جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این رساله «چگونگی پیشگیری از گناهان اجتماعی از منظر قرآن» است.از آنجا که هدف اساسی اجتماع رسیدن به کمال است، در این مسیر باید اجتماعی به دور از گناه و معصیت داشته باشیم. لازمه دست یابی به چنین آرمانی، بررسی و تبین راهکارهای پیشگیری از گناهان اجتماعی از دیدگاه قرآن است تا از این رهگذر به آموزه‌های ناب آن کتاب هدایت و زندگی دست یابیم و با کاربست راهکارهای به دست آمده، مسیر پیشرفت جامعه هموارتر گردد.برای رسیدن به این منظور در ابتدا به بررسی مصادیق گناهان اجتماعی از قبیل گناهان مرتبط به شخصیت معنوی انسان همچون غیبت، استهزا و سوء ظن، گناهان مالی همچون ربا و سرقت، گناهان منافی امنیت همچون محاربه و جاسوسی و گناهان منافی عفت مانند زنا و اشاعه فحشا از منظر آیات و روایات پرداخته شده‌ایم سپس راهکارهای پیشگیری از این گناهان را در قرآن در چند فصل پیگیری کرده‌ایم. در ابتدا به پیشگیری بینشی مانند ایمان به خدای متعال، اعتقاد به نظارت الهی و تقویت ایمان به معاد پرداخته‌ایم. پیشگیری بینشی شامل باورها و جهان بینی انسان است و به زندگی انسان هدف می‌دهد. ایمان به خدا و اعتقاد به نظارت الهی و معاد سبب می‌شود انسان از کارهای موجب غضب الهی، دوری کرده و با اعتقاد به علم و آگاهی خداوند به اعمال و رفتار انسان در دنیا و حسابرسی در آخرت، کردار و رفتار خود را کنترل کند. سپس پیشگیری گرایشی همچون نقش تقوا، محبت الهی و عبادت را در جلوگیری از گناهان اجتماعی بررسی کرده‌ایم. تقوا حفاظت نفس از آلوده شدن به ناشایستگی هاست و شامل تقوای فردی واجتماعی می‌گردد. این نیروی درونی سبب دوری انسان از گناه می‌شود.

چکیده روایات مأثوری که به تبیین و تفسیر آیات قرآن کریم می پردازد از صدر اسلام تا به حال بهترین برداشت تفسیری از آیات قرآن کریم را در پیش روی ما قرار داده است اما تفسیر مأثوری که از آیات صورت گرفته، اختلافاتی را در تبیین و تفسیرآیات بین مسلمین ایجاد نموده، با وجود اینکه در بین روایات تفسیری می توان روایات مشترک فراوانی را بیان نمود که سبب کم کردن اختلافات در تبیین و تفسیر آیات گردد همانطور که ما در این پایان نامه این کار را انجام داده ایمو روایات مشترک فراوانی که از نظر سند ومتن یکی هستند و این روایات شامل روایات نبوی، علی بن ابیطالب، ابن عباس، ابن مسعود، و بعضی دیگر از أصحاب برگزیده آن حضرت می باشد، و یا اینکه سند(مصدر)روایات متفاوت اما از نظر متن مشترک یا نزدیک به مشترک اند را در تبیین و تفسیر آیات جمع آوری و بیان کرده ایم. و بااین کار امکان نزدیک کردن دیدگاه های دو گروه بزرگ مسلمین را در زمینه‌ی مباحث قرآنی فراهم نموده. همچنین بیان روایات مشترک در تفسیر آیات قرآن کریم تأییدی بر صحت روایات وارده در تفاسیر مأثور شیعه و سنی است.کلید واژه:تفسیر مأثور، مشترکات روایی، تفسیر شیعه، تفسیر سنی

