جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم برآمده از علم بی نهایت الهی است و برای آنکه بخواهد در ظرف دانش محدود انسان قرار گیرد، جهت زدودن ابهام ها، نیازمند به تفسیر است. برای تفسیر کلام الهی، دو شیوه تفسیر موضوعی و تفسیر ترتیبی وجود دارد. تفسیر اخیر خود به دو روش تفسیر بر اساس ترتیب آیات مصحف و ترتیب نزول آیات تقسیم می گردد. مقاله پیش رو در نقد مقاله «نگاهی به تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول» ـ که به مخالفت با تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول برخاسته است ـ نگارش شده است و بر این نکته تاکید دارد که هیچ منع و محدودیتی برای تفسیر بر اساس ترتیب نزول وجود ندارد؛ زیرا این سبک تفسیر، نوعی تفسیر موضوعی است که به کشف مهندسی ترتیبی قرآن که در همه زمان ها و مکان ها قابل اجرا است، می انجامد.

کریستف لوگزنبرگ (Christoph Luxenberg) در کتاب «قرائت سریانی ـ آرامی از قرآن» ادعا کرده است که زبان قرآن، زبان عربی آمیخته با زبان سریانی است و مسلمانان سده‌های بعد از نزول، به دلیل عدم اطلاع از این موضوع، بسیاری از عبارات قرآن را درست نفهمیده‌اند؛ از این رو، وی تلاش می‌کند تا با روش فقه اللغه و زبان‌شناسی تاریخی، بسیاری از واژگان قرآن ‌را با زبان و خط سریانی ـ آرامی تطبیق دهد تا از برخی عبارات مشکل و مبهم قرآن رمزگشایی کند. یکی از مهم‌ترین مبانی وی مدل بودن خط سریانی برای خط عربی است. وی معتقد است خط مکتوب عصر نزول، خط سریانی ـ آرامی بوده است و اعراب از این خط الگو برداری کرده‌اند. با این حال، در اثر غفلت اعرابِ سده‌های بعدی از این پیشینه تاریخی خط عربی، آنها در فهم برخی از واژگان و آیات قرآن برداشت‌های نادرست داشته‌اند، ولی آیات قرآن خلاف این دیدگاه را نشان می‌دهد و کشفیات باستان شناسی مؤید آن است که خط عربی حتی در دورترین منطقه حجاز هم وجود داشته است و حروف عربی بیشتر به حروف نبطی شباهت دارد تا سریانی. این مقاله، تنها عهده‌دار بررسی و تجزیه و تحلیل نظریه لوگزنبرگ درباره مدل بودن خط سریانی برای خط عربی است.

خاورشناسان در پژوهش‌های خود در اصالت قرآن از زوایای گوناگون، تردید کرده‌اند. در این میان، کتاب «قرائت آرامی- سریانی قرآن» اثر لوگزنبرگ نیز با ادعای نگارش نسخه‌های اولیه قرآن به خط سریانی، تلاش دارد تا اصالت قرآن را خدشه دار سازد. بر این اساس، وی وجود خط عربی را در زمان نزول قرآن، انکار می­کند و پیدایش آن را به قرن‌های بعد نسبت می­دهد. هرچند نقل شفاهی قرآن، جایی برای تردید در اصالت قرآن باقی نمی‌گذارد، این مقاله تلاش دارد تا به نقدِ تحلیلی جزئیات ادعای لوگزنبرگ بپردازد، از این رو به مسئلة استقلال هویت خط عربی به هنگام نزول قرآن نیز توجه کرده است.

