جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الاعتقاد و الهداية إلی سبيل الرشاد علی مذهب السلف أهل السنة و الجماعة، تألیف ابوبکر احمد بن حسین بیهقی، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر، عقاید اسلامی را بر اساس مذهب سلف اهل سنت و جماعت بیان کرده است. احمد بن ابراهیم ابوالعینین، تحقیق این اثر را انجام داده است. کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در ابواب متعدد است. بیهقی در مقدمه «السنن الصغری»، کتاب حاضر را چنین توصیف می‌کند: «إن الله تبارك و تعالی سهل علي ت‌نيف كتاب مختصر في بيان ما يجب علی العاقل البالغ اعتقاده و الاعتراف به في الأصول منور بذكر أطراف أدلته من كتاب الله تعالی و سنة الرسول - صلی‌الله‌عليه‌وسلم - و من إجماع السلف و دلائل النقول» (خدای بلندمرتبه نگارش کتاب مختصری را در بیان آن اصول اعتقادی که اعتقاد و اعتراف به آن بر شخص عاقل بالغ لازم است بر من آسان کرد؛ کتابی که ادله آن را از کتاب خدا و سنت پیامبرش(ص) و اجماع پیشینیان و دلایل نقلی استخراج کرده‌ام). محقق کتاب، مطالعه آن را حول دو محور تاریخی و زمانی، توضیح داده؛ وی در محور اول، مسیر تاریخی اندیشه عقیدتی‌ای را که بیهقی در کتابش بیان کرده، نشان می‌دهد و عناصر و تأثیرات مختلفی که این اندیشه از آنها تشکیل شده را نشان می‌دهد و در محور دوم، با توجه به داده‌های جدید، به تعامل با متن، یعنی توضیح، تحلیل و تفسیر آن، پرداخته است تا محتوای مناسبی را به‌منظور افزایش خروجی به نفع جامعه علمی، ارائه کند. علاوه بر آنچه منتقدان درباره این کار، تقریر کرده‌اند، می‌توان متن آن را در قالب جدیدی که اصالت آن از دست نرود و درعین‌حال برای معاصران نیز قابل درک‎تر باشد، نیز ارائه کرد تا پروسه فهم برای خواننده آن تسهیل گردد. بیهقی در نوشتن این کتاب، بسیار از علوم لغت استفاده کرده است؛ اساسا طبیعت نگارش چنین کتابی این است. او واژگان بحث را بر همین اساس بیان می‌کند و هر لغتی را به ریشه‌های اصلی آن برمی‌گرداند. وی برای این کار به اشعار قدیمی استشهاد می‌کند و از کلمات ائمه لغت استفاده می‌نماید. او برای فهم معانی آیات قرآنی، به کلمات صحابه رجوع می‌کند تا از مضمون آیه تخطی نکرده باشد و هنگامی که به چیزی برخورد کند که در آن نیاز به تقویت متن را احساس کند، متون بسیاری را در تأیید آنچه بدان معتقد گشته، ارائه می‌کند؛ لذا شاهد این هستیم که از ائمه لغت، مانند ابومنصور ازهری و ابوعبید و نضر بن شمیل و یحیی بن زیاد فراء نقل می‌کند و از مجموعه‌های لغوی فقهی مانند «الجزية و الأيمان» و «الوصية» شافعی، بهره می‌برد. محقق کتاب در توضیح آن، به اهمیت روابط اجتماعی و اجزای تشکیل‌دهنده آن برای فهم درست این متن تذکر می‌دهد: نیازهای اجتماعی مرتبط با زمان و مکان از مواردی‌اند که برخاسته از هنجارها، مقررات، اهداف و سایر وجوه پنهان یا آشکار نهادهای اجتماعی هستند و در مضامین یک کلام یا نوشته وجود دارند. درباره متن حاضر نیز باید این وجوه را در نظر گرفت. به همین منظور، او در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، اندکی درباره جوانب سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی زمانه بیهقی توضیح داده است. طبیعی است، آنچه بیهقی در این کتاب نوشته، علاوه بر دو مورد فوق، برآمده از تضارب با سایر افکار مخالفینش هم بوده است. بیهقی، شیوه واضحی را در این کتاب در پیش گرفته است. او هر باب از مطالب را با آیات دال بر آن شروع می‌کند. سپس آیات را با احادیث نبوی مؤید یا شارح مضامین آنها مقایسه و مقابله