جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به نقد دیدگاه دایرة المعارف قرآن لیدن درباره نقش اجتماعی زن در آموزه‌های اسلامی و قرآنی می پردازد و برداشت‌های غیر واقع گرایانه نویسندگان مقالات آن از سیمای واقعی زن مسلمان و حضور اجتماعی او را به چالش می کشد. از منظر نگارنده نظریات و فرضیات مستشرقان در دایرة المعارف قرآن (لیدن) با روح تعالیم قرآنی و اسلامی در مقوله شخصیت زن مسلمان، کرامت انسانی و حقوق و تکالیف وی سازگاری ندارد و مستشرقان آگاهانه یا ناآگاهانه دچار انحراف فکری و اشتباه های فراوانی شده‌ و دیدگاه‌های مترقّی دین اسلام درباره فعّالیت‌های اجتماعی زنان را نادیده انگاشته‌اند. نوشتار حاضر در چهار فصل تدوین شده است. نویسنده در فصل اوّل به جریان شناسی استشراق و دایرة المعارف نویسی پرداخته و تاریخچه‌ استشراق و شکل گیری دایرة المعارف نویسی در غرب (با تأکید بر دایرة المعارف قرآن لیدن) و جایگاه آن را در جهان غرب و اسلام ارائه کرده و زمینه‌ها و اهداف نوشتن چنین دایرة المعارفی را بررسی می کند. وی در فصل دوم با نقد مبانی نقش اجتماعی زن در دایرة المعارف قرآن لیدن، دیدگاه‌های نویسندگان مقالات آن درباره خلقت زن، مسایل روحی زنان، تکالیف زن و مرد در احکام اسلامی و مساوات آنان در همه جهات را شرح می دهد. نگارنده در فصل سوم با اشاره به ترسیم نقش اجتماعی زن مسلمان در دایرة المعارف قرآن (لیدن)، تصویر پردازی از فروتر بودن شأن و مقام اجتماعی زن مسلمان در برابر مرد، ضعف نمادین و وابستگی اجتماعی زن، تشبیه زن به زمین و تصویر پردازی تبعیض آمیزِ زن مسلمان از لِحاظ اجتماعی را نقد می کند. او در فصل چهارم نیز به نقد انزوای اجتماعی و گونه‌های حضور اجتماعی زن مسلمان، اشتغال و استقلال اقتصادی زنان، مشارکت سیاسی و لوازم حضور اجتماعی آنان در دایرة المعارف قرآن(لیدن) می پردازد.

حذف، یکی از فنون سخنوری و روشی دقیق برای بیان معنا و مقصود کلام به شمار می آید؛ به گونه ای که گاه ترک چیزی، بلیغ تر از ذکر آن است. قرآن کریم که در اوج فصاحت و بلاغت قرار دارد، از شیوه بلاغی حذف بسیار بهره برده است. نظر به اهمیت فوق العاده حذف فعل در قرآن و انعکاس و تاثیر آن بر ترجمه های فارسی، در پژوهش حاضر، به طرح اسرار بلاغی حذف فعل، انگیزه های حذف آن، دلالات معنایی ناشی از حذف آن و نقد و بررسی اهم ترجمه های فارسی قرآن در این موضوع پرداخته شده است. از رهگذر این جستار، مشخص می شود که تاکید، مبالغه، اختصار و اختصاص از انگیزه های بلاغی حذف فعلند. در زمینه نقد ترجمه های فارسی این نتیجه به دست آمد که چون ساختار حذف فعل در زبان مبدا و مقصد با هم اختلاف دارد، پس ذکر یا حذف آن نیز در ترجمه قرآن یکسان نخواهد بود. از این رو مترجمان، هنگام برخورد با مواضع حذف فعل در قرآن، شیوه های مختلفی برگزیده اند. به این ترتیب که در برخی موارد که ذکر محذوف در ترجمه قرآن خدشه ای وارد نکرده و حتی اگر برای ترجمه درست لازم بوده آورده اند، اما از ذکر غیرضروری محذوف که دور از هدف و اسرار بلاغی قرآن است، اجتناب ورزیده اند.

برگردان استعاره های زبانی به زبان دیگر، بسیار دشوار و به باور شماری از نظریه پردازان معاصرِ عرصه ترجمه، کاری نشدنی است. البته ترجمه پژوهانی مانند نیومارک نیز که استعاره را ترجمه پذیر می دانند، چارچوب ها و شیوه های خاصی برای آن پیشنهاد کرده اند که قابل توجه است. در این پژوهش پس از نگاهی گذرا به تعریف استعاره و نیز نظریه های نو درباره ترجمه استعاره و شیوه های آن، برگردان استعاره های قرآنی در ترجمه بسیار کهن طبری بررسی شده است. نتایج این پژوهش گویای آن است که در این ترجمه، شیوه های گوناگونی برای برگردان استعاره به کار رفته است که همگی در شمار شیوه های پیشنهادی نیومارک است و این گونه گونی تنها برای تنوع جلوه های بیانی نبوده، بر واقعیت های دیگری نیز دلالت دارد.