چکیده:علم و کسب معرفت یکی از امتیازات ویژه انسان است. علم و معرفت است که می‌تواند مایه کمال و سبب سعادت انسان گردد؛ در تعالیم انبیاء الهی و به خصوص پیامبر مکرم اسلام(ص)، نسبت به تعیلم و تعلم، عنایت ویژه صورت گرفته است؛ چنان که در نخستین خطاب قرآنی «إقرأ بسم رب الذی خلق، خلق الانسان من علق، إقرأ و رب الاکرم» و «ن، والقلم و ما یسطرون» و دیگر آیات قرآن تجلی یافته است. پیامبر اکرم(ص) و پس از آن ائمه معصومین(ع) و به تبع ایشان عالمان ربانی نسبت به فراگیری علم و معرفت تأکیدات ویژه داشته‌اند. اما آنچه دانستن‌اش ضروری است اینکه، به همان میزانی که نسبت به فراگیری علم و معرفت ترغیب و تشویق صورت گرفته است، به همان میزان نسبت به رفع موانع علمو معرفت نیز هشدار داده شده است. به عبارت دیگر، آیات قرآن و روایت ائمه طاهرین(ع)، ما را به علم و دانشیِ تشویق و ترغیب می‌کند که سازگار با فطرت پاک و توحیدی انسان باشد؛ رسیدن به چنین علمی ممکن نیست، جز اینکه جوینده علم، حجاب‌ها و پرده‌های گناه را کنار بگذارد، و ذهن، ضمیر و قلب پاک به سراغ علم و دانش برود. اینکه رابطه‌ی «گناه» و «معرفت» در قرآن و روایات ائمه طاهرین دقیقاً به چه شکل ترسیم شده است؟ آیا این رابطه یک رابطه برهانی و ریاضی‌وار است؟ یا صرفا بُعد اخلاقی آن مورد نظر است؟نیاز به پژوهش بیش‌ از این دارد. آنچه این تحقیق بدان رسیده است، این است که از منظر قرآن و روایات ائمه اطهار(ع)، انسانی که آلوده به گناه و مسیرش همراه با لغزش است، یا به سرچشمه‌های اصیل علم دست نمی‌یابد و یا اینکه علم برایش راه‌گشاه نخواهد بود.به تعبیر روایت ائمه اطهار(ع) چنین علمی حجاب و سرابِ بیش نخواهد نبود. البته اینکه گفته‌ایم گناه مانع رسیدن به علم و معرفت است؛ منظور، علوم طبیعی و ریاضی و پزشکی، و حتی به یک معنا علم حصولی نیز نخواهد بود؛ بلکه منظور علم الهامی و الهی و از سنخ دریافت‌های خدادادی است. زیرا؛ فراگیری صرف علوم طبیعی و تجربی و پزشکی با سعادت حقیقی انسان رابطه ندارد. انچه مایه کمال و سعادت انسان است، همانا، علم الهی است. علم اصول دین، فروع دین، اخلاق، تفسیر و.. از سنخ علم الهی است. کلید واژگان: علم، معرفت، گناه، معصیت، ایمان، تقوی، تزکیه، تعلیم.

در این پژوهش به بررسی تقابل ایمان و ایمان پنداری در قرآن کریم و حدیث پرداخته شده است. در فصل اول کلیات پژوهش مطرح شد. در فصل دوم به بررسی معناشناسی و ماهیت ایمان در قرآن و حدیث پرداخته شد. در فصل سوم، ویژگی های ایمان حقیقی در قرآن و حدیث بیان شد. در فصل چهارم به بررسی تقابل ایمان و ایمان پنداری پرداخته شد. ایمان از نظر لغوی به معنای ایجاد اطمینان و آرامش قلبی، و نیز گرویدن، ایمن گردانیدن و باور داشتن آمده است. از نظر اصطلاحی نیز ایمان را به اعتقاد قلبیِ همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی معنا می‌کنند. جمع بندی آیات قرآن، ویژگی های معنایی ایمان را در این موارد خلاصه می کند: ایمان مبتنی بر معرفت، اکتسابی و اختیاری، دارای مولفه عاطفی، فراتر از اسلام، قابل زیادت و نقصان است. همچنین متعلقات ایمان نیز عبارتند از: غیب، خداوند، آخرت، وحی، کتب الهی، پیامبران، فرشتگان و آیات الهی. در برابر ایمان واقعی، مسأله ایمان پنداری در حوزه دین مطرح گردیده است که در تمام ادوار و اعصار به عنوان یک آفت معرفتی شناخته شده و باعث ایجاد بسیاری از مفاسد و رذایل اخلاقی و اجتماعی در میان اقوام و ملل گوناگون گردیده است. افراد مبتلا به ایمان‌پنداری، ضمن پذیرش ظاهری دعوت انبیای الهی، در باطن، مومن به آن نبوده‌اند، و به همین دلیل ضمن اطاعت نکردن از اوامر و نواهی پیامبران، در دین الهی ایشان نیز انحرافات غیر قابل جبرانی را موجب شده‌اند. به دلیل پیوند و ارتباط بین اعتقادات یک انسان و رفتارهایش، تقابل بین ایمان حقیقی و ایمان‌پنداری، و تاثیر آنها بر هم نمایان می شود. بررسی آیات و احادیث نشان داد که انسانی که دارای ایمان حقیقی و اعتقادات درست باشد، غالباً رفتارها و اعمال او نیز بر اساس درستى و پاکى خواهد بود، امّا اگر دچار ایمان پنداری باشد و بر خلاف تصور وهمی خودش، افکار و اعتقادات او بر اساس صحیحى نباشد، معلوم است که چنین مسأله‏اى به صورت اعمال و رفتار منفى در او نمود می‌یابد و طبیعتاً از چنین انسانى رفتارى زشت و ناشایست سر مى‏زند. به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که با وجود آنکه ایمان حقیقی و ایمان پنداری از امور درونی و قلبی هستند، اما تقابل ایمان و ایمان پنداری در رفتار و اعمال انسان نمود می یابد. به عبارت دیگر چه بسا انسان‌هایی که در عین اینکه به ظاهر عمل خالص خدایی انجام می دهند، امّا در رفتار و عمل خود چه بسا دچار ریا و تکبر و حسد و ... و یا یک نوع بندگی غیر خدایی می‌گردند و که خود نشان دهنده نفوذ شرک در درون انسان است.

