جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت از جمله مفاهیمی است که اهمیت و بزرگی آن بر همه افراد بشر نمایان است. انسان از زمانی که خود را شناخته به ضرورت حضور ارزشمند عدالت، برای تعالی خود و اجتماعش پی برده است. مسأله عدالت در میان ادیان الهی و اندیشمندان اسلامی نیز از مباحث مهمّ و دغدغه‌های اصلی بوده است؛ و در این میان، امام علی (ع) در بین حاکمان تاریخ بیشترین اهتمام را نسبت به عدالت داشته است. خصلت رفع ظلم و ستم و برپایی عدالت با اندیشه‌ی امام (ع) پیوندی ناگسستنی دارد. ایشان حتی در ساده‌ترین و کوچک‌ترین کارها نیز مسأله‌ی عدالت را در نظر داشته و منافع نزدیکان خویش را به دلیل حفظ عدالت نادیده می‌انگاشت. مطالعه در کتاب ارزشمند نهج‌البلاغه گویای این مطلب است که امام (ع) در جنبه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و هم‌چنین اصول اعتقادی (توحید، نبوت، معاد) اصل عدالت را مدّ نظر داشته و به آن توجه ویژه کرده‌است. در قرآن نیز آن‌جا که مبنای عدالت، توحید است بیان می‌دارد که یگانگی خداوند به عدالت ختم می‌شود و آن‌جا که مبنا نبوّت است، اثبات می‌کند که هدف از آن اجرای عدالت است و بالاخره در آن‌جا که مبنا معاد است، ذکر می‌کند که خلقت آدمی، عبث و بیهوده نیست زنده کردن او در جهان دیگر و حسابرسی به اعمالش عین عدالت است. نوشتار حاضر به بررسی مبانی اعتقادی عدالت در نهج‌البلاغه که شامل اصول توحید، نبوّت و معاد است پرداخته، سپس شواهد قرآنی آن را تعیین نموده‌است. لازم به ذکر است که کلام حضرت در باب توحید، نبوّت و معاد در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها بسیار گسترده بوده و نگارنده تنها، سخنانی را که مرتبط با عدالت است، بررسی نموده‌است.

چکیده ندارد.

بحث تناسب از مباحث علوم قرآنی در بحث اعجاز بیانی است که از همان ابتدا مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی بوده و در آثار خود نیز تا حدودی به آن پرداخته‌اند. امروزه نیز مفسران برای تفسیر قرآن کریم از آیات نظیر و مشابه استفاده می‌کنند، امّا تاکنون روش خاصی در این زمینه ارائه نشده است. لذا این نوشتار درصدد پاسخ گویی به این سوال اصلی است که با چه معیارهایی می‌توان پیوستگی‌های شبکه‌ای سوره‌های قرآن کریم را بررسی کرد و نتیجه این مطالعه بیانگر چه پیوستگی‌های شبکه‌ای در سوره مبارکه ذاریات است؟در همین راستا پس از تبیین معنای تناسب، اهمّیت و انواع آن به معیارهای پیوستگی‌های شبکه‌ای سوره‌های قرآن کریم پرداخته شده است. این معیارها شامل تناسب مضمونی میان سور همجوار، تناسب میان مجموعه‌ای از سور، تناسب آغاز سوره با پایان سوره پیشین، تناسب دو سوره پیاپی در شروع یا پایان، نظائر آیات، سجع، سیاق، غرض مشترک، موضوع مشترک و واژگان کلیدی می‌شود. در ادامه نیز با استفاده از معیار‌های تناسب مضمونی میان سور همجوار، تناسب آغاز سوره با پایان سوره پیشین، تناسب دو سوره پیاپی در شروع یا پایان ،غرض مشترک سوره الذاریات با دیگر سوره‌های قرآن کریم، سجع و موضوع مشترک از طریق نظائر آیات مشخص شده است که سوره الذاریات از طریق غرض مشترک با سوره های الأعراف، هود، الصافات، القمر، ق، المرسلات و النازعات، از طریق سجع با سوره های المرسلات و النازعات و از طریق موضوع مشترک از طریق نظائر آیات با سوره های مختلفی در ارتباط است ولی بیشترین سوره‌هایی که موضوعات سوره الذاریات در آن تکرار شده‌اند و می‌توان گفت بیشترین ارتباط را دارند، عبارتند از: الأعراف، هود، فصّلت و القمر. از بین سوره‌های مذکور نیز بیشترین ارتباط را ابتدا با سوره المرسلات و سپس سوره النازعات دارد.

