جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از ویژگی‌های ایمان به خداوند متعال، کار خود را به او سپردن، در طول زندگی به آن ذات اقدس، اعتماد کردن و در همه حال (چه در حال سختی و چه حال آسایش) از وی کمک خواستن است. و نیز باور داشتن بهاین حقیفت که حضرت حق، کارگزار جهان هستی بوده، بر هرچه اراده کند، قادر است و بخشش، منع، روزی دادن، محروم ساختن، پیروزی، شکست، پیشرفت، و عدم پیشرفت نشانه جایگزینی ایمان در قلب مومن می‌باشد. «توکل کردن بر خدای متعال ره‌توشه مومنان در طول زندگانی است که در هنگام مصائب به آنان، آرامش خاطر می بخشد و از گرفتاری در معرکه زندگی نگه می دارد. و دل های ایشان را از عزت، آرامش و پایداری در برابر سختی‌ها و مشکلات و نیز غلبه بر آن‌ها سرشار می‌سازد.» «توکل، درجه ای از درجات دین و مقامی از مقامات مردم با یقین است، بالاتر از این، توکل از عالی ترین درجات مقربان است و هرگاه بخواهیم، توکل را از راه علم ثابت کنیم، از جمله مسائلی مشکل است که به زودی دست حل علمی به آن نمی رسد و از نظر عملی، کاری است،بس دشوار و پرمشقت. علت مشکل بودن آن از نظر علم آن است که هرگاه بخواهیم، اسباب را در آن مدخلیت دهیم و به آن ها اعتماد کنیم، مسلما راه شرکی برای خود ایجاد می‌نماییم که با توحید سازگار نیست و شرع از چنین عملی کاملا جلوگیری کرده و توجه به اسباب چنان است که در بحر بی‌کران جهل فرو رفته باشیم.» در قرآن عزیز و سیره ائمه اطهار(علیهم السلام) آیات و روایاتی فراوان هستند که توکل کنندگان را تمجید و ستایش می کند و مومنان را بر کسب صفت توکل و یقین، تشویق و ترغیب می نماید. خدای سبحان، در قرآن، همه را به توکل فراخوانده، آن را شرط ایمان به شمار آورده و فرموده است: و عَلَی اللهِ فتوکّلوُا إن کُنتم مومنین ؛ و اگر ایمان دارید، فقط بر خدا تکیه کنید! از منظر قرآن متوکلان، محبوب خدایند: انََّ الله یحبُّ المتوکّلینَ ؛ به راستی خدا متوکلان را دوست می‌دارد. بنابراین، جا دارد که انسان در ایمانش با توکلش بر خداوند قادر و مهربان، ثابت قدم باشد و محبوب بودن در نزد خدا را به دست بیاورید. آشنایی با مفهوم و معنای قرآنی و سنتی توکل، ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ زیرا این مفهوم بلند آسمانی دستخوش تحریف و برداشت های نادرست گردیده است. برخی کج اندیشان، توکل را با بهره گیری از اسباب و ابزار طبیعی، ناسازگاردانسته و با کاهلی و تنبلی یکی انگاشته‌اند. به راستی ماهیت و حقیقت توکل چیست؟ جایگاه توکل در نظام اعتقادی اسلام کجا است؟ نیاز انسان به توکل برای چیست؟ توکل از دیدگاه قرآن چیست؟ چرا انسان باید بر خدا توکل کند؟ نقش توکل در زندگی فرد و جامعه چیست؟ میان صبر، تفویض، تسلیم، رضا و توکل چه رابطه‌ای برقرار است؟ اسباب توکل کدام‌اند؟ توکل دارای چند درجه است؟ توکل، چه آثار، نتایج و پیامدهایی دارد؟ نظر اسلام درباره توکل و تواکل چیست؟ آیا استفاده از وسایل و توسل جستن به اسباب مشروع با توکل منافاتی دارد؟ آیا معنای توکل کردن به خداوند، دست کشیدن از سعی و کوشش است؟ آیا انسان می‌تواند با توکل کردن بر خداوند، اعتماد به نفس هم داشته باشد؟ اعتماد به غیر خدا چه پیامدهایی به دنبال دارد؟ این‌ها مهم‌ترین پرسش‌هایی‌اند که در این پایان‌نامه بدان پاسخ داده‌ایم.

