جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف اصلی این پژوهش بررسی نظریه امام محمـد غزالـی و ابـوعلـی سـینا در بـاره یکـی از دیرینه‌ترین مسائل کلامی و فلسفی در حوزه اندیشه اسلامی یعنی مساله حدوث و قدم عالم و تبیین چگونگی تکامل اندیشه متفکران یاد شده از حدوث زمانی عالم به حدوث ذاتی و جوهری جهـان طبیعت ، است. نظر به اینکه ابن سینا ملاک نیاز معلول به علت را امکان ماهوی میدانست لذا عـالم از نظر او حادث ذاتی است و این امر هرگز منافاتی با قدیم زمانی بودن عالم ندارد. چون عالم علت خود نیست و نیاز به خالقی دارد که او را خلق کند ، لـذا آن را حـادث مـی دانسـت و چـون از نظـر زمانی آغازی ندارد ، پس قدیم است. بر خلاف نظر غزالی که معتقد است جهان از یک نقطه معین شروع و قبل از آن لحظه نیستی عالم بوده است. او معتقد است که به سوی گذشته که پیش بـرویم عالم و زمان محدود است، یعنی تـا نامتنـاهی پـیش نمـی رود. در آینـده هـم زمـان و زمانیـان پـیش نخواهد رفت. از نظر او خدا در خلقت عالم تحکما وقت خاصی را بر وقت دیگر برگزید ما نیـازی نداریم درباره این گزینش چیزی بپرسیم. مقاله حاضر بـا روش کتابخانـه ای و تجربـه و تحلیـل دادههای مطالعاتی به واکاوی این مسئله پرداخته و به ابهاماتی در این زمینه پاسخ داده است.

در جستار حاضر یکی از مسائل پر تنش میان شیعه و سنی که به مثابه شبهه و پرسش و در نهایت به صورت اتهام از سوی برخی از گروههای تندروی افراطی اهل سنت علیه شیعه در آمده است، یعنی باور به تقیه، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نویسنده در این نوشته با استفاده از آیات و روایات، به ویژه روایاتی که از طریق اهل سنت آمده است و نیز دلیل عقلی، قواعد و اصول و سیره صحابه و همچنین نگره و فتوای عالمان و فقیهان شیعه و اهل سنت، اثبات و مدلل می سازد که: تقیه برابر با دروغ، ریا و نفاق نیست و دامنه، موارد و احکام آن نظر به شرایط و اشخاص متفاوت می‌گردد. در نتیجه تقیه به طور مطلق نزد شیعه واجب نبوده و بدان عمل نمی‌شود. تقیه اختصاص به شیعه نداشته و در امت‌های پیشین و در میان مسلمانان اعم از شیعه و سنی به آن باور داشته و عمل می‌شده است. همچنین تقیه نه تنها در مقابل کفار بلکه در مقابل مسلمانان نیز جایز میباشد. تقیه به مثابه راهبرد اصلاحی، مبارزه مسالمت‌آمیز، دفاع و حفاظت از حق حیات، حق کرامت، حق آزادی بیان و اعتقاد، حمایت و حفاظت از اموال و ناموس و دین و حقیقت و دیگر مصالح است.

امامت یکی از جنجالی‌ترین موضوعات در تاریخ اسلام و از اختلاف برانگیزترین مسایل و سبب شکل‌گیری بسیاری از فرق و مذاهب اسلامی قلمداد شده است. جستار پیش رو بر آن است تا ابعاد و جوانب این موضوع را از منظر اشاعره، یکی از مهم‌ترین مکاتب کلامی اسلامی، بررسی نماید. روی آورد اشاعره به امامت روی آوردی فرع انگارانه و نه اعتقادی است. در نظر آنان امامت، فعلی از افعال مکلفان به شمار می آید و به سبب پیروی از گذشتگان خویش و بنا به تصریح برخی به تأثیر از عقاید و مباحث کلامی شیعه این مباحث را در کلام بحث کرده‌اند. امامت از نگاه آنان، «واجب کفایی» است لذا در نظر آنان وجوب امامت شرعی است و شخص واجد شرایط امامت از سوی مسلمانان به امامت برگزیده می‌شود.