کتاب «اهل البیت علیهم السلام سماتهم و حقوقهم فی القرآن الکریم» تالیف جعفر سبحانی، به بررسی ویژگی و حقوق اهل بیت (ع) در قرآن کریم می پردازد. مولف در ابتدای کتاب با توجه به آیه تطهیر به بررسی لغوی و مصداقی واژه اهل بیت پرداخته و در ادامه موضوعاتی مانند: اهل بیت در کلام نبی، موضوع عصمت، ولایت اهل بیت (ع)، اهل بیت در کلام علی (ع)، موضوع خمس و انفال در رابطه با اهل بیت (ع) و دیگر مباحث مرتبط را مورد بررسی قرار می دهد.

چهارده قرن است که زمزمه ملکوتی پدر مهربان و امیرمؤمنان در وصیت جاودانه ‏اش که به همه فرزندانش در طول تاریخ نمود، در گوش ما طنین ‏افکن است که: اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی... اللّه اللّه فی القرآن، لایسبقکم بالعمل به غیرکم...؛ (نهج البلاغه، نامه 47) من شما دو فرزندم (حسن و حسین) و جمیع فرزندانم و بستگانم و تمام کسانی را که نامه من به آنان برسد، وصیت می‏کنم که... شما را به خدا، شما را به خدا به قرآن (توجه کنید)، نکند بیگانگان در عمل به آن از شما سبقت گیرند. اما با کمال تأسف نه تنها برخی ملل بیگانه در عمل به بعضی دستورات اخلاقی قرآن مانند نظم، پاکیزگی، پشتکار، امانت‏داری، ادای دین در تولید و روحیه جمعی از ما مسلمانان پیشی گرفتند، بلکه در برخی میدان‏های علمی و پژوهشی قرآنی نیز گوی سبقت را از عالمان دینی اسلام ربودند. «فلوگل» آلمانی با تألیف «معجم الفاظ القرآن» به نام نجوم آیات الفرقان همه محققان دینی حوزه‏ ها را مهمان سفره خویش می ‏کند. «ژول لابوم» فرانسوی با تألیف «معجم موضوعی آیات قرآن» به نام تفصیل آیات القرآن الکریم مسئولیت تعلیم موضوعات قرآن کریم را برای طلاب و فضلای مسلمان جهان به عهده می‏گیرد. «کُلدزیهر» یهودیِ مجارستانی با تحقیق درباره روش‏های تفسیری مفسران قرآن کریم و تألیف کتاب المذاهب التفسیریه للقرآن الکریم بر کرسی تدریس علوم قرآنی نشسته و دانش جدیدی را در علوم قرآن پایه‏ گذاری می‏ کند. مستشرقان غربی، کشیشان مسیحی و خاخام‏های یهودی به اینها اکتفا نکردند، بلکه اکنون که عطش جامعه بشری را به لزوم دریافت اطلاعاتی جامع و منسجم در مورد معارف قرآن، آخرین کتاب آسمانی خداوند به صورت یک «دایره المعارف قرآنی» احساس کردند، قبل از علمای اسلام و مراکز پژوهشی قرآنی به این امر مهم دست یازیدند و جمعی از آنها به رهبری یک خانم غربی به نام «مک اولیف» (Jane Demmen Mco Auliffe) استاد دانشگاه «جرج واشنگتن» در شهر لیدن هلند به تحقیق درباره معارف قرآن و تدوین مقالات قرآن اقدام کردند. آنان حدود هزار عنوان از واژه ‏های کلیدی قرآن را به عنوان مدخل‏های این دایرة‏المعارف برگزیده ‏اند تا مجموعه آنها را در پنج جلد به جهان بشریت عرضه کنند. از سال 2000 تاکنون سه جلد آن را به زبان انگلیسی چاپ و منتشر کردند. کتاب دایرة المعارف قرآن: (Encyclopdedia of the Quran) جدیدترین اقدام علمی ـ فرهنگی است که غربیان در مورد بررسی و ارائه معارف قرآن کریم انجام دادند. گرچه خداوند خود حفاظت «متن قرآن کریم» را از تحریف متکفل شده و فرموده است: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»(حجر، 15/9) اما صیانت معارف ناب آن را از دست‏برد تحریف، تأویل و کج فهمی به ما مسلمانان محول کرده است. بر عالمان دینی و حوزه‏زهای علمیه و پرچم‏داران معارف مکتب اهل‏ بیت علیه ‏السلام است که پرچم دفاع از کیان اسلام و قرآن و صیانت از اندیشه‏ های ناب قرآنی را به دوش گرفته و به اصلاح کج فهمی‏ها بپردازند، چنان‏که امام باقر علیه‏السلام فرمود: ان العلماء ورثة الانبیاء، و ذلک ان الانبیاء لم یورثوا درهما ولا دینارا و انما ورثوا احادیث من احادیثهم، فمن اخذ شیئا منها فقد اخذ حظا وافرا، فانظروا عملکم عمّن تأخذونه، فانّ فینا اهل البیت فی کل خلف عدولاً ینفون عنه تحریف الغالین و انتهال المبطلین و تأویل الجاهلین؛ (مجلسی، 2/92) علما وارثان پیامبرانند، توضیح آن‏که پیامبران ثروتی به ارث نگذاشته‏اند، بلکه احادیث و تعالیم خویش را به ارث نهادند، هرکس هر مقدار از آنها برگیرد، بهره فراوان برده است. پس دقت کنید که دانش‏تان را از چه کسانی فرا بگیرید، زیرا در بین ما اهل ‏بیت پیامبر در هر نسلی عالمان معتدل و راستینی هستند که تحریف‏های تندروان را از اسلام می ‏زدایند و شبهات و اشکالات مخالفان را پاسخ داده و توجیه ‏های غلط غیرعالمانه ناآگاهان را کنار می ‏زنند. نقد دایرة المعارف قرآن لیدن دقیقا گامی در مسیر انجام این رسالت است. البته با الهام از آیه شریفه: «وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی أَلاَّ تَعْدِلُوا» (مائده، 5/8) که بر رعایت عدل و انصاف توصیه می‏ کند، نقد کلی این دایره المعارف را در چهار بخش عرضه می‏ کنیم. گرچه هر کدام از مقالات آن نیازمند نقدی کامل و مشروح است که انشاءاللّه دیگر محققان علوم قرآنی به آن همت خواهند کرد.