این پژوهش، براساس ادلّه قرآنی، روایی، عقلی، دیدگاه‌های فقها و متکلّمین اسلامی، به اثبات آزادی اعتقاد در ابتدا در دین اسلام و پذیرش آن همراه با استدلال و برهان و اختیار کامل می‌پردازد و ادلّه مخالفان این اندیشه را نقد می‌کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان یافته است. فصل اوّل با طرح آیات مبنی بر آزادی عقیده در اسلام، عدم اجبار در پذیرش ابتدایی دین اسلام را واکاوی کرده و تفسیر اجمالی آیات را بیان می‌کند. در این فصل نگارنده پس از ذکر آیه مورد نظر، استدلال خویش را از آن استخراج کرده و دیدگاه‌های مناقشه کنندگان در آیات مربوط و نحوه استدلال آنان در غیر معنای مورد نظر خود را ارزیابی می‌کند. وی معتقد است طبق این آیات، خداوند متعال بشر را آزاد آفریده خود اوست که با تحقیق و اختیار دست به گزینش دین دلخواه خویش می‌زند. نگارنده، مبنای تبلیغ همه انبیای الهی را همین اختیار در اعتقاد عنوان کرده و آیات مربوط به جنگ و جهاد را تحمیل اعتقاد به طرف مقابل نمی‌داند. وی در فصل دوم به انعکاس سیره پیامبر اسلام( و اهل بیت آن حضرت درباره پذیرش آزادی اعتقاد ابتدایی در دین اسلام پرداخته و نامه نگاری‌های رسول اکرم به سران کشورهای دیگر و دعوت آنان به پذیرش اسلام و امضای پیمان‌نامه‌های متعدّد آن حضرت با سایر قبایل و ادیان را در همین راستا عنوان می‌کند. در فصل سوم نویسنده به نقد ادلّه برخی فقهای امامیه در زمینه آزادی ابتدایی اعتقاد در اسلام می‌پردازد و دیدگاه فقهایی را که معتقدند باید کفّار را مجبور به پذیرش دین کرد و در غیر این صورت با آن ها جنگید و آنان را کُشت، واکاوی کرده، سس نظریّات برخی فقیهان امامیه را که بر عدم اجبار بر پذیرش دین اسلام تأکید ورزیده اند، تقویت می‌کند. وی نظریّات سی تَن از فقهای امامیه از قُدَما و دَه تن از معاصرین را همراه با ادلّه فقهی آنان در این باره منعکس ساخته و به نقد آن ها می‌پردازد. در فصل چهارم و پایانی نیز ادلّه معتقدین به آزادی عقیده در اسلام مطرح شده و در این زمینه قواعدی کلامی، مانندِ جبرو اختیار، امر بین الامرین، نظریه جبر اشاعره و نقد آن، نظرّیه اختیار مطلق و نقد آن و دلیل و قاعده وجوب تفکر و استدلال در پذیرش اصول دین و دلیل های شیعه امامیه به صورت مبسوط بیان می‌شود.

در این رساله، برای اثبات ولایت امام علی به سه مجموعه از دلیل‌های متقن و محکمی اشاره می‌شود که از منابع و کتب معتبر عالمان و بزرگان شیعه و سنی استفاده شده: 1-نمونه چند از رویدادهای که در زندگی حضرت علی در این زمینه نقل شده است، پیامبر به اذن خدا در هر موقعیت و مناسبت و فرصتی او را به مردم شناساند تا مقدمات خلافت و جانشینی پس از خود را برای او آماده سازد به طوری که خود مردم ارزش علی را به نحوی درک کنند، که او را استمرار راه پیامبر بدانند. 2-چند نمونه از محکم‌ترین آیات مربوط به ولایت علی که مفسران و عالمان بزرگ شیعه و سنی در منابع معتبر خود آورده‌اند.3-احادیث متواتری که در صحیح‌ترین کتاب‌ها و متن‌های حدیثی و تاریخی شیعه و سنی درباره ولایت علی نقل شده است. هر انسان منصف اگر با سعه صدر و بدون تعصب‌های مذهبی، این مجموعه کوچک را مطالعه کند، قطعا از آفتاب زیبایی ولایت علی در زندگی خود بهره‌مند می‌شود.

