جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف نگارنده در رساله حاضر، بررسی معناشناسی تاریخی، توصیفی و شناختی دو واژه «امام» و «ولیّ» است که مفسران در معانی آن‌ها اختلاف نظر دارند، تلاش حاضر جهتاستنباط مراد خداوند از معنای حقیقی و مولفه‌های معنایی این دو واژه است. بدین جهت تمامی آیات مشتمل بر این دو واژه مورد بررسی قرار گرفت؛ یافته‌های این پژوهش عبارت‌اند از این که «امام» و «ولیّ» در کاربرد وحیانی بر محور هم‌نشینی با مفاهیم جعل، هدایت، دعوت، نصیر،شفیع و......و بر محور جانشینی با مفاهیم خلیفه، آیه، کلمه، محب، جارو..... در یک حوزه معنایی قرارگرفته‌اند.کشف مولفه‌های معنایی این دو واژه سبب آشکار شدن معارف نهفته در باطن این آیات گردید و مشخص شد این دو واژه دارای سطوح و لایه‌های معنایی ویژه‌ای هستند که هیچ‌یک از واژه‌های هم معنای آن‌ها نمی‌توانند رساننده مفهوم آن‌ها باشند، بلکه همگی از معانی نو ظهور و توسعه‌ها و شعاع‌های معنایی آن‌ها به حساب می‌آیند.

در حوزه مباحث کلامی در بحث نبوت انبیا?بحث عصمت از جایگاه ویژه‌ا‌‌ی برخوردار است. چون غرض از بعثت انبیا?تکامل و سعادت بشر است و این هدف بدون عصمت انبیا ? محقق نمی‌گردد. عصمت انبیا ? با دلایل عقلی و نقلی به اثبات رسیده است. اما در این میان آیاتی وجود دارد که ظاهر آنها با مسئله عصمت سازگاری ندارد و این امر موجب شده مخالفان عصمت آن را دستاویز خود قرار داده و در ظاهر مسائلی را به پیامبران از جمله به حضرت موسی ? نسبت دهند کهبا ساحت مقدس آن بزرگواران همخوانی ندارد. ازجمله قتل، خشم و غصب، خوف، نسیان، ذنب، توبه و... البته با وجود دلایل قطعی عصمت، این آیات نیازمند تفسیر و تاویل هستند. و لذا دفع شبهات از آیات، ضرورتی علمی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آنها رد شد. این رساله در سه فصل، به شبهات عصمت حضرت موسی ? از طریق مفسرین و متکلمین و روایات پاسخ گفته و ضعف شبهات مخالفان عصمت را روشن نموده است. در بخش نخست این رساله، مباحثى همانند معنای عصمت، دلایل وجوب عصمت، منشأ عصمت، مراتب عصمت و... بررسی شده است. بخش دوم و سوم این نوشتار آیاتی از قرآن ذکر شده که همگی مربوط حضرت موسی ? است. این آیات دارای عناوینی هستند که برخی به ظاهر آنها تمسک جسته و شبهاتی را مطرح نموده‌اند. نوشتار حاضر ضمن بررسی شبهات از طریق مفسرین و متکلمین و روایات به آنها پاسخ گفته است. و این شبهات را مردود دانسته و عصمت را برای حضرت موسی? ثابت می داند.

با توجه به نیازسنجی و مطالعات نوین صورت گرفته در حوزه علوم قرآنی به بررسی و کشف روابط حاکم بر هم نشین های دوتایی در قرآن کریم پرداخته ایم. این پژوهش در چهار فصل تنظیم شد.فصل اول کلیات و مفاهیم بود.در فصل دوم به بررسی هم نشینی اسماء الهی و فصل سوم به بررسی هم نشینی مکمل های قرآنی پرداختیم.فصل چهار هم به بررسی هم نشینی متضادها در قرآن کریم اختصاص یافت و پس از نتیجه گیری در پیوست ها تمام موارد در قالب جدول و نمودار ارائه گردید.