در پژوهش حاضر به منظور بررسی« جایگاه صله رحم از منظر قرآن و روایات» یافته های زیر بدست آمده است:در بسیاری از آیات و ورایات به روابط حسنه بین فامیل تأکید شده است و پیوند و دوستی با خویشان در حد پرستش خداوند، بیان شده است، از این رو صله رحم و رعایت حقوق ذی القربی، جایگاهی بس عظیم و گرانقدر دارد. صله رحم در قرآن و روایات، به پیوندی والاتر از پیوند با پدر و مادر و احسان به یتیمان ذکر شده است. پس از مسأله ی توحید و دوری از شرک، رعایت اولویت در میان خویشان،به مسأله ی ارحام،و احسان و رسیدگی به ایشان سفارش شده است. در میان خویشان نیز پدر و مادر ، مقدم بر دیگران و سپس ایتام و بعد بیچارگان ذکر شده اند. ازجمله آثار صله رحم باعث آبادانی، افزایش طول عمر، برکت و برخورداری از حمایت الهی شده و قطع رحم باعث کاهش طول عمر، از دست دادن مقبولیت اجتماعی و فقر و اندوه می گردد.

در این رساله، مبحث خلاقیت و شیوه‏های پرورش تفکر خلاق از دیدگاه آموزه‏های قرآن کریم و نهج‏البلاغه ذکر شده است. خلاقیت بالاترین موهبت ذهنی انسان است و در یک نگاه آمیزه‏ای از هوش و خصیصه‏های بالای شخصیتی انسان هم‏چون نوع تفکر فرد، آرامش فرد، قدرت حل مسأله و ... می‏باشد. تمام موفقیت‏ها، پیشرفت‏ها و تمدن‏سازی‏های بشر در گرو تفکر پویای اوست و پرورش افرادی مستعد و خلاق، همواره مورد نیاز همه جوامع و از دغدغه‏های بزرگ آن‏ها بوده است. برای فهم هر چه عمیق‏تر نسبت به موضوع رساله، ابتدا دیدگاه‏های روان‏شناسان تعلیم و تربیت در باب خلاقیت و پرورش تفکر خلاق، بررسی شده است و سپس آراء متفکران اسلامی به عنوان شاگردان منظومه فکری اسلامی در باب تفکر خلاق ذکر گردیده است. پس از تجزیه و تحلیل داده‏ها، مبانی نظری پرورش تفکر خلاق از جمله: اعتقاد به حرکت انسان در مسیر فطرت، اعتقاد به آزاد اندیشی انسان و ... از قرآن کریم و نهج‏البلاغه استخراج شده است و در نهایت راه‎‏کارهای عملی که همان شیوه‏های پرورش تفکر خلاق از منظر آموزه‏های قرآن کریم و نهج البلاغه می‏باشند، بیان شده است. برخی از این شیوه‏ها عبارتند از: پرسش‏گری، ژرف‏نگری، کنجکاوی در پدیده‏های هستی و قصه‏گویی. لازم به ذکر است هر یک از مبانی نظری و شیوه‏های عملی مستند به آیات قرآن کریم و متون نهج‏البلاغه می‏باشد.

عقل در قرآن کریم بسیار ستایش شده و مراد از آن تفکری خاص و مبتنی بر ندای فطرت است که به عنوان مهمترین ابزار برای رسیدن به سعادت ابدی به انسان عطا شده است. رساله حاضر ضمن تفاوت قائل شدن میان عقل و فکر با هدف بررسی عوامل و زمینه های موثر بر رشد عقل و بیان نتایج حاصل از آن تدوین شده است. بر این اساس ابتدا در بخش کلیات عقل، ضمن بیان تعاریف متعددی از عقل، به تعریف آن در فرهنگ قرآن، انواع عقل و همچنین مترادفها و متضادهای آن اشاره شده و در پایان این بخش، نظرات چند تن از مفسران درباره عقل مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصل بعدی این رساله به عوامل موثر رشد عقل با استناد به آیات و روایات بیان گردیده است. در این بخش هرچند مواردی مثل علم، ایمان، تعلیمات پیامبران و غیره به عنوان عوامل موثر بررشد عقل مطرح گردیده اما در عین حال، تأثیرعقل بر این موارد نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این موضوع حاکی از ارتباط متقابل این عوامل با عقل است.در فصل پایانی آثار و نتایج حاصل از رشد عقل در قالب اوصاف و ویژگیهای اولوالالباب که مظهر کامل عقل رشد یافته هستند، ذکر شده است و در نهایت هم نتیجه گیری کلی از مباحث ارائه شده است.

