جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

یکی از واژگانی که در حوزه معنایی کتابت در قرآن قرار می‌گیرد، لوح محفوظ است. واژه «لوح محفوظ» یک مفهوم بنیادین بوده و به این شکل تنها یک ‌بار در قرآن آمده و همین امر سبب به‌وجودآمدن اختلاف‌نظرها درباره ماهیت این واژه از دیرباز میان قرآن‌پژوهان بوده است. واژه‌شناسان در بررسی معنای لوح از تورات، قرآن و منابع عصر نزول استفاده کرده و معانی الواح موسی، تخته ­های کشتی و هر چیزی را که بتوان بر روی آن نوشت، بیان کرده­ اند. پژوهش حاضر با روش معناشناسی هم‌زمانی، میدان معنایی لوح محفوظ را تبیین کرده است. واژگان ام‌الکتاب، کتاب مکنون، کتاب مبین، فی‌کتاب، کتاب حفیظ و علم‌الکتاب با آیه لوح محفوظ بافت و سیاق مشترک دارد و در میدان معنایی لوح محفوظ قرار می‌گیرند. تحلیل همنشین­ها و بافتِ آیات این واژگان، نشان‌دهنده علم خداوند است که با الفاظ گوناگونی آمده است. اگر از علم خداوند به لوح محفوظ، کتاب و... تعبیر شده است، به دلیل زبان عرفی قرآن و کاربرد مجاز در آن است که علم خداوند از نوع مجاز محل و حال تعبیر شده است. همچنین وضعیت علم در جاهلیت و وجه اصلی اعجاز قرآن نیز نشان می­دهد مراد از لوح محفوظ همان علم خداوند است.

واژه ایمان و مشتقاتش در بیش از هفتصد آیۀ قرآن یاد شده است که این خود اهمیت این واژه را در جهان‌بینی قرآن نشان می‌دهد. بررسی تغییر معنای ایمان با توجه به دیدگاه افراد و با استفاده از نظریۀ شبکه شعاعی در معناشناسی شناختی به سازمان‌دهی معانی متفاوت ایمان کمک می‌کند. شبکۀ شعاعی مدل گرافیکی برای سازمان‌دادن معانی متفاوت یک واژه درباره یک معنای مرکزی است که به آن معنای مرکزی، پیش‌نمونه می‌گویند. مبنا در شبکۀ شعاعی و در این پژوهش بر اساس انواع تغییر معنایی است که واژه سیاق‌های گوناگون پیدا می‌کند. تغییر معنا- با توجه به دیدگاه‌های متفاوت- یکی از انواع تغییر معناست. معنای واژۀ ایمان نیز با توجه به دیدگاه لغت‌دانان، متکلمان اسلامی ‌و مفسران تغییر می‌کند. معنای پیش‌نمونه از میان معانی متفاوت یک واژه انتخاب می‌شود و از معیارهای آن می‌توان به اولین معنای مورد قبول، تفوق در شبکۀ معنایی، رابطه با دیگر معانی واژه، پیش‌بینی دستوری و تصور راحت اشاره کرد. معنای پیش‌نمونۀ ایمان، تصدیق قلبی است که چهار دستۀ معنایی از آن انشعاب می‌شود؛ 1. ایمان همراه با عمل، تصدیق قلبی افزون بر مولفۀ عمل؛ 2. ایمان بدون قلب، تصدیق قلبی بدون مؤلفۀ قلب؛ 3. حاصل ایمان؛ 4. معنای مساوی با ایمان که همان معرفت است.