چکیدهبحث از حشر انسان و حیوان و کاوش در این زمینه، به دلیل گسترۀ تأثیرش در حوزۀ اندیشه و عمل، یکی از مباحث مهم و بنیادین در تاریخ تفکر آدمی به شمار می آید و در همه اعصار به نحوی مورد توجه اندیشمندان و دینداران بوده است. ملاصدرا نیز که از اندیشمندان به نام حوزۀ تفکر اسلامی است این موضوع را مورد کاوش جدی خود قرار داده است. و در طرح مسألۀ معاد علاوه بر استدلال عقلی، به آیات و روایات نیز استناد کرده است. محقق این رساله بر آن است که در این نوشتار دیدگاه وی را در این خصوص روایت نموده و پاسخ های وی را در مسائل چالش برانگیز آن، که عموما به مسأله معاد جسمانی بازگشت دارد، طرح نماید و آن گاه نظر وی در مورد حشر کلیه موجودات و از جمله حیوان را گزارش نموده، سپس با ذکر این نتایج که وی بازگشت انسان را در معاد جسمانی به عین بدن دنیوی دانسته و همچنین با اثبات قوۀ خیال و تجرد آن برای انسان و حیوان به ضرورت حشر حیوانات در کنار حشر انسان قائل شده و معاد را اعم از جسمانی و روحانی دانسته است، رساله را به پایان می برد.

ا???ی?ت ای? تغ ی?? ثڈآ? ر?ت ا تً ?ڈ ا?ی ڈِ ی ا? بٌ? ث?? اکتجب? ثب ?عی ??ی تچا? ?یب? ??یبیی ?ڈ ?لی? ثڈ چًی آ?لتا تً ? ??یبیی ?ڈ ?ک ثلاثل آ?لت ?لاک ?اک? ت ??ی? ?? ? کا? ?زبت ام ?ا? ??چ?ی? کا ث ?ِب ً ? ا? کا ثڈآثب? بًمی لًای ??ی ?ِی، ?ک ??بک آثب??ل?? لًای ?چ?ّت ?ا?اک?. لام? ? ل??ک ا تً ?ڈ ا? بٌ? ?ج? آیبت?لآ? ? ?ً?ب? ? 4 چ??ب? 3?ی?پ ا? لٌا? ? ?لا? ا?یل?ا??ب? 3?یڈ ا? لٌا? اکم ? ا 3تجبک ربی?ب? ?چ? کاث ?ِب ً تب ثتچا? ثب ?ُب?ت ? ا?تیبک ?چ? کا?ی کا ?ڈ ثلای آ? آ ?لی? ُ? ا تً ثپی?بی.?لآ? ? ثڈ تج 2ِ آ? ??ذ ا?جلا 7ڈ اکم ? ا 3تجبکِ ??یب کا، ثڈ 3?چا? 3ب??ی ?ڈ ا? بٌ? کا اعب?ڈ ?ل?? ا

بر مبنای تفکر اسلامی، «عدل» عبارت است از قرار گرفتن هر چیز در جای خود، و اگر تمام ابعاد عدل محقق شود، جامعه ایده‌آل اسلامی شکل خواهد گرفت. اقتصاد، یکی از این ابعاد است که نقشی کلیدی در زندگی بشر دارد و مهمترین مبحث اقتصادی که بر اساس تعالیم دین، در ایمان و کفر انسان نیز موثر است، موضوع فقر می‌باشد. گام اول در این بررسی، مطالعه و دقت در آیات قرآن کریم و استخراج و مطالعه و مفهوم‌یابی و دسته‌بندی موضوعی است. با مطالعه قرآن کریم، مشاهده می‌شود که با الفاظ گوناگونی به این موضوع و مفاهیم مترادف و متضاد آن اشاره شده؛ در نتیجه می‌توان ادعا کرد که فقر یک واژه محوری است و باید پیرامون آن به بررسی سایر مفاهیم پرداخت. گام بعدی که در این مسیر باید برداشته شود و در حقیقت اصلی‌ترین بخش تحقیق است، کشف و استخراج راه‌کارهای علمی و عینی برون‌رفت از فقر از دیدگاه قرآن کریم است. در این پژوهش، سرفصل‌های مهم در این موضوع اقتصادی، استخراج شده و می‌تواند مقدمه‌ای برای تحقیقات بعدی باشد. محوریت اصلی در این تحقیق، آیات شریفه قرآن کریم است و به تناسب موضوع از برخی روایات نیز استفاده شده است. ولی بحث دقیق‌تر درباره روایات مرتبط به این موضوع نیاز به مجالی موسّع‌تر دارد. ضمنا این تحقیق در نظر دارد که ثابت کند دین اسلام یک دین ذووجوه و ذوابعاد است و برای تمام بخش‌های زندگی بشر برنامه دارد و راه‌کارهای رفع تمامی مشکلات و موانع را نیز دربردارد.