قرآن کریم با اهل کتاب به روش خاص خود احتجاج نموده و از این راه عده ای از آنان را به راه حق و راه کمال نزدیک کرد. در این رابطه دلایل و شواهد روشنی بر جواز احتجاج در آیات و روایات وجود دارد که در قرآن کریم، مواردی از جمله، یهود، نصارا، مجوس وصابئین را در فصل اول بررسی نموده ایم. فصل دوم: احتجاج قرآن با اهل کتاب درباره توحیداست. در مورد قائلین به تثلیث و احتجاج قرآن بر علیه آنان ،همچنین احتجاج بر رد فرزند داشتن خداوند به عقیده مسیحیان و یهودیان است. فصل سوم: احتجاج قرآن با اهل کتاب درباره نبوت است و فصل چهارم،‌احتجاج قرآن با اهل کتاب در مورد معاد است. در فصل پنجم درباره احکام و کتب آسمانی به احتجاج پرداخته و در خاتمه نتیجه گیری از مباحث مطروحه است.

قرآن کریم در همه تاریخ، دارای شخیصتی ممتاز، یگانه و منحصر به فرد است ، چرا که با فرود از سرچشمه فیض و علم مطلق الهی و با اقامه برهان مبنی بر انتساب بی‌واسطه خود به خداوند، همه انسانها و به پذیرش این حقیقت فرا می‌خواند. ضرورت دفاع اعتقادی از اعجاز این کتاب و لزوم تبیین دلایل این مدعا به منظور گسترش دعوت اسلامی، سبب شده است که اندیشمندان و قرآن‌پژوهان جهان اسلام، به این موضوع، اهتمام و عنایت تام مبذول دارند. شگفت آن که (اعجاز قرآن)، این حقیقت مسلم و مورد پذیرش میلیاردها مسلمان در طول تاریخ در مقابل تعلیل و تبیین علمی، معرکه‌ای از آرا در میان قرآن‌پژوهان برانگیخته و طیفی بسیار گسترده از انواع نظریات را به وجود آورده است . ریشه‌یابی این اختلاف و بررسی راه و روشهای دست‌یابی به وجوه مورد توفق میان آرا گوناگون حایز اهمیتی بسزا است . نگاهی به سیر تاریخی اندیشه اعجاز نشان می‌دهد که موجبات بروز پراکندگی یاد شده در آرا قرآن‌پژوهان را می‌توان به سه گروه "عوامل انسانی و شخصی"، "عوامل علمی و اجتماعی" و سرانجام "عوامل قرآنی" تجزیه کرد، از نگاهی دیگر نیز، می‌توان منشا پراکندگی فوق را نقصان علم و استعدادهای بشری و تحیر او در مواجهه با تجلی یک پدیده ماورایی دانست . تعابیر و تعاریف مختلف و گزینش معیارهای گوناگون در تبیین و گروه‌بندی وجوه اعجاز از مهمترین عوامل این مغایرت‌هاست . بدین ترتیب ، در صورت برگرفتن عناوین جامعتر و محوری از میان وجوه و اصطلاحات شناخته شده در تبیین اعجاز قرآن، همراهی صاحب‌نظران امکان‌پذیر می‌شود و تفرق ظاهری نظریات ، محو یا کمرنگ می‌گردد. بدیهی است هر یک از وجوه عدم یاد شده در اعجاز، در عین حال که نسبت به کلیه آیات قرآن فراگیر است می‌تواند فروع و وجوه وابسته‌ای نیز داشته باشند که همانند درخشش ستارگان، به تناوب و تناسب موضوع، در جای جای قرآن جلوه‌گر و پرتوافکن شوند. بررسی اجمالی وجوهی نظیر "اعجاز بیانی"، "حکمت و معارف الهی"، "اخبار از مغیبات " و "پیراستگی از ناهمسانی و خطا"، شاهد صدق این نظر و کوششی است امیدبخش برای دستیابی به اشتراک یا تقریب آرا در یافتن وجوه فراگیر اعجاز قرآن.