اين تفسير كه نام كامل آن« مراح لبيد لكشف معنى القرآن المجيد» است از تفاسير صوفيه به شمار مى‌آيد كه مؤلف در نگارش آن بسيار از فتوحات مكيه محيى الدين بن عربى متأثر بوده است. . به رغم ديگر آثار صوفيه، با رويكرد اشاره‌اى نگارش نيافته است، بلكه مؤلف در سراسر تفسير خود كه شامل تمامى سوره‌هاى قرآن است، به معناى ظاهرى مفردات و عبارات قرآنى پايبند است. موجز و در دو جلد، به زبان عربى نگارش يافته است. اين تفسير با مقدمه‌اى مختصر در بيان اهداف و انگيزه تأليف اثر، آغاز شده و مباحث معمول علوم قرآنى را متعرض نگشته است، مصادر خود و كتب مورد استفاده را بيان مى‌دارد. روش كلى نووى در اين اثر به اين شكل است كه، پس از ذكر نام سوره اطلاعات كلى درباره آن از قبيل، مكى، مدنى بودن، شماره آيات و تعداد كلمات، ارائه مى‌نمايد. آنگاه به شرح و بيان تك واژگان مى‌پردازد. سبك نگارش مؤلف آسان، قابل فهم و موجز است، وى در تطبيق آيات با مصاديق گاه به افراط مى‌گرايد و روايات و شأن نزولهاى غير متقن، بسيار در تفسيرش ديده مى‌شود. در نقل روايات، سند آنها را ذكر نكرده، اشاره‌اى به منبع آنها نيز ندارد، بين صحيح و ضعيف آنها تمييز قائل نمى‌شود، بدين جهت از نقل اسرائيليات و قصه‌هاى جعلى يهود اجتناب نمى‌ورزد. از آن جمله نقل قصه شرك همسر سليمان( ع) و جهل حضرت به آن و عدم تدبر ايشان در اداره حكومت، ذيل آيه 102 سوره بقره. مصنف در مواردى به مسائل حرفى كلمات قرآنى و اعراب و تركيب آنها در جملات مى‌پردازد مانند ذيل آيه 40 سوره اعراف بحث صرفى درباره كلمه« غواش». در قرائت به وجوه مختلف آن و مرويات از تابعين و غير آنها، مى‌پردازد و بدون ترجيح قرائتى معين، بحث را بسط مى‌دهد. و گاه وجوه قرائت را متذكر مى‌شود. درباره رسم الخط برخى كلمات نيز اشارتى دارد مانند ذيل آيه 9 سوره بقره كلمه« يخادعون». مباحث فقهى بر اساس مذهب مشخص مؤلف( شافعى) در ذيل آيات احكام قرآن بدون استدلال و بسط آنها و گاهى با نقل ديدگاه ديگر مذاهب اسلامى، بيان شده است، گاهى نيز به ذكر حكمت احكام مبادرت مى‌ورزد، مانند ذيل آيه 3 سوره مائده درباره حرمت گوشت خنزير. در مسائل اعتقادى و كلامى ديدگاه ايشان، ديدگاه اهل سنت و جماعت است مباحثى نظير، رؤيت خداوند، عرش، گناهان كبيره، جبر و اختيار و- بر اساس آن ديدگاه بيان شده است. با اينكه تفسير نووى، موجز مى‌باشد ولى نقل داستانهاى تاريخ در آن نمايان است مانند ذيل آيه 30 سوره توبه. مفسر، ذيل آيه 61 سوره آل عمران( آيه مباهله) به نقل داستان مباهله پيامبر صلى الله عليه و آله با مسيحيان نجران پرداخته و نام مبارك پنج تن پيامبر( ص)، امام على( ع)، فاطمه( س) و حسنين( ع) را به عنوان شركت كنندگان در مباهله را ذكر مى‌نمايد. ذيل آيه 33 سوره احزاب نيز در نام مبارك حضرت على( ع) و فاطمه( س) و حسنين( ع) را به عنوان مصداق اهل بيت، بيان مى‌دارد. به طور خلاصه بايد گفت كه اين تفسير از تفاسير موجز و مختصرى بوده كه اهتمام مؤلف آن به اين بوده كه از سياق لفظ و بيان مدلول آيه و تفسير آن، ذكر قرائتها و فضل تلاوت آيات و نقل آثار و روايات وارده در معانى آيات و اسباب نزول آنها، خارج نگردد. نووى به سال 1305 ق. از نوشتن اين تفسير فراغت يافت.