رابطه بین اعمال دنیوی و اخروی یک مسأله اساسی در منابع اسلام تبیین شده است که در آیات و روایات قابل جستجو است و یقیناً بین این زندگی و زندگی ابدی رابطه ای وجود دارد لذا درباره آنها مذاهب و مکاتب مختلف تفسیر و ترسیم نموده اند که دنیا خانه نابود شدن و رنج بردن و از دگرگونی‌ها عبرت گرفتن است، فنا و نابودی دنیا جز لاینفک است و این واقعیت دارد که وجود دنیا بی جهت و عبث نیست بلکه دنیا محل عبرت است و انسان از طریق دنیا اعمال خود را به طرف آخرت می‌فرستد و اگر این نبود تشخیص و سنجش خوب و بد، سعادت و شقاوت مطیع و غیر مطیع ممکن نبود.برای دنیا ویژگی‌های متعددی بیان شده است که ما آن را بیان می‌نماییم:1. فناپذیری و زودگذر بودن دنیا: در مورد این ویژگی آیات و روایات بیشتر یافت می‌شود.2. دنیا مزرعه آخرت: و این مسلّم است هر آنچه که کشت می‌کنیم همان را درو می‌کنیم و دنیا در آموزه های دینی به مزرعه آخرت معرفی شده است.3. جایگاه امتحان الهی: در منابع معتبر اسلامی تبیین شده است که دنیا یک آزمایشگاه بزرگ الهی است و در آن همه افراد بشر بدون استثناء امتحان می‌شوند.4. دنیا سرای فریب و غرور: در منابع اسلامی تأکید شده است که مواظب و مراقب باشید که دنیا و لذّات و زیبایی وی شما را فریب ندهد.5. دنیا متاعی اندک: و این نیز مسلم است که سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و متاعی که برای آخرت است با ارزش است.6. جایگاه عمل اختیاری: در آیات و روایات مذکور شده است که انسان آزاد خلق شده و در انجام افعال خود مختار می‌باشد.حیات حقیقی آن حیاتی نیست که چند روز بماند و سپس فنا گردد حیات حقیقی حیاتی است که بعد از اتمام زندگی دنیوی شروع می‌شود و در آن فنا نیست و انسان در عالم آخرت با کمال واقعی که از راه ایمان و عمل صالح کسب کرده، زندگی می‌کند و در آیات و روایات ویژگی‌های آخرت مفصلاً بیان شده است که آن را ذکر می‌کنیم:1. جاودانی بودن آخرت: اگر عمل انسان خوب باشد در بهشت جاودانگی زندگی خواهد کرد و اگر اعمال بد بوده در جهنم همیشه خواهد بود.2. آخرت محل پاداش: هر کاری که انسان انجام می‌دهد پاداش و کیفر آن در آخرت خواهد دید.3. تجسم اعمال: آنچه را که انسان در این جهان انجام داده و عمل کرده است در جهان دیگر به صورت متناسب با آن جهان ظاهر می‌گردد و این یکی از ویژگی‌های برجسته آخرت است.4. تجلی گاه شفاعت: تطبیق عنوان شفاعت بر ملل وجود که واسطه خداوند و سایر موجودات است شفاعت تکوینی است.قرار گرفتن پیامبران و اولیا، و امامان و علماء در مسند شفاعت تا مردم را از عواقب کارهایشان رها سازند. این شفاعت تشریعی است و بر این ویژگی اشکالات و شبهات مطرح شده که ما آنها را جواب دادیم.تجلی ویژگی‌های آخرت در اسامی قیامت است و یکی از راه‌هایی که می‌تواند روشن گر ابعاد قیامت باشد اسامی آن روز است که در قرآن کریم آمده و هریک از اسامی دارای یک مزیت و خصوصیت می باشد و در حقیقت اسامی قیامت تکان دهنده است.و بعد از آشنایی با ویژگی‌های دنیا و آخرت این سوال پیش می‌آید که آیا رابطه ای بین دنیا و آخرت است یا خیر. آیات و روایات رابطه ای را بیان کرده است و رابطه ای که همه فرق اسلامی قبول کرده اند و بعضی آیات و روایات رابطه قراردادی به ذهن می‌آید اما علماء اسلام رابطه بین دنیا و آخرت را طبق آیات و روایات رابطه تکوینی ذکر کرده اند و تمام اعمال، کردار و رفتار و اخلاقیات انسان در قیامت به صورت‌های مناسب خودش مجسم می‌شوند و صاحبش را مژده بهشت یا از عذاب شدید می‌ترسانند. و ما همه آنها را از دید آیات و روایات بیان کرده ایم.

