشد ما می‌توانیم به کمک علم تجربی همه نیازهای خویش را بدون کمک گرفتن از دین برطرف سازیم. در فصل سوم این رساله مبانی سکولاریسم مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به جهان شمول بودن مبانی فلسفی سکولاریسم، دین اسلام نیز به چالش کشیده می‌شود. دین اسلام بر پایه وحی الهی استوار است که در کتاب آسمانی آن یعنی قرآن تجلی یافته است.با عرضه اندیشه‌های سکولاریسم به ویژه مبانی آن به قرآن به این نتیجه می‌رسیم که بین قرآن و سکولاریسم تفاوت بنیادی وجود دارداز نظر قرآن اگرچه دنیا اهمیت دارد، اما اصالت و ارزش ذاتی ندارد و بلکه مقدمه‌ای برای زندگی آخرت است. انسان در قرآن از کرامت ذاتی برخوردار و با عمل شایسه در این دنیا می‌تواند کمال بشری را کسب کند. عقل در دیدگاه قرآن نورجان و پیامبر درون است. این پیامبر درون احتیاج به مکمل دارد و آن پیامبر برون یعنی وحی و شریعت است. علم در فرهنگ قرآن گوهی شب چراغ ایت. اما آن چراغ در حدی نیست که انسان را از خورشید وحی بی‌نیاز کند. مبانی سکولاریسم از منظر قرآن بحثی است که در فصل چهارم این رساله مورد بررسی قرار گرفته است.

خروج مسیحیان از اورشلیم و انتشار آنان در سرزمینهای مختلف از جمله مناطق عرب‌نشین بشارت مسیحیت را به همراه داشت . مسیحیان که کسوت فرهنگ یونان را برتن کرده بودند در مراکز تعلیم و تعلم یونانی - مسیحی تار و پود خود را رشد داده، چنان در یکدیگر آمیختند که نحله‌های فلسفی یونان زایندهء فرقه‌های اعتقادی مسیحی شد. ورود مسیحیت به شبه جزیره عربستان نوید تعاطی فرهنگی جدیدی برای اعراب بود. و عرب از طرق گوناگون مخصوصا تجارت به وام‌گیری زبانی از مسیحیان پرداخت و زبان و ادبیات عرب دیگر وضع‌پیشین خود را نداشت . قرآن در میان فرهنگهایی نازل شد که یکی از آنها فرهنگ مسیحیت بود. همهء فرهنگهای آن زمان در تاثیر و تاثر نسبت به یکدیگر بودند. فرهنگ عرب که حال فرهنگ فرهنگهای موجود در شبه جزیره بود ظرف نزول وحی قرار گرفت . از آنجایی که قرآن دین خاتم است ، بی‌شک مواجههء آن با فرهنگهای مختلف مواجهه‌ای مستمر خواهد بود و لذا بررسی مواجههء قرآن با فرهنگهای زمان نزولش اصول مواجههء آن با فرهنگهای عصرهای دیگر را به دست می‌دهد. فرهنگ مسیحیت یکی از فرهنگهای موجود در شبه جزیرهء عربستان هنگام نزول قرآن است . مهمترین نقاط اعتقادی مسیحیت تثلیث ، تصلیب ، فداء و کلمه بودن مسیح(ع) است که هر یک از دینها به نحوی ریشه در اعتقادات دینی و غیر دینی مردمان روزگاران پیشین دارد. از رهگذر بررسی این اعتقادات می‌توان به تشابه میان اینها با آن اعتقادات دیرینه نیز دست یافت . هر چند بررسی این مهم در عهدهء این مقال نیست اما آموزندهء این نکته است که ادیان الهی در سرزمین عریان از اندیشه‌های بشری نازل نشدند و شرط نزول خود را اذهان تهی نمی‌دانستند بلکه با در آغوش گیری آن اندیشه‌ها که نتیجه حجت باطنی آدمیان است به تصحیح و تکمیل آنان پرداختند. در کنار هم نهادن دو تصویر قرآن و انجیل در مسائل اعتقادی مذکور، به بازبینی میزان هم‌آوایی و همنشینی آنان مدد می‌رساند، و این امکان را فراهم می‌آورد تا در پرتو آن چشمی بر وحدت ادیان و چشمی نیز بر سیر استکمالی آن بگشاییم. بررسی مواجههء قرآن با فرهنگ مسیحیت نشان می‌دهد که برخورد قرآن با این فرهنگ برخوردی اصلاحی بوده است نه بنیان کن. نیز احکام قرآن در باب مسیحیت آمیزه‌ای از احکام ثابت و متغیر است و همین مطلب راه را برای ورود تفسیرهای نوین مسیحیان از عقاید محوریشان می‌گشاید.