تفسير القرآن المسمى تبصير الرحمن و تيسير المنان، اثر على بن احمد مهائمى، تفسيرى است كه در آن، به نظم قرآن و روابط ميان آيات و سوره‌ها با يكديگر، پرداخته شده است. اين كتاب، به «تفسير رحمانى» يا «تفسير مهائمى» معروف است..[۱] كتاب به زبان عربى و در قرن نهم هجرى نوشته شده است. علماى بزرگى از اين تفسير تجليل كرده‌اند؛ از جمله شيخ عبدالحق محدث دهلوى مى‌نويسد: «تفسير رحمانى به هفت ايجاز و تدقيق موصوف است و تفسير را به قرآن امتزاج داده است». مولانا عبدالحى نيز در اين باره مى‌نويسد: «اين تفسير بر ساير تفاسير، برجستگى دارد. ويژگى اين تفسير آن است كه آيات را چنان به همديگر ارتباط داده است كه انسان بدون خستگى، تمام مجلدات تفسير را مى‌خواند و لذت مى‌برد».

کتاب مختصر حجج قرآن درباره حجج بالغه قرآن در موضوعات مختلف را بیان و اشاره می کند.

شناخت وحی به صورت عام و ماهیت قرآن به صورت خاص از بحث‌های بسیار مهم و ضروری است. به‌خصوص که چیستی وحی در عصر جدید چالش‌های زیادی را در حوزة تفکر اسلامی به‌وجود آورده است. مقالة حاضر با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی‌ـ‌‌مقایسه‌ای به مسئلة چیستی وحی از دیدگاه علامه طباطبایی (قرآن‌شناس سنتی) و نصر حامد ابوزید (قرآن‌شناس مدرن) می‌پردازد تا همانندی‌ها و ناهمانندی‌های موجود میان نظریات این دو متفکر را یافته و آرای اختلافی را از دیدگاه علامه طباطبایی نقد کند. چراکه آرای این دو متفکر در تقابل باهم بوده و مقایسة آن‌ها راه‌گشای جست‌وجوگران در کشف حقیقت خواهد بود. علامه حقیقت وحی را از خود وحی می‌فهمد. او قرآن را وحی الهی، معجزه، دارای عصمت و معنای ثابت می‌داند. از نظر او حقیقت قرآن ازلی و قدیم است. در حالی که ابوزید قرآن را امری انسانی می‌داند. او قرآن را حادث، کلام پیامبر و تاریخ‌مند و فرهنگی می‌خواند که معنای ثابت ندارد. از نظر او برخی باورها از فرهنگ عصر نزول در قرآن وارد شده که در عصر حاضر منسوخ هستند.

ارتباط و انسجام میان اجزای مختلف سوره‏ های قرآن موضوعی است که از قرن ها پیش در سخن قرآن ‏پژوهان غربی و شرق‏ شناسان جایگاه خاصی یافته و برخی همانند نولدکه، بلاشر، کارلایل، گلدزیهر و...، با طرح ادعاهایی بی‏ دلیل و بر خلاف روایات تاریخی تلاش کرده‏ اند موضوع انسجام در قرآن کریم را بشری و سلیقه‎ای قلمداد کنند. این پژوهش بر آن است با نگاهی فراجمله ‏ای و متن ‏بنیاد با اتکا به نسخه تکامل ‏یافته از نظریه نظام ‏مندِ نقش‏ گرای دستوری هالیدی و نیز مفهوم هماهنگی انسجامی که رقیه حسن مطرح نمود، عوامل انسجام و هماهنگی انسجامی را در تمام آیات سوره «لیل»، به صورت گزینشی و استقرایی به بوته نقد و ارزیابی توصیفی- تحلیلی و آماری گذاشته است تا ضمن ارائه پاسخی عملی و کاربردی به اتّهامات ناروای مستشرقان و قرآن‏ پژوهان غربی در موضوع انسجام قرآن نشان دهد که سوره لیل از قرآن کریم کاملاً منسجم و دارای هماهنگی انسجامی است و ادعای مدعیان غربی و شرق‏ شناسان در مورد بی‏نظمی و عدم تناسب و همبستگی آیات قرآن و اسلوب آن، به ‏ویژه در خصوص سوره لیل در این مطالعه موردی، بی‏اساس و فاقد وجاهت منطقی و علمی است. دستاورد پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، نشان داد که: 1. متن سوره لیل باتوجه به شاخص‌های هالیدی و حسن درصد بالایی از انسجام متنی نزدیک به 96% را داراست. 2. عامل انسجامی جزء و کلّ در متن سوره بیشترین کاربرد را دارد. 3. به ‏جز عامل نام‏گذاری، تمامی عوامل واژگانی و دستوری در متن سوره حضور فعال دارند.