در فصل اول به بیان مسئله اصلی رساله که همان حقوق والدین بر فرزندان از نظر قرآن و سنت است پرداخته وسئوالهای اصلی و فرعی، هدف تحقیق، پیشینه و روش تحقیق، همچنین گردآوری اطلاعات را بررسی کرده. در فصل دوم، معنی حقوق که جمع حق است و معنی والد و اب، معنی ام و مادر را از نظر لغوی و فقهی، همچنین اصطلاح قرآنو سنت معنی کرده و فرق حق و حکم را توضیح داده،‌ در فصل سوم، درباب تشکر و سپاسگذاری و احسان به والدین صحبت شده و در فصل چهارم، آثار و نتایج اداء و یا تضییع حقوق والدین را بیان نموده و در آخرین فصل، فصل پنجم: نظر فقهاء در باره ولایت جد و اب،‌ حق حضانت پدر و مادر که حقوق مشترک والدین است. نفقه پدر و مادر در صورت نیاز آنان و همچنین اداء واجبات فوت شده از پدر بعد از مرگ ایشان، و در خاتمه یک مقایسه اجمالی حقوق والدین در مکتب اسلام و مکاتب غیر اسلامی و غرب مطرح شده است.

محبّت از جایگاه مهم و ارزشمندی در قرآن و روایات و سیره‌ی معصومان برخوردار میباشد و به اعتبار محبوب دارای اقسام زیر است: 1- محبّت خدا و انبیاء و اولیای الهی 2- محبّت خویشتن و افراد و اشیاء مرتبط با آن 3- محبّت انسانها 4- محبّت حیوانات، گیاهان و جمادات.از اقسام محبّت آنچه مهم است مرزهای آن بررسی می‌شود محبّت به انسان‌ها می‌باشد.محبّت به انسانها دارای مرزهای مختلف می‌باشد که برخی اعتقادی و فکری، بعضی اخلاقی و رفتاری و تعدادی نیز اجتماعی و سیاسی می‌باشد.مرزهای اعتقادی و فکری دوستی عبارت است از عقل و فکر، ایمان و اعتقاد صحیح و علم و دانش، مرزهای اخلاقی و رفتاری را نیز در امور زیر می‌توان خلاصه کرد: 1- تقوی 2- اخلاص و صداقت عملی 3- راستگویی4- ایثار و فداکاری 5- رازداری 6- امانت داری 7- صبر و استقامت 8- شجاعت و نترسی 9- تعهد و وفاداری 10- تواضع و فروتنی11- کرامت و بزرگواری 12- حیا و عفّت13- بخشندگی و گشاده دستی و بالاخره مرزهای سیاسی و اجتماعی امور زیر می‌باشد: 1- شرافت خانوادگی و اجتماعی (حسب و نسب) 2- پیشگامی در کارهای نیک 3- پیوند و گرایش به حزب الله 4- نداشتن سوء سابقه5- عدم تجاهر به فسق 6- عدم اتراف 7- آگاهی و بصیرت اجتماعی 8- عدم وابستگی به گروه‌های سیاسی منحرف9- عدم عضویت در طبقه‌ی ملأ 10- عدم تمایل به کفّار.بدیهی است که همانطور که رعایت مرزهای فوق آثار مفید و سودمندی دارد عبور از آن مرزها نیز پیامدهای ناگوار و زیانباری به دنبال دارد که برخی اعتقادی و فکری، برخی روحی و روانی، بعضی اجتماعی و سیاسی و تعدادی نیز اخلاقی و رفتاری می‌باشد که در گزینه‌های زیر خلاصه می‌شود:1- انحراف در اعتقاد و فکر 2- ابتلاء به شکّ و ریب 3- تمایل به نفاق و دورویی 4- بی هویتی 5- ندامت و پشیمانی 6- غفلت 7- تأثیر پذیری منفی 8- جرئت بر تمرّد و نافرمانی خداوند 9- دلبستگی افراطی به مال دنیا 10- مقام پرستی 11- نژاد پرستی12- اختلاف خانوادگی13- انحراف فرزندان14- ضعف و شکست 15- لا اُبالیگری16- اختلاف و تفرقه 17- جرئت یابی و سوء استفاده‌ای دشمن 18- همکاری و هماهنگی با دشمن 19- بی عزّتی 20- خیانت به مسلمین و سرزمین‌های اسلامی 21- گرفتاری در دام شیطان و دوستان ناصالح