وقتی نام "ابن عربی" به گوش می خورد، عرفان نظری در ذهن شنونده تداعی می گردد و آدمی می انگارد که جمیع مباحث کتاب های معروف وی صرفا متکفل بیان عرفان ناب اسلام است. مباحثی همچون عذاب نشئه آخرت، خلافت، امامت، ولایت و... لیکن بعد از ژرف نگری در آثار برجسته آن عارف نامدار، آدمی می بیند که بسیاری از مباحث کلامی و حتی فقهی در این کتاب ها به نحو برجسته ایی مطرح گردیده و با مباحث عرفانی خلط شده است. مساله وقوع عذاب در نشئه آخرت و ابدی یا غیر ابدی بودن آن، یکی از مباحث جنجال برانگیز دانش کلام است که هر یک از فرقه های کلام اسلامی طبق مشرب فکری خود در آن باب سخن رانده اند، لیکن هیچ یک از فرقه های گونه گون کلامی وقوع عذاب اخروی و نیز ابدی بودن عذاب دوزخ را برای عده ایی از گنهکاران مورد شک قرار نداده بل آن را قطعی دانسته اند و کاملا به نصوص و ظهورات آیات قرآنی پای بند مانده اند. ابن عربی نیز در آثار عرفانی خود، این مساله کلامی را با آب و رنگ عرفانی مطرح نموده لیکن به هیچ روی به تصریحات صدها آیه و حتی براهین عقلی پای بند نمانده و با صراحت لهجه، ابدی بودن عذاب بل تحقق خود عذاب و وعیدهای الهی را انکار نموده و مدعی شده که همه آدمیان در جهان بی پایان آخرت برای ابد از نعمات الهی بهره مند می شوند گرچه کیفیت نعمت های دوزخیان با بهشتیان در ظهور تجلیات الهی متباین باشند. نویسنده مقاله دیدگاه ابن عربی را مورد نقد قرار داده و با استناد به آیات و براهین عقلی آن را مردود دانسته است.

آپوکالیپس در لغت به‌معنای ادبیات مکاشفه ­ای بوده و به عنوان یک سبک یا نوع ادبی در حوزه متون دینی و عرفانی مطرح است. پژوهش مذکور تلاش کرده است تا به روش توصیفی- تحلیلی و نیز با استناد به اشعار فارسی و عربی، داستان یوسف(ع) در قرآن کریم را براساس مفهوم آپوکالیپس و ارتباط آن با سبک ­شناسی بررسی کند تا با رمزگشایی برخی از مفاهیم سمبلیک و تمثیلی آن، به بیان مشابهت سبک این نوع حکایت با عناصر داستان­ های مکاشفه ­ای و موتیف­ های مشترک آن با موتیف­ های کلّی این نوع ادبیات بپردازد. نتایج، حاکی از آن است که این داستان، بسیاری از موتیف­ های ادبیات مکاشفه و آپوکالیپتیک را داراست ازجمله: خواب و رؤیا، سروش، صدای غیبی و الهام، حس اضطراب و اضطرار، توکّل، امید به رهایی و گشایش در آینده، چیرگی تقدیر الهی بر اراده خلق، تفأل و تطیّر، وجود سمبل و نماد، محدودیت عقل جزئی دربرابر عقل کلّی، نفی اسباب دنیوی، سفر و پایان حاکمیت شیطان. حضور این موتیف­ ها و مفاهیم سمبلیک و تمثیلی، از نشانه ­های بارز اشتراک این داستان قرآنی با برخی از سبک­ ها و جریان­ های ادبی رایج در جهان است.