موضوع این پژوهش، سنیخت میان خالق و مخلوق از دیدگاه قرآن کریم، روایات معصومین (علیهم السلام) و فلسفه‌ی اسلامی است. پذیرش سنخیت میان خدا و خلق، متوقف بر پذیرش امکان شناسایی خداوند است؛ این امکان از دیدگاه عقل و نقل پذیرفتنی است. سنخیت میان خدا و خلق از منظر عقل و نقل در سه حوزه‌ی ذات، صفات و افعال قابل اثبات است. از آن جا که صفات حق تعالی عین ذات اوست با اثبات سنخیت صفاتی میان خدا و خلق می توان سنخیت ذاتی میان او و خلق را نیز استنتاج کرد. سنخیت صفاتی میان خدا و خلق با توجه به رابطه علیت میان آن دو و نیز نظام تشکیکی وجود قابل اثبات است. سنخیت افعالی میان خدا و خلق نیز با توجه به سنخیت ذاتی میان آن دو و نیز سنخیت ذاتی هرکدام از این دو با افعال شان فهمیده می‌شود. سنخیت میان خالق و مخلوق از جمیع جهات نیست و جهات تباینی نیز میان این دو وجود دارد که ما را از افتادن در دام تشبیه مصون می‌دارد. این جهات تباین حاصل شدت و لاحدی وجود خداوند و نیز ضعف و محدودیت وجود مخلوقات است. برداشت ماهوی از مسأله‌ سنخیت، فهم ناصحیح از اراده مطلق الهی و تفسیر نادرست آیات و روایات منجر به وارد کردن اشکالات متعددی بر مسأله سنخیت میان خدا و خلقگردیده است.

این پژوهش با بررسی مراتب و درجات شناخت قرآن کریم به این نتیجه رسیده است که عالی‌ترین مرتبه شناخت قرآن، همانا شناخت شهودی است؛ چنین معرفتی، غایت سیر انفسی مفسّر است و ارمغان آن که در واقع بیان آن مشاهدات برای دیگران است، تفسیر انفسی نامیده می‌شود؛ این تعریف، بر آن قسم از تفسیر عرفانی منطبق است که بر تهذیب نفس و سیر و سلوک عملی مبتنی است و در بیان برخی از دانشمندان، تفسیر فیضی یا اشاری خوانده می‌شود؛ از این بیان می‌توان ارتباط تفسیر عرفانی با تفسیر انفسی را ارتباط اعم و اخص دانست؛ بدین معنا که هر تفسیر انفسی، عرفانی نیز هست اما هر تفسیر عرفانی، انفسی نیست. اما در مورد ارتباط تفسیر انفسی با تأویل نیز می‌توان گفت: چنانچه تأویل را مطابق قول علامه طباطبایی(ره) از سنخ حقایق عینی و خارجی بدانیم، تفسیر انفسی، شرح و بیان آن حقایق خارجی –تأویل- خواهد بود. از نگاه دیگر، تفسیر انفسی که محصول مستقیم معرفتِ نفس مفسّر است، به گواهیِ تقسیم دوگانه‌ای که در حوزه معرفت وجود دارد، به دو مرتبه کلیِ حصولی و حضوری تقسیم‌پذیر است و به نسبت تطبیق و ارتباطی که با انسان و نفس ناطقه او و نیز اصول مدوّن و نظریِ معرفت نفس پیدا می‌کند، مصادیق مختلفی می‌یابد. در این رساله، پس از ارائه تعریف تفسیر انفسی قرآن کریم، به این مراتب و مصادیق اشاره می‌شود. این رساله با بیان ارتباط میان اصطلاحاتی همچون: تنزیل، تفسیر و تأویل و تعیین حدّ و مرزهای میان آنها که در لسان روایات با واژه‌هایی نظیر ظهر و بطن و حدّ و مطلع آمده است، به نظامی هماهنگ در مورد مراحل نزول قرآن و متعاقب آن ترقّی و صعود انسان، دست یافته است که از جمله‌ی دستاوردهای آن، می‌توان به ارائه نقشه‌ها و طرح‌هایی همچون دایره تنزیل و تأویل قرآنی که متضمن سیر تنزیل و تأویل است، اشاره کرد. این تحقیق در بخش پایانی خود در پی آن است که با بررسی مراتب وجودی انسان، قرآن و جهان، پیوند و انطباق این سه حقیقت متعالی را که به اصل تطابق کُتب ثلاثه مشهور است، نشان دهد؛ تا از این طریق به برخی از مبانی و اصولی که در ارایه تفسیر انفسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اشاره کند. از اهداف این پژوهش، بیان اهمیت معرفت نفس و ضرورت پرداختن به این علم شریف جهت فهم معارف قرآنی است.