مسأله برزخ و زندگی پس از مرگ انسان از جمله مسائل مهم در حوزه های کلامی و فلسفی است که همواره در میان ملل و ادیان مختلف مطرح بوده است. دین مبین اسلام زندگی پس از مرگ و عالم برزخ را، تحت مباحث مربوط به معاد مطرح نموده و آن را یکی از اصول اعتقادی مسلمانان معرفی می کند. بر اساس این اصل، بعد از مرگ انسان، روح همه انسان ها وارد عالم برزخ شده و تا فرا رسیدن رستاخیز در آن جا به سر خواهند برد. در برزخ حیات انسانی ادامه یافته و متناسب با اعمال و کرداری که در این دنیا انجام داده اند، در بهشت و جهنم برزخی خواهند بود. واژه برزخ در قرآن (مؤمنون/ 100) و در برخی روایات بر عالمی که واسطه میان دنیا و آخرت است، اطلاق شده است. علاوه بر اصل وجود برزخ، شماری از آیات قرآنی بر حیات برزخی و شعور و آگاهی آدمیان در عالم برزخ دلالت می کند. برخی از آیات بیانگر زنده بودن شهیدان بوده و برخی دیگر از نعمت ها و عذاب های برزخی حکایت دارند. ملاصدرا معتقد است که روح انسان دارای نشأت و درجات مختلفی است که برخی پیش از مرگ و برخی دیگر بعد از مرگ تحقق می یابد به طوری که بعد از جدا شدن و انقطاع از وابستگی به جسد، تا بی نهایت خواهد ماند. وی معتقد است وقتی شخص از دنیا می رود، وارد عالم برزخ (قیامت صغری) می شود. قیامت کبری هم وعده گاهی در نزد خداوند است و هر چه در قیامت کبری رخ می دهد، نظیر آن نیز در عالم برزخ (دوران پس از مرگ و قبل از ظهور قیامت کبری) اتفاق خواهد افتاد.طبق بررسی و تطبیق مسأله برزخ از نظر قرآن و ملاصدرا نکات ذیل بدست آمد: الف) تجرّد روح؛ ب) تجسّم اعمال؛ ج) عذاب قبر؛ که در همه این موارد قرآن و ملاصدرا با هم اتفاق نظر دارند؛د) مرگ و احیاء برزخی: براساس آیات قرآن در برزخ حیات و زندگی وجود دارد و حیات برزخی با مرگ برزخی به پایان رسیده تا در قیامت دوباره احیاء جدیدی صورت بگیرد و تمام انسان ها آماده رسیدگی به اعمال و کردار خود شوند. اما ملاصدرا به زندگی و مرگ در برزخ اشاره صریحی نکرده است.

یکی از مسائل مهم اعتقادی در بحث معارف قرآنی، موضوع عصمت انبیاء است. از آن جا که ظاهر برخی آیات با عصمت انبیاء ناسازگار به نظر می رسد، این امر باعث برخی اختلاف دیدگاه ها در طول سده های متمادی شده و زمینۀ برخی شبهات را در این مورد فراهم آورده است. این پژوهش ضمن پرداختن به برخی از این دیدگاه ها و مسائلی چون قلمرو عصمت، محدوده زمانی، امکان و ضرورت عصمت، چگونگی عصمت و دیگر مسائل مرتبط، با روش توصیفی به بررسی دیدگاه دو مفسر بزرگ شیعه – علامه طباطبایی و علامه فضل الله – در تفاسیر «المیزان» و «من وحی القرآن»، در این رابطه پرداخته و از مقایسه دیدگاه آن دو، و دیدگاه مشهور شیعه در باب عصمت، سعی بر آن داشته تا با نشان دادن مبانی هر یک از این دو، در مبحث مورد نظر، این حقیقت را به اثبات رساند که در بین آراء این دو عالم شیعی، در اصلِ عصمت، اختلافی نیست و اختلافات جزئیِ موجود بین آن دو، ناقض پذیرش اصلِ عصمت انبیاء از سوی هیچ یک از آنها نمی باشد. اما این دو عالم شیعی در طریق اثبات عصمت، دو شیوۀ متفاوت را در پیش گرفته اند، «المیزان» عصمت را از مقولۀ علم خطا ناپذیر می داند و«من وحی القرآن» عصمت را از مقولۀ تکلیف اختیاری نهاییِ نبوت بر می شمارد و احتمال بروز خطا را برای انبیاء مجاز می شمارد و تنها در ابلاغ نهاییِ رسالت می توان بر عصمت آنان اعتماد کرد. در ضمن مستندات قرآنی این دو تفسیر نیز با یکدیگر متفاوت است. واژگان کلیدی:عصمت انبیا ، تفسیر من وحی القرآن ، المیزان فی تفسیر القرآن، شیعه، علامه طباطبایی، علامه فضل الله

سقوط و انحطاط، تنزل از مرتبه بالای انسانیت، به پست ترین مراتب (مرتبه حیوانیت حتی پایین تر ازآن) می باشد. همواره عوامل مختلفی در ظهور و زوال هر پدیده موثرند. بی‌شک انسان نیز از این اصل مستثنی نیست و ظهور و سقوط آن تابع عواملی است. در این راستا کتاب قرآن که متکفل امر هدایت است و علی × به عنوان مربی بزرگ بشریت به عوامل سقوط و انحطاط انسان به نحو جامعی پرداخته‌اند. از بررسی دقیق آیات و روایات به دست می‌آید که از نظر این دو منبع دینی عوامل سقوط و انحطاط انسان در دو گروه فردی و اجتماعی قابل تقسیم است به طوری که عواملی چون دنیاگرایی، شهوت‌پرستی، ترک نماز، ترک زکات و ... به عنوان عوامل فردی سقوط و انحطاط انسان و عواملی چون ظلم و ستم، تفرقه، ترک جهاد، ترک امر به معروف و نهی از منکر و ... به عنوان عوامل اجتماعی سقوط و انحطاط انسان قلمداد می‌شود. ضمناً از مطالع? دقیق این عوامل و بررسی تطبیقی آن‌ها در قرآن و نهج البلاغه به دست می‌آید که رویکرد قرآنی بیش‌ترمعطوف به کلیات و رویکرد نهج البلاغه معطوف به ذکر مسائل به شکل مبسوط همراه با معرفی نمونه‌ها بوده است.

صدور معجزه از ناحیه امام ۷، یکی از مهم‌ترین مباحث کلامی إمامیه در موضوع امامت است؛ امّا برخی همچون معتزله آن را تنها مختص انبیا دانسته و امامت را بدون صدور معجزه نیز جایز دانسته‌ا‌ند. برخی از دانشمندان امامیه نیز با کرامت خواندن معجزات ائمّه:، صدور معجزه را تنها مخصوص پیامبران می‌دانند و کارهای خارق‌العادۀ ائمّه: را کرامت می‌نامند. با توجه به اهمیّت اعجاز در مباحث امامت از یک‌سو و صدور بسیاری از معجزات از ناحیه ائمّه :‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ از سوی دیگر،و نظر به دوران امامت امام علی۷ و تعدد معجزات ایشان، در این نوشتار به دنبال این مطلب هستیم که جایگاه معجزات امیرالمومنین۷ در سیره علمی و ولایی ایشان مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. بررسی‌ها نشان مى‌دهد اِخبار از مافی الضمیر، اِخبار از آینده، علم به زبان حیوانات و معرفت حیوانات به امام، استجابت دعا، طیّ‌ الارض، در اختیار داشتن گنج‌ها و خزائن زمین و عرضه‌ ا‌عمال به امام۷ از مهم‌ترین گونه‌های اعجاز در سیره امیرالمومنین۷ است. در این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی به تبیین مفهوم معجزه و تفاوت آن با کرامت و جایگاه آن در تفکّر إمامیّه پرداخته و اصول حاکم بر معجزات امام علی۷ از قبیل ارتباط معجزه با شرایط دوران آن حضرت، ضرورت اعجاز و اهتمام به امور و حوائج مردم و ابعاد هدایتی، معرفتی و تربیتی معجزات ایشان تبیین می‌گردد.