از صدر اسلام تاکنون میاله نسخ در میان دانشمندان اسلامی مطرح بوده و از مقدمات بسیار مهم در تفسیر قرآن بشمار رفته است. سوابق این بحث به قرن دوم هجری بر می گرددو کتابهای فراوانی تحت عنوان الناسخ و المنسوخ نگاشته شده است. پدیدن نسخ در فرآیند احکام دارای ارزش والایی است . از رهگذر آن به تاریخ تشریعی و مراحل نظام تربیتی اسلام و حقانیت قرآن دست می یابیم. این مسئله برای اولین بار از سوی یهود و نصاری مورد انکار واقع و سپس در میان مسلمانان طرفدارانی پیدانمود و شبهاتی راجه به این پدیده مترقی مطرح نمودند. با عنایت به مطالب فوق بحث نسخ و بداء در قرآن و حدیث را بررسیبا تکیه بر دلایل عقلی و نقلی با استفاده از قرآن و احادیث به اثبات این پدیده ارزشمند پرداخته و آن را مورد بررسی قرار داده ایم و هیچ گونه تردیدی در مورد وقوع و امکان آن در قرآن باقی نگذاشته ایم.

امروزه علیرغم پیشرفتهای علمدر شناسایی خواص ماده که موجب پیشرفت تکنولوژی و تسلط بشر بر طبیعت در قرون جدید شده، هنوز جاهلیت به شکل‌های مختلف ادامه دارد. این تحقیق در پی آن است که بر اساس تعالیم الهی، مبانی اصلی جاهلیتدر دوره‌های مختلف را مورد بررسی قرار دهد و علل حیرت و سرگشتگی انسان و دوری او از اهداف اصلی خود را مشخص نمایدبا انطباق دوره های مختلف معلوم می شود که جاهلیت دوره خاصی نیست که تمام شده باشد، بلکه هر جامعه که معیار های جاهلیت در آن مشاهده می گردد مصداق جامعه جاهلی است. در قرآن کریم نیز نمونه های زیادی از آن ذکر شده که پیامبران الهی برای اصلاح آن در دو زمینه عقیده و شریعت که شامل تمام جنبه های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و غیره است فرستاده شده اند.در این تحقیق به ابعاد مهم جاهلیت نیز پرداخته شده است که شامل انحراف در عقیده مخصوصاً توحید بصورت ظن جاهلی نسبت به خدا و عدم شناخت واقعی او است و انحراف در روابط اجتماعی که پایه آن حمیت جاهلی و انحراف در اخلاق که نمونه آن تبرج جاهلی است و انحراف در شریعت که بصورت حکم جاهلی در قرآن مطرح شده است.و نتیجه گرفته شده است که جاهلیت از ریشه جهل به معنی جهلی است که شامل تمام رذیلت هااز کفر و نفاق، شر و ظلم و کذب و شک و هوی و خود خواهی، کبر، حمیت، تبرج، و شقاوت و ....می باشد که در مقابل عقلی که در آن تمام فضیلت ها جمع شده است،می باشد که در حدیث جنود عقل و جهل بدان اشاره شده است و علم در مقابل جهل فقط یکی از این فضیلت ها می باشد.