کتاب حاضر ترجمه «فرق الشیعة» می باشد که توسط امیر حسین خنجی به فارسی برگردانده شده است. «فرق الشیعة» کتابی است نوشته حسن بن موسی نوبختی، در معرفی فرقه های اسلامی به ویژه فرقه های شیعه. فرق الشیعه از منابع مهم برای شناسایی فرقه های شیعه تا پایان قرن سوم هجری قمری است. این کتاب افزون بر فرقه های شیعی مباحثی مفصل نیز درباره دیگر فرقه های اسلامی دارد. نظر به معاصر بودن مؤلف با دوره غیبت صغری و انشعابات شیعیان در آن روزگار، این اثر از منابع دست اول در این زمینه محسوب می شود. نوبختی مباحث خود را به اختصار نوشته وتلاش کرده است که بی طرفی خود را حفظ کند. او جز غلات نسبت به سایر فرقه ها نقد تندی ندارد و معیار تقسیم بندی فرقه ها در نظر او بیشتر سیاسی عقیدتی است تا اختلافات فقهی.

«معارف کلامی شیعه» عنوان سری کتاب هایی در موضوع کلام امامیه است كه كتاب حاضر آغازین کتابش است كه به کلیات امامت می‌ پردازد. نویسندگان این کتاب که اغلب از اعضای هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب هستند، مباحث کلی امامت را بطور نسبتا مبسوط مورد بررسی قرار داده و دیدگاه های غالب امامی را در باب آنها ارائه کرده اند، همچنان که در نگاهی کلی، امامت از منظر زیدیه، اسماعیلیه و اهل سنت را نیز گزارش کرده اند.

کتاب «مولفات الزیدیة» نوشته احمد حسینی است. نویسنده در این کتاب به بررسی مذهب زیدیه كه یکی از شاخه های اصلی تشیع است و تا زمان ما در کنار اثنا عشریه و اسماعیلیه همچنان به حیات خود (عمدتا در کشور یمن) ادامه می دهد پرداخته است. گرایش زیدیه از اولین گرایشات شیعی است که در آغاز قرن دوم، فعال شده و در حوزه های گوناگون اندیشه و عمل، تاثیر گذار بوده و به نحو غیر قابل انکاری در تاریخ اسلام نقشی بزرگ ایفا کرده است. در دوران معاصر نیز شیعیان زیدی برای جهان اسلام به ویژه پیروان مذهب اثنا عشریه همچنان حائز اهمیت بسیارند. همچنین در این کتاب، تالیفات به چاپ رسیده درباره زیدیه و مهد شکوفایی و ادامه حیات سیاسی و اجتماعی آنان، را از آغاز تا کنون (حدود 950 عنوان)، گردآوری شده آمده است. ویژگی این کتاب این است که در صدد ارائه اطلاعات مربوط به چاپ کتاب های زیدیه نبوده و به معرفی مجموعه تالیفات زیدی مذهبان (اعم از چاپ شده و خطی) پرداخته است. از طرفی دیگر این کتاب تنها به آثار و تالیفات زیدی مذهبان پرداخته است. آنچه در این کتاب پیش روی شماست، معرفی شیوه این کار و بخشی از محصول آن است، که شامل فهرست تالیفات چاپ شده زیدی مذهبان چهار قرن نخستین شکل گیری این مذهب (از امام زید بن علی (ع) متوفای 122 تا علی بن بلال آملی در قرن پنجم قمری)، است. در خصوص این نوشته، ذکر نکات زیر سودمند است: 1- تالیفات ذکر شده بدون در نظر گرفتن موضوع آن و شامل همه تالیفات چاپ شده زیدیه می باشد. 2- در این کوشش، علاوه بر مراجعه به کتابخانه های متعدد و مطالعه دهها جلد کتاب که یا در مورد تالیفات زیدیه نوشته شده اشاره داشته اند. 3- از آنجا که مؤلفان و تالیفات زیدیه تا حدود زیادی ناشناخته مانده اند، به نظر رسید که تنظیم فهرست الفبایی آنها (آن گونه که در دو کتاب اعلام المؤلفین الزیدیة و مؤلفات الزیدیة آمده است) کم فایده باقی خواهد ماند، به همین جهت این اثر بر اساس تاریخ حیات مؤلفان زیدیه تنظیم شده است. 4- در این نوشته، تالیفات امامان، عالمان و همه مؤلفان زیدی مذهب (یا منتسب به این گرایش) گرد آمده است. 5- در اولین سطر، نام مؤلف و عناوین و القاب مشهور وی (تا حدی که حتی المقدور روشنگر نسب وی هم باشد)، ذکر شده است. 6- پس از ذکر نام مؤلف، تاریخ تولد و وفات او بر مبنای تقویم قمری، ذکر شده است. 7- در تعیین تاریخ وفات و تولد مؤلفان (با همه اختلافاتی که در آنها وجود دارد و از ذکر آنها در ارائه نهایی کار خودداری شده است)، سعی شده است، از منابع معتبر و در اغلب موارد، از منابع زیدیه استفاده شود. 8- پس از نام و تاریخ حیات مؤلف، در سطرهایی جداگانه، عنوان اصلی تالیف یا تالیفات به چاپ رسیده از وی به ترتیب الفبایی ذکر شده است. 9- بعد از عنوان تالیف، در سطری مستقل، مشخصات چاپ و در ابتدا محقق و مصحح آن (اگر تحقیق و تصحیحی در کار باشد)، ذکر شده است. 10- در مواردی که تالیفی مکرر چاپ شده است در حد توان و اطلاع، اطلاعات مربوط به چاپ های بعدی نیز ارائه شده است. 11- با توجه به این که بسیاری از تالیفات معرفی شده در دسترس نبوده است، در برخی موارد، اطلاع ارائه شده ناقص است. 12- این اثر علاوه بر کتاب، شامل مقالات و رساله های چاپ شده نیز می باشد. 13- در این نوشته به کتاب هایی که (با کسب خبر از منابع معتمد) زیر چاپ یا در دست تحقیق است، نیز اشاره شده است. 14- در این نوشته عنوان کتاب ها، رساله ها و مقالاتی که به صورت یک مجموعه در تحت یک عنوان گرد آمده و به چاپ رسیده، به صورت مستقل و جداگانه (و البته با درج عنوان مذکور) ذکر شده است. 15- در مواردی نام یک اثر، دو یا چند بار ذکر شده است.

کتاب «مولفات الزیدیة» نوشته احمد حسینی است. نویسنده در این کتاب به بررسی مذهب زیدیه كه یکی از شاخه های اصلی تشیع است و تا زمان ما در کنار اثنا عشریه و اسماعیلیه همچنان به حیات خود (عمدتا در کشور یمن) ادامه می دهد پرداخته است. گرایش زیدیه از اولین گرایشات شیعی است که در آغاز قرن دوم، فعال شده و در حوزه های گوناگون اندیشه و عمل، تاثیر گذار بوده و به نحو غیر قابل انکاری در تاریخ اسلام نقشی بزرگ ایفا کرده است. در دوران معاصر نیز شیعیان زیدی برای جهان اسلام به ویژه پیروان مذهب اثنا عشریه همچنان حائز اهمیت بسیارند. همچنین در این کتاب، تالیفات به چاپ رسیده درباره زیدیه و مهد شکوفایی و ادامه حیات سیاسی و اجتماعی آنان، را از آغاز تا کنون (حدود 950 عنوان)، گردآوری شده آمده است. ویژگی این کتاب این است که در صدد ارائه اطلاعات مربوط به چاپ کتاب های زیدیه نبوده و به معرفی مجموعه تالیفات زیدی مذهبان (اعم از چاپ شده و خطی) پرداخته است. از طرفی دیگر این کتاب تنها به آثار و تالیفات زیدی مذهبان پرداخته است. آنچه در این کتاب پیش روی شماست، معرفی شیوه این کار و بخشی از محصول آن است، که شامل فهرست تالیفات چاپ شده زیدی مذهبان چهار قرن نخستین شکل گیری این مذهب (از امام زید بن علی (ع) متوفای 122 تا علی بن بلال آملی در قرن پنجم قمری)، است. در خصوص این نوشته، ذکر نکات زیر سودمند است: 1- تالیفات ذکر شده بدون در نظر گرفتن موضوع آن و شامل همه تالیفات چاپ شده زیدیه می باشد. 2- در این کوشش، علاوه بر مراجعه به کتابخانه های متعدد و مطالعه دهها جلد کتاب که یا در مورد تالیفات زیدیه نوشته شده اشاره داشته اند. 3- از آنجا که مؤلفان و تالیفات زیدیه تا حدود زیادی ناشناخته مانده اند، به نظر رسید که تنظیم فهرست الفبایی آنها (آن گونه که در دو کتاب اعلام المؤلفین الزیدیة و مؤلفات الزیدیة آمده است) کم فایده باقی خواهد ماند، به همین جهت این اثر بر اساس تاریخ حیات مؤلفان زیدیه تنظیم شده است. 4- در این نوشته، تالیفات امامان، عالمان و همه مؤلفان زیدی مذهب (یا منتسب به این گرایش) گرد آمده است. 5- در اولین سطر، نام مؤلف و عناوین و القاب مشهور وی (تا حدی که حتی المقدور روشنگر نسب وی هم باشد)، ذکر شده است. 6- پس از ذکر نام مؤلف، تاریخ تولد و وفات او بر مبنای تقویم قمری، ذکر شده است. 7- در تعیین تاریخ وفات و تولد مؤلفان (با همه اختلافاتی که در آنها وجود دارد و از ذکر آنها در ارائه نهایی کار خودداری شده است)، سعی شده است، از منابع معتبر و در اغلب موارد، از منابع زیدیه استفاده شود. 8- پس از نام و تاریخ حیات مؤلف، در سطرهایی جداگانه، عنوان اصلی تالیف یا تالیفات به چاپ رسیده از وی به ترتیب الفبایی ذکر شده است. 9- بعد از عنوان تالیف، در سطری مستقل، مشخصات چاپ و در ابتدا محقق و مصحح آن (اگر تحقیق و تصحیحی در کار باشد)، ذکر شده است. 10- در مواردی که تالیفی مکرر چاپ شده است در حد توان و اطلاع، اطلاعات مربوط به چاپ های بعدی نیز ارائه شده است. 11- با توجه به این که بسیاری از تالیفات معرفی شده در دسترس نبوده است، در برخی موارد، اطلاع ارائه شده ناقص است. 12- این اثر علاوه بر کتاب، شامل مقالات و رساله های چاپ شده نیز می باشد. 13- در این نوشته به کتاب هایی که (با کسب خبر از منابع معتمد) زیر چاپ یا در دست تحقیق است، نیز اشاره شده است. 14- در این نوشته عنوان کتاب ها، رساله ها و مقالاتی که به صورت یک مجموعه در تحت یک عنوان گرد آمده و به چاپ رسیده، به صورت مستقل و جداگانه (و البته با درج عنوان مذکور) ذکر شده است. 15- در مواردی نام یک اثر، دو یا چند بار ذکر شده است.

کتاب «مولفات الزیدیة» نوشته احمد حسینی است. نویسنده در این کتاب به بررسی مذهب زیدیه كه یکی از شاخه های اصلی تشیع است و تا زمان ما در کنار اثنا عشریه و اسماعیلیه همچنان به حیات خود (عمدتا در کشور یمن) ادامه می دهد پرداخته است. گرایش زیدیه از اولین گرایشات شیعی است که در آغاز قرن دوم، فعال شده و در حوزه های گوناگون اندیشه و عمل، تاثیر گذار بوده و به نحو غیر قابل انکاری در تاریخ اسلام نقشی بزرگ ایفا کرده است. در دوران معاصر نیز شیعیان زیدی برای جهان اسلام به ویژه پیروان مذهب اثنا عشریه همچنان حائز اهمیت بسیارند. همچنین در این کتاب، تالیفات به چاپ رسیده درباره زیدیه و مهد شکوفایی و ادامه حیات سیاسی و اجتماعی آنان، را از آغاز تا کنون (حدود 950 عنوان)، گردآوری شده آمده است. ویژگی این کتاب این است که در صدد ارائه اطلاعات مربوط به چاپ کتاب های زیدیه نبوده و به معرفی مجموعه تالیفات زیدی مذهبان (اعم از چاپ شده و خطی) پرداخته است. از طرفی دیگر این کتاب تنها به آثار و تالیفات زیدی مذهبان پرداخته است. آنچه در این کتاب پیش روی شماست، معرفی شیوه این کار و بخشی از محصول آن است، که شامل فهرست تالیفات چاپ شده زیدی مذهبان چهار قرن نخستین شکل گیری این مذهب (از امام زید بن علی (ع) متوفای 122 تا علی بن بلال آملی در قرن پنجم قمری)، است. در خصوص این نوشته، ذکر نکات زیر سودمند است: 1- تالیفات ذکر شده بدون در نظر گرفتن موضوع آن و شامل همه تالیفات چاپ شده زیدیه می باشد. 2- در این کوشش، علاوه بر مراجعه به کتابخانه های متعدد و مطالعه دهها جلد کتاب که یا در مورد تالیفات زیدیه نوشته شده اشاره داشته اند. 3- از آنجا که مؤلفان و تالیفات زیدیه تا حدود زیادی ناشناخته مانده اند، به نظر رسید که تنظیم فهرست الفبایی آنها (آن گونه که در دو کتاب اعلام المؤلفین الزیدیة و مؤلفات الزیدیة آمده است) کم فایده باقی خواهد ماند، به همین جهت این اثر بر اساس تاریخ حیات مؤلفان زیدیه تنظیم شده است. 4- در این نوشته، تالیفات امامان، عالمان و همه مؤلفان زیدی مذهب (یا منتسب به این گرایش) گرد آمده است. 5- در اولین سطر، نام مؤلف و عناوین و القاب مشهور وی (تا حدی که حتی المقدور روشنگر نسب وی هم