همواره دو کلمه دوستی و دشمنی در تمامی فرهنگ ملل کنار یکدیگر مطرح است.موضوعی که تمامی روابط انسانها را تفسیرمی کند و جهت آدمی را در تصمیم سازی ها مشخص می سازد. قرآن کریم نیز که کتاب فطرت آدمی است، این دو موضوع را مورد توجه قرار داده است.به طور خلاصه باید گفت دیدگاه قرآن لزوم مرزبندی اعتقادی در دوستی ها و دشمنی هاست. نکته مهم آنست که چه در حیطه درون و جان آدمی و چه در حوزه بیرون و روابط متنوعش در جامعه، آشنائی و بصیرت به دشمنی ها و دشمنان بسیار آگاهی بخش است.چون از نظر قران کریم هم درون آدمی و هم بیرون دو جنبه اثر بخش و تاثیر گذار در یکدیگرند که باید از آن به قاعده «تاثیر باطن بر ظاهر» و «تاثیر ظاهر بر باطن» یاد کرد. شناسائی راههای دشمنی دشمنان عمده وظیفه در حوزه معرفت و پس از آن مقابله هوشمندانه با آنها در حوزه اقدام و عمل است که در این پایان نامه سعی شده با توجه به آیات قران کریم و روایات به آن پرداخته شود. آنچه برما فرض است پرداختن به دشمنان اعتقادی است تا ازین طریق به تصحیح بینش ها که زیر بنای هر حرکت و جهاد پسندیده از دیدگاه قرآن تلقی می شود و استواری ایمان که ثمره جاودانه و معنوی زندگی مومنانه است برقرار بماند.

عقیده به شفاعت تا اندازه ای در میان مسلمانان رسوخ دارد که هر کجا برویم و از هر که بپرسیم این اعتقاد را زا عقائد اسلامی خویش می شمارد و در اصالت آن از نظر اسلام هیچ گونه تردیدی نشان نمی دهد همه می بینیم که در مواقع راز و نیاز مسلمانها با خدا و نیز در کنار قبر پیشوایان بزرگ اسلام دلها و اندیشه های افراد گنهکار به سوی شفیعان درگاه الهی کشیده می شود و از آنان می خواهند که از پیشگاه بزرگ بخواهند تا مورد عفو رحمت الهی قرار گیرند یک چنین عقیده راسخ و پابرجا نمی تواند ساختگی و غیراصیل باشد قطعا توجه جامعه اسلامی به سوی این عقیده معلول ورود آن در قران مجید احادیث اسلامی است زیرا معنی ندارد که یک جمعیت بیش از یک میلیارد نفری و بخصوص دانشمندان آنها به دنبال عقیده ای بروند که هرگز در کتاب آسمانی مدارک دینی آنها وارد نشده باشد ولی گروهی از معتزله در فهم آیات مربوط به شفاعات دچار اشکال شده اند یا این تاسف گروه وهابیت گرچه در کتاب های خود این عقیده را قبول کرده اند ولی در این عصر جدید گروه وهابیت در راس آن عبد الوهاب و پیروان آن اهل تشیع را به خاطر این عقیده کافر و مشرک می داند این گروه کج فهم و دانشمندان ساده لوح هرجا شیعه را می بیند صدای کفر و بدعت را بلند می کند بخاطر همین سبب برخود لازم می دانم در این مورد تحقیقی بکنم و از درگاه الهی توفیق مستدعی هستم.