عوامل و موانع آمرزش گناهان در ادیان اسلام ومسیحیت موضوع این نگارش است. نقشه راه آمرزش در مسیحیت بدین صورت است که ابتدا خدا، برخی از انسان ها را برای این منظور، بر اساس فیض یا علم پیشین خود برمی گزیند سپس پسر خود _عیسی مسیح_ را می فرستد و مردم را به ایمان به وی دعوت می کند، کسانی که این دعوت را بپذیرند و ایمان بیاورند، حیاتی دوباره می یابند و به مقام فرزند خواندگی رسیده، سرانجام رستگار می شوند. عنصر اصلی آمرزش در اندیشه رایج مسیحی فیض الهی و ایمان است و عمل انسان در این راستا جایگاهی ندارد. موانع آمرزش در آئین مسیحیت گناه، کفر و شریعت می باشد. در حالی که در اسلام، آمرزش گناهان با عمل انسان ارتباط مستقیم دارد. با توجه به آیات قرآن می توان گفت عوامل آمرزش؛ ایمان، اعمال صالح وحسنات، اجتناب از گناهان کبیره، توبه و شفاعت و موانع آن؛ گناهانی همچون کفر، شرک و نفاق می باشد.

یکی از روش‌های هدایتی قرآن، بر طرف کردن توهمات ناشی از جهل انسان‌ها و اصلاح عقاید آنان است. توهماتی که اگر برطرف نشود به سعادت انسان خدشه وارد می‌کند. این اصلاح اشتباه به استدراک مشهوراست. از ادوات آن «لکنّ» و «لکن»است که حدودا 130 بار در آیات قرآن کریم به‌کار رفته است. پژوهش حاضر به بررسی استدراکات و دفع توهماتی پرداخته است که با «لکنّ» صورت گرفته است. آیاتی که بیانگر اعتقادات اشتباه ناشی از توهم است، موضوعات گوناگونی را دربرمی‌گیرد که بیشترین آن مربوط به خداشناسی است. انسان‌شناسی، نبوت، معاد و جهان‌شناسی به ترتیب در مرتبه بعد قرار می‌گیرد. مبحث خداشناسی، اصلاح توهمات پیرامون صفات ثبوتی و سلبی خداوند را در بر‌می‌گیرد. در مبحث انسان‌شناسی انسان‌ها بر اساس عقاید و اعمال به سه گروه مومنان، منافقان وکافران تقسیم شده‌اند، تا با تصحیح نگرش در این زمینه، انسان خود و خدای خود را بهتر بشناسد. دفع توهمات پیرامون امکان و اثبات وقوع معاد و چگونگی حال افراد هنگام برپایی قیامت به منظور افزایش یقین نسبت به معاد و آمادگی برای سعادت واقعی صورت گرفته است. توهمات پیرامون نبوت عامه شامل مباحث عصمت و علم انبیا، اشتراک و تمایز ادیان و رفتار مردم در برابر دعوت انبیا است. نبوت خاصه مشتمل بر دلایل نبوت پیامبر اسلام (ص)، تایید معجزه‌ی پیامبر اسلام (ص)، آداب معاشرت با پیامبر اسلام (ص) است. تصحیح نگرش نسبت به موضوع نبوت سبب می‌شود انسان برای گذر سعادتمندانه از مسیر دنیا تا قیامت رهبران الهی را شناخته و در مسیر هدایت به آنان اقتدا کند.