مسئله گناه و نحوه برخورد با آن از مسائل بغرنجی است که بشر از آغاز تا کنون با آن روبرو بوده است. این مسئله به چند بعدی بودن وجود انسان بر می‌گردد. قرآن به مسئله گناه و رهایی از آن توجه ویژه دارد. از نظر قرآن گناه، عملی است که با اوامر الهی مخالف است و این عمل با واژه‌های اثم، ذنب، سیئه، خطیئه، ظلم، فحشاء، جرم، وزر نام برده شده است. و هر کدام از این‌ها، بخشی از گناه را بیان می‌کنند. علاوه براین در قرآن گناهان به کبیره و صغیره، باطن و ظاهر تقسیم شده‌اند.هر گناهی که شخص مرتکب می‌شود دارای عوامل و انگیزه‌هایی است و هر کدام از این عوامل، به نسبت به خودش، در انسان تاثیر‌گذار است؛ و دارای آثار دنیوی و اخروی است. از نظر قرآن به شیوه‌های مختلفی می‌توان از گناه پیشگیری، و آن را رفع کرد. از طریق شناخت خدا، انسان و همچنین معاد می‌توان از گناه جلوگیری کرد؛ و از طریق فردی مثل یاد خدا و یاد مرگ و نقش تفکر و نیت و همچنین عوامل اجتماعی مثل،امر به معروف و ... و با توبه و استغفار و انجام عمل صالح گناه را برطرف کرد. به طور کلی می‌توان گفت که بین اعتقادات انسان و اعمال و رفتارهایش تاثیر متقابل وجود دارد لذا قرآن انسان را به تقوی دعوت می‌کند و ایمان به خدا در کنترل افراد در موقعیت‌های خطرناک نقش مهمی را ایفاء می‌کند. هدف عمده این پژوهش بررسی و راه‌های پیشگیری از گناه و رفع آن با تکیه بر قرآن می‌باشد. که می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کنترل فرد بر انحرافات داشته باشد.

قرآن معجزه‌ی آخرین پیامبر الهی و حاوی معارف و برنامه‌ی سعادت بشر است که در اوج فصاحت و بلاغت برای هدایت تمامی انسان‌ها نازل گشته است؛ و چون از لوازم کلام بلیغ، بیان سخن مطابق حال مخاطب است بنابراین این پرسش مطرح است که قرآن از چه شیوه‌هایی برای هدایت مردم بهره گرفته است و هر شیوه با چه نوع مخاطبی تناسب بیشتری دارد؟ازاین‌رو در این تحقیق سعی شده است که ابتدا با پرداختن به مسئله‌ی هدایت (ازنظر معنا و مراحل و غایت)، نمای روشنی از آن تبیین گردد؛ و پس‌ازآن، ویژگی‌های قرآن به‌عنوان یک کتاب هدایت مورد بررسی قرارگیرد و در ادامه، به بعضی اصول هدایتی آن مانند منطبق بودن بر فطرت و ابتنای آن بر رحمت و عدل و تساوی و ... اشاره گردیده است تا از این رهگذر اعجاز ، برتری و جامعیت آن نسبت به دیگر کتب آسمانی مشخص گردد. سپس سعی شده تا شیوه‌هایی که تاکنون در کتب علوم قرآنی و تفسیری بدان اشاره شده است، چون قصه‌گویی و تمثیل و استدلال و جدل و موعظه و تصدیق و ... را تا حد امکان جمع‌آوری نماییم و با تطبیق آن با بعضی از اصول روانشناسی مشخص کنیم که هر شیوه با کدام مخاطب ارتباط بیشتری برقرار می‌نماید؛ مانند آنکه «قصه‌گویی» بیشتر بر افراد عامه و کودکان، «تمثیل» بر ادیبان، و «استدلال» بیشتر بر عالمان تأثیرگذار است. البته در تحلیل نهایی این نتیجه به‌دست آمد که شیوه‌های قرآن ازآن نظر که با فطرت انسان‌ها هماهنگ هستند هر انسانی در هر زمانی می‌تواند مخاطب هر یک از شیوه‌های هدایتی قرآن باشد؛ و ازآنجاکه این شیوه‌ها از علم بی‌پایان الهی نشأت گرفته‌اند، در عین سادگی از پختگی و کمال و استحکام خاصی برخورداراند، به‌طوری‌که با گذشت زمان و پیشرفت علوم هرگز دچار کهنگی نمی‌شوند و همواره کارایی دارند.

چکیدهسیر تکوینی معرفت آدمی، همواره همبسته‌ی همزاد دیگری به نام خرافه بوده است. اندیشه‌های انحرافی و خرافی علاوه بر پی‌جویی اهداف غیر مقدس، تهدیدی اساسی برای ساحت امور دینی‌اند؛ چراکه برخورداری از ویژگی‌های مشترک صوری بین امر دینی و امر خرافی، بسیاری از مردم را در شناخت درست آن دو به گمراهی کشانده و گاه آندورا به‌جای هم پذیرفته‌اند. این یکسان انگاری بزرگ‌ترین آفتی است که حوزه‌ی امر دینی را تهدید می‌کند. خرافه پژوهی در برپایی حیات عقلانی و زندگی فضیلت مندانه نقش مهم و اساسی دارد. در این تحقیق با بهره گرفتن از قرآن کریم، روایات و مراجعه به منابع لغوی، تفاسیر و کتاب‌های صاحب‌نظران علوم دینی با روش توصیفی ـ تحلیلی و بهره گرفتن از شیوه تفسیر اجتهادی، با معناشناسی و دقت در تعریف دانشمندان تعریفی جامع و نو از خرافه (خرافه؛ باور، رفتار یا گفتاری است که مطابق حقیقت نبوده و مورد تائید دین، علم و عقل نیست و ماهیتی فرا مادی و مرموز داشته و راستی آزمایی در آن بسیار مشکل است و مهم‌ترین علت ایجاد و نشر آن جهل بشری است.) و بر مبنای آن، خرافه دینی ارائه گردید.(خرافه با نام آموزه‌های دینی) وبا مبنا قرار دادن این تعریف، ماهیت و چیستی خرافه مورد تحلیل و تبیین قرار گرفت و مرز مشترک و افتراق خرافه و آموزه‌های دینی مشخص شد. در بحث گونه‌شناسی، تقسیم خرافه بر مبنای ماهیت به دو نوع دینی و غیردینی تقسیم شد با مطالعه در تاریخ خرافه دینی قدمت خرافه و گستره همه‌جانبه آن ثابت شد و شدت خرافه در زمان جاهلیت و ادامه آن در جوامع اسلامی به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن مربوط به اسراییلیات هست بیان گردید. در ادامه با مبنای دانش تجربی، عقل، آیات و روایات جنبه‌های خرافی پیشگویی، نحوست اعداد و ایام، جادو و....ثابت شد. مهمترین آثار و پیامدهای خرافه دینی مثل دین زدایی، تحجر، اباحی گری، انحرافات اخلاقی و.... تبیین شد و روش قرآن کریم در مبارزه با خرافه به دو بخش آگاهی بخشی و مبارزه عملی به صورت سلبی وایجابی با توضیحات لازم تشریح گردید. در ادامه دو موضوع مهم پیشگیری از خرافه گرایی بحث و بررسی شد و ریشه بسیاری از خرافات، دین‌داری عامیانه معرفی شد که در بحث خاستگاه خرافه به تفصیل به آن پرداختیم. در راستای پیشگیری، جهل زدایی و خردورزی و دینداری عالمانه و نهادینه کردن آن در جامعه با اقداماتی مثل: 1. جدی گرفتن دروس معارف دینی در مدارس و دانشگاه‌ها 2. اهمیت تدریس تخصصی اصول اعتقادی و باورهای جنبی دین در حوزه‌های علمیه؛ 3. محور قرار دادن قرآن کریم در مطالعات دینی و خروج آن از محجوریت و.... پیشنهاد شد و در آخر روش‌های نوین و رویکرد عقلانی و منطقی رویارویی با خرافه همچون: 1. هره‌گیری از علوم تجربی روز 2. بهره‌گیری از دستاوردهای انسان‌شناختی 3. ساخت فیلم به‌صورت مستند و علمی در قالب داستان در راستای خرافه زدایی 4. ایجاد کرسی و واحدهای درسی خرافه شناسی در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها 5 ـ بهره‌گیری از فضای مجازی و... بیان شد.