چکیده: توبه در لغت به معنای بازگشتن و در اصطلاح عبارتست از: ندامت و پشیمانی بر اعمال گذشته و تصمیم بر عدم بازگشت به گناه. این واژه از جمله الفاظ مشترک بین پروردگار و عبد می باشد. توبه خدا عبارتست از: برگشتن به سوی عبد به رحمت و توبه عبد عبارتست از: برگشتن به سوی خدا به استغفار و دست برداری از معصیت.استعمال واژه های توبه، استغفار و انابه در آیات و روایات گاه به گونه ای است که نشان می دهد بین آنها اتحاد معنایی وجود دارد، اما توجه به معنای لغوی و اصطلاحی آنها و نیز برخی دیگر از شواهد، نشان دهنده ی افتراق و تعدد معنای آنها می باشد.بی گمان توبه از اموری است که هیچ اختلافی در وجوب آن نیست و دلیل آن، دلالت قرآن، سنت، عقل و اجماع بر این امر است همچنان که فوریت این وجوب نیز از طریق همین ادله چهارگانه قابل اثبات است. عمومیت فرمان «و توبوا الی الله جمیعاً» نشان می دهد که وجوب توبه عمومی است و هرکس در هر موقعیت و مرتبه ای از معنویت که باشد ناگریز از آن است. در قرآن کریم و روایات معصومین (ع) هم از توبه گناهکاران و هم از توبه پیامبران سخن به میان آمده است بنابراین توبه نه تنها بر گناهکاران بلکه بر اولیای خدا نیز واجب می باشد البته نباید چنین تصور شود که توبه آنها العیاذ بالله مثل توبه انسان های گناهکاری است که دامن خود را به معصیت آلوده کرده اند بلکه توبه مراتبی دارد که عبارتند از توبه عوام، توبه خواص و توبه اخص.علمای اخلاق با استناد به حکمت معروفی از امام علی (ع) که در آن استغفار را بر شش پایه معنا فرموده است ارکان و شرایط توبه را استنباط کرده و معتقدند: دو پایه اول یعنی « ندامت» و « عزم بر عدم بازگشت به گناه» ارکان توبه، دو پایه دوم یعنی « جبران حقّ الله » و « جبران حقّ الناس » شرایط قبول توبه و دو پایه سوم یعنی « گداختن گوشتی که از حرام بر بدن روئیده» و « چشاندن درد طاعت به تن به اندازه ی شیرینی معصیت» شرایط کمال توبه هستند، هرچند که برخی دیگر از علمای اخلاق معتقدند که دو پایه دوم نیز جزء شرایط کمال توبه هستند و بنابراین توبه بدون آنها نیزپذیرفته خواهد شد.آیات و روایات اسلامی با صراحت تمام بیان می کنند که خداوند توبه بندگان خود را می پذیرد. در مورد پذیرش توبه از جانب خداوند عده ای همچون معتزله معتقدند که پذیرش توبه بر خداوند واجب است ولی اشاعره همچون اکثر علمای امامیه معتقدند که خداوند تفضلاً توبه را پذیرفته و عقاب را ساقط می کند و در پذیرفتن توبه، تفاوتی میان گناهان نیست اما اگر انسان آنقدر توبه را به تأخیر افکند که امارات و نشانه های مرگ را به چشم مشاهده نماید و یا به همان حالت کفر و آلودگیش رخت از جهان بر بندد، و به سرای ابدی کوچ کند، دیگر توبه او مقبول خداوند واقع نمی گردد.شرط وفاء بر توبه آنست که انسان بعد از توبه، دیگر به گناه معاودت نکند و این امری است که نیاز به امداد الهی دارد و تائبان از این حیث به چند دسته تقسیم می شوند.در نهایت باید گفت که توبه نه تنها در زندگی معنوی انسان بلکه در زندگی مادی او نیز موثر است. محبت پروردگار، آمرزش گناهان، تبدیل سیئات به حسنات، دعای فرشتگان، شفاعت توبه و ....از جمله آثار معنوی توبه و نزول برکات آسمانی، زندگی گوارا، محترم شدن تائب و ...از جمله آثار مادی توبه می باشد.