در این پایان نامه ابتدا کلیات و مفاهیم، بررسی شده، آن گاه به آفرینش انسان پرداخته، جسم، روح و عقل انسان در قرآن واکاوی شده است. در فصل سوم انسان به سه ساحت شناختی، عاطفی و رفتاری تقسیم شده است و سعی شده در هر ساحتی ویژگی‌های انسان از دیدگاه قرآن بررسی شود.در ساحت شناختی، انسان دارای این صفات است:برگزیده، بلند همت، مسجود ملائک، هدف آفرینش جهان، یاد و یادآور خدا، معتقد به کرامت ذاتی انسان، جهول، آزاد اندیش، سدره نشین، خود باور و دارای اعتماد به نفس، آزاد و مختار، امیدوار به آینده درخشان، معتقد به خدا غیب و فرشتگان، معتقد به معاد، آینده نگر، حق باور، طبیعت شناس، انسان شناس، جامعه شناس، خداشناس، خود شناس، تاریخ شناس، هستی شناس، جانشین خدا در زمین و خردورز، دشمن شناس، ولی شناس و... .ساحت عاطفی، انسان را اینگونه معرفی می‌کند: مهربان، برادر، باگذشت، کریم و با اخلاق، بردبار، عاشق، پاک و با نشاط، عفیف و با حیا، باوفا، بلند طبع، ظلوم و خاشع، آرام و با وجدان، بیزار از دشمن و... .انسان در ساحت رفتاری با این صفات شناخته می‌شود:نماز گزار، مهاجر، مجاهد، شهید، انقلابی، مسئولیت پذیر، مدیر خانواده و فرزندان، سالک الی الله، وحدت آفرین، آمر به معروف و ناهی از منکر، اهل مشورت، روشنگر، منظم، خستگی ناپذیر، شجاع، ایثارگر و متواضع و دشمن ستیز.فصل چهارم، چشم انداز آینده انسان، شامل جهان آینده و آینده‌ی جهان مورد بحث قرار گرفته در فصل پنجم سیمای پیامبران اولواالعزم به عنوان انسان‌های کامل مورد بررسی واقع شده است؛ بحران هویت انسان در سه بخش، اعتقاد، اخلاق و عمل محتوای فصل ششم است. آخرین فصل به موضوع مهم راه و بی راه پرداخته و عوامل هر یک مورد بررسی قرار گرفته است.

روابط انسان با هم نوعانش نقش حیاتی در زندگی وی دارد به نحوی که اگر از زندگی وی جدا شود ادامه حیات برای وی بسیار دشوار و یا حتّی غیر ممکن خواهد بود. ارتقاء و تحکیم این روابط نیازمند آگاهی و مهارت لازم می باشد و نمی توان بدون کسب آن ها به مقصود نائل شد.در منابع اسلامی این آگاهی ها و مهارت ها بیان شده است که در این پژوهش بسیاری از آن ها با دسته بندی منطقی و کاربردی با عنایت به آیات قرآن کریم و روایات اولیاء معصومین?و برخی از نظرات دانشمندان علوم اخلاقی و روان شناسی ذکر و تفسیر و تبیین شده است.در این پژوهش تنها به عوامل تحکیم پرداخته نشده بلکه زمینه هایی که در این راستا نقش داشتند نیز بررسی و تبیین شده است.