در آیات قرآن، افراد و گروه‌هایی ملعون خوانده شده‌اند. سر سلسله ملعونان و رانده شدگان از رحمت الهی، ابلیس است؛ رد دعوت ابلیس و ماندن در چارچوب دین، نیازمند شناخت مرزهای ممنوعه‌ای که مستلزم لعن ودوری ازرحمت الهی است، می‌باشد. از آن‌جا که عالم دنیا، عالم اسباب و مسببات است و نوع سبب‌ها قابل تکرارند شناخت علل لعن ضرورت می‌یابد چرا که خروج از دایره رحمت الهی آثار و پیامدهایی منفی و دردناک را در دنیا و آخرت برای ملعون به دنبال دارد که گاه فقط فرد به آن پیامد مبتلا می‌گردد وگاه یک گروه و یا تمام افراد جامعه و یا امت را فرا می‌گیرد، مانند قوم عاد و فرعونیان. تبیین قالب دین‌مداری و عمل به باید ها و دوری از نباید های الهی، برکاتی ارزشمند همچون تکامل معنوی و حفظ امنیت جامعه را به دنبال دارد. این نوشتار با هدف تبیین مرزهای ممنوعه و تعریف لعن، شناخت علل و آثار و مصادیق لعن را در فرهنگ انسان‌ساز اسلام با محوریت آیات قرآن بیان می نماید. نگارنده در ابتدا به مفهوم شناسی لعن پرداخته سپس در فصول بعدی به ذکر علل، آثار و مصادیق آن پرداخته؛ مثلا از علتهای لعن بر اهل کتاب،کتمان حق، خیانت، سازشکاری با مشرکین علیه مسلمین با اینکه قدر مشترکشان با مسلمانان به مراتب بیش از مشرکین بود؛ همچنین از علتهای لعن بر کفار تکذیب، اصرار بر کفر، ایجاد شبهه؛ در مورد دروغ گویان نیز، تجاوز و محو آثار و نشانه های پیامبر(ص) را می توان نام برد؛ در مورد آثار لعن می توان به توفیق هدایت، دوری از خلود در آتش، نبودن در حزب شیطان و ایمان به اولیای الهی را نام برد؛ و در مورد مصادیق لعن می توان به اهل کتاب، کافران، دروغ گویان، افراد مرتد و ...اشاره کرد.

چکیدهانتقاد به عنوان یکی از مهمترین مظاهر آزادی بیان، در حوزههای مختلف، از جمله دو حوزه دین و سیاست قابل بررسی است. هرچند این مفهوم ممکن است در نگاه نخست با مفاهیم دیگری همچون: عیبجویی، مخالفت، بغی، آزاداندیشی، آزادی بیان، امر به معروف و نهی از منکر و نصیحت ائمه مسلمین شباهت داشته باشد، مستقل از آنها و مرزهای ویژه خود را داراست. از آموزه‌های کتاب و سنّت میتوان استفاده کرد که اسلام در تعامل فعال با عقل و تجربه بشری، در حوزههای مختلف برای اصل انتقاد دارای برنامه است. اصول امر به معروف و نهی از منکر و النصیحه لأئمه المسلمین و نیز توجه به رضایت عامه در مشروعیت از جمله ساز و کارهای پیشبینی شده در کتاب و سنّت است. ره‌آورد این رساله، بررسی انتقاد و حدود آن در دو حوزه اساسیِ دین و سیاست است؛ و برداشت نگارنده از کتاب و سنّت آن است که منتقد تا زمانی که مصداق این واژه باشد، از مصونیت برخوردار است؛ هرچند در حوزه تشریع الهی در برابر خداوند مسوول است و نباید از مرزهای شریعت فراتر رود. بلکه منتقد سیاسی حاکمان، حتی در فرض تجاوز نظری از مرزهای انتقاد، نباید تعقیب و مجازات شود؛ و حاکمان باید به نفع حق عمومی از حق خویش گذشت نمایند. واژگان کلیدی: نقد و انتقاد، دین و سیاست، نصیحت و خیرخواهی، امر به معروف و نهی از منکر، اعتراض مدنی، استبداد دینی، آزادی بیان.