می‌کند. سپس معانی حدیث و مورد شاهد در آیه و دلالت احادیث بر معانی مورد نظر را نشان می‌دهد. او در این رابطه روایتی که مؤید نظریات اوست را انتخاب می‌کند و روایات دیگر را به‌عنوان مؤید پس از این روایات ذکر می‌نماید. او در انتخاب روایات، احادیث خالی از ضعف را بر روایاتی که ضعف و علتی در آنهاست مقدم می‌دارد... همچنین برای رعایت اختصار، تنها بخش مورد نظرش از روایات را ذکر می‌کند و مابقی آن را ذکر نمی‌کند. او در باب ذکر اسانید هم این‌گونه عمل می‌کند؛ یعنی هنگامی که مشاهده کند، ذکر سند مطلب را طولانی می‌کند، برخی اسانید را ذکر می‌کند و شناخت سایر اسانید را به دیگر کتاب‌های مسند حواله می‌دهد. بیهقی، در ذکر روایات، به برخی نقاط ضعف آنها مثل تفرد یکی از راویان در فلان مطلب روایت، هم اشاره می‌کند و برخی نقاط ضعف را هم از دیگران نقل می‌کند. البته وی این مورد را به‌گونه‌ای نقل می‌کند که گویا خودش به نقطه ضعفی که از دیگران نقل کرده، معتقد نیست و خلاف آن را اعتقاد دارد؛ زیرا این مطلب را با عباراتی مانند «زعم بعض أهل العلم بالحديث» و... ذکر می‌کند. البته بیهقی در برخی موارد در این کتاب برای رد یک حدیث به مدعیات دیگر محدثانی که با آنان موافق نیست (زیرا شواهدی از کتاب و سنت و دلالت نص برخلاف نظر آنان دارد) اعتماد می‌کند. هنگامی که بیهقی در این کتاب، اسناد به کسی را به‌صورت تعلیقی آغاز می‌کند و پس از آن اسناد آن را ادامه می‌دهد، اشاره به وجود ضعف و علتی در آن شخص می‌کند و خواستار این است که بگوید تمام طرق این روایت بر مدار این شخص دور می‌زند. او در تعریف طرق تحملی که روایات و آثار و غیره را از طریق آن نقل می‌کند، دقیق است و عبارات واضح و روشنی را در بیان اخذ علوم از دیگران به‌کار می‌برد؛ مثلاًدر املاء از همان عبارت املاء، در قرائت بر او از «عرض»، در سماع از «سمعت» و در وجاده، از «قرأت في كتاب» استفاده می‌کند. وی مواردی را که از شیوخش شنیده، با عبارت «حدثنا» و «أخبرنا» ذکر می‌کند و هرگاه، در نصی که نقل می‌کند دارای اجازه از کسی باشد با عبارت «بلغني إجازة...» به این امر تذکر می‌دهد. احمد بن حسین بیهقی، با عباراتی مختصر، اندیشه‌اش را بیان می‌کند و در نشان دادن خطای مخالفانش هم همین شیوه را دارد. اساسا شیوه او این است که نشان دهد در بسیاری از مواردی که اختلاف صورت گرفته، نیازی به این همه بسط بحث نیست، بلکه با توضیح مختصری می‌توان مطلب را بیان کرد و اختلاف را نشان داد؛ برای مثال می‌توان به بحث اثبات دست برای خدا، در کتاب مراجعه کرد. مطالعه این اثر ابوبکر بیهقی، علاوه بر افزایش اطلاعات کلامی و ترسیخ عقیده، معلومات خواننده را در دیگر حوزه‌ها مانند اصول فقه، طرق استدلال، استدلالات علما در اثبات و نفی یک مسئله و... افزایش می‌دهد. همچنین خواننده با مطالعه این اثر، روایات زیادی از سنت نبوی را مطالعه می‌کند.

از ویژگی های مهم این مجموعه می توان به: حجم مناسب، اختصاص بخشی کوتاه به مقدمه فارسی در آغاز هر درس، در نظر گرفتن سطح دانش دینی عموم دانشجویان و اقتضای موقعیت زمانی در گزینش آیات و احادیث، ترجمه واژگان در پایان هر درس و اختصاص واژه نامه ای بر اساس ریشه واژگان در پایان کتاب، طرح محورهایی جهت پژوهش کلاسی دانشجو؛ همراه با معرفی منابع متنوع(در مجموع دروس) ، معرفی اجمالی مهم ترین منابع تفسیری و حدیثی(جهت مطالعه دانشجو) و بیان برخی نکته های ترجمه ای در هر درس، واگذاری طرح قواعد زبان عربی به استادان و معرفی برخی از پایگاه های اینترنت، نرم افزارها و فرهنگ های قرآنی ـ حدیثی در پایان کتاب، اشاره نمود.

این کتاب اثری در معرفی عصمت از منظر قرآن و حدیث و تعیین ضرورت و محدوده آن است. سرآغاز سخن را واژه‌شناسی کلمه عصمت از نظر لغت و اصطلاح و تحلیل اختلاف نگاه‌ها به موضوع امامت در میان مذاهب مختلف فکری اسلام تشکیل داده است. سپس، نویسنده که معتقد است عصمت عنصری محوری و حیاتی برای پذیرش و انجام مسئولیت نبوت و امامت می‌باشد، اظهار داشته که دلایلی چون: فراخوانی به توحید، ابلاغ رسالت، تحقق بخشیدن به عدالت و دارا بودن جایگاه بشیر و نذیر بودن، ضرورت عصمت را برای منادیان هدایت اثبات می‌کند. وی در ادامه ارتباط عنصر عصمت با موضوعاتی چون اختیار و عدالت را بررسی و تحلیل کرده است. همچنین از نظر ایشان، شیعه بر این اعتقاد است که عصمت از آغاز ولادت تا واپسین لحظه زندگی، از روزگار قبل از بعثت و در دوران رسالت، جریان دارد و پیامبر و امام، از ارتکاب گناهان صغیره و کبیره، خطا، فراموشی و سهو، در رفتار دینی و ابلاغ احکام پیراسته‌اند. نگارنده در پایان، آیات تطهیر و مباهله و حدیث ثقلین را به عنوان دلایلی نقلی بر عصمت امامان تبیین کرده است.

کتاب «تفسیر قرآنی و زبان عرفانی» اثر پل نویا، شرق شناس مشهور فرانسوی است که توسط آقای اسماعیل سعادت به فارسی ترجمه شده است. عنوان فرعی این کتاب یعنی «تحقیق جدید در باب اصطلاحات تصوف اسلامی» نشان می‌دهد این کتاب دنباله تحقیقاتی است که پیش از وی در زمینه مصطلحات تصوف صورت گرفته است. چنانکه خود نویسنده هم در مقدمه می‌گوید، این کتاب مکمل آثار قبل از آنست. این کتاب دربر دارنده یک مقدمه و پنج فصل است. نویا در مقدمه نخست به سخن بعضی از منتقدان پاسخ می‌دهد که صوفی را مترادف با خیال پرداز می‌دانند و سپس به مساله زبان صوفیانه می‌پردازد و آن را زبان تجربه عرفانی می‌داند. او برای بررسی زبان عرفانی به قرآن روی می‌کند که فراهم آورنده عناصر بنیادین ادراک دینی برای اذهان مسلمانان است. او زبان عرفانی را به دو نوع زبان متمایز، زبان «عبارت» و زبان «اشارت» تقسیم می‌کند و می‌گوید بررسی درباره این زبان را باید از قرآن آغاز کرد. او به جای اینکه پاسخ سؤال خود را مستقیما در قرآن بجوید آن را از امتی که قرآن می‌خواند جویا می‌شود و به بررسی قدیم‌ترین تفسیرهای قرآن می‌پردازد و در میان قدیم‌ترین تفسیرهای قرآن، تفسیر مقاتل را موضوع نخستین فصل کتاب خود می‌سازد. سپس به مقایسه میان مقاتل و حکیم ترمذی، که هردو کتابی درباره وجوه مختلف واژگان قرآنی نوشته‌اند، دست می‌زند. در ادامه با بررسی تفسیر منسوب به امام جعفر صادق علیه‌السّلام آن را نشانه آغاز تکون زبان عرفانی می‌داند. نویا تفسیر مبتنی بر تجربه را که شقیق بلخی و خراز نمایندگان آن هستند مورد بحث قرار می‌دهد و سرانجام نشان می‌دهد که چگونه در کنار اصطلاحات، زبانی مجازی، یعنی زبان استعاره و نماد، رشد می‌کند و آن نیز ریشه در قرآن دارد. فی الجمله، تحقیق پل نویا در این کتاب ما را از طرحهای اولیه تفسیر که هنوز در جستجوی هویت خود بود به تدریج به نوع کاملی از زبان عرفانی رهنمون می‌شود که در طی چهار قرن، که می‌توان تصوف آن را «تصوف کلاسیک» نامید نشو و نما یافته است. ویژگی آنچه در آثار علمی نویا از جمله این اثر جلب توجه می‌کند استمرار و انسجام است. اندیشه اصلی او اینست که واژگان صوفیه ریشه در قرآن و در تفسیر قرآن دارد. این اندیشه تازگی نداشت ماسینیون قبلا آن را بارها گفته بود. ولی نویا بر آن شد که آنچه را نزد ماسینیون در حالت فرضیه و یقین شهودی بود در واقعیات تحقیق کند و برای آن شواهدی بیابد و این کار را در بیشتر موارد با تکیه بر متون منتشر نشده انجام داد. ساختار کتاب کتاب مشتمل بر یک مقدمه از مترجم و شرح حالی از پل نویا به قلم دانیل ژیماره و مقدمه‌ای از خود نویسنده می‌باشد. این اثر دارای چهار بخش اصلی ذیل است: بخش اول: تفسیر قرآنی و پیدایش زبان عرفانی، که ذیل آن عناوینی چون: ۱- مقاتل، نخستین مفسر بزرگ ۲- قرائت لفظی ۳- تفسیر و تاریخ ۴- تفسیر و خیال و... می‌باشد. بخش دوم: تجربه، اصل تفسیر، عناوینی چون: ۱- کلمات و وجوه آنها ۲- ترمذی در برابر مقاتل یا تجربه به عنوان اصلی در تفسیر ۳- امام جعفر صادق علیه‌السّلام و مبادی واژگان تجربه و... را دربر می‌گیرد. بخش سوم: ساختار و واژگان تجربه، عناوین ذیل را دربر گرفته است: ۱- شقیق بلخی یا تجربه در چهار منزل ۲- تجربه خدا در آثار خراز ۳- کتاب الصفات یا تجربه قرب به خدا ۴- «کتاب الحقائق» یا حقیقت کلمات و غیره. بخش چهارم: از تمثیل‌ها تا نمادهای تجربه که مشتمل بر عناوین: ۱- نوری یا زبان تمثیلی تجربه ۲- نفری یا نمادهای تجربه می‌باشد. در ادامه منابع عربی و سایر منابع (فرانسه، آلمانی، انگلیسی و ترکی) و نیز فهرست آیات، نامهای خاص و اصطلاحات به کتاب افزوده شده است.

نام کتاب: قرآن و عصر ماناشر: فارسی کتاب نویسنده: سعید اسلامی تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‏‫، ۱۳۸۸موضوع: دینی, اجتماعی

قرآن نمی گوید معاد هست پس انسان برانگیخته می شود، بلکه می گوید انسان ادامه دارد پس معادی هست. معاد در قرآن، نتیجه ادامه انسان و ایمان به آن هم نتیجه ایمان به انسان است.آنچه در قرآن مطرح می شود بحث عشق به معاد است نه علم به معاد. استاد با طرح مسایل اساسی معاد در این مجموعه به تبیین سه مسئله کلیدی در این حوزه می پردازد : در مرحله اول ضرورت معاد را به گونه ای اثبات می کند که هم منکرین معاد را به اقرار وا می دارد و هم بر ادعای کسانی که منکر اثبات عقلی معاد هستند خط بطلان می کشد.و مهم تر اینکه از برهانی استفاده میکند که بسیار قاطع و برای دیگران ناشناخته مانده است. در مرحله دوم با تحلیل معاد جسمانی مشکل کسانی که معاد جسمانی را تعبدی می پذیرند نه تعقلی حل می کند. و در مرحله سوم با تشریح خلود و ماندن ابدی اهل جهنم و حل این مساله پیچیده به همه شبهات و پرسش ها در این مورد جواب متقن می دهد.

عدل دومین اصل از اصول عقائد معتزله به شمار می رود که حتی برخی از بزرگان معتزله مثل ابی الهذیل علاف عدل را مقدم بر توحید می دانند. بر همین اساس بسیاری از آیات محکمات قرآن را با عدل تفسیر و آیات متشابه را به محکمات تاویل می کنند و به همین منظور در کتاب حاضر دکتر محمود کامل به بررسی مفهوم عدل در آیات قرآن پرداخته است و اختصاصا بحث حریت انسان در تکلیف مورد تاکید بیشتری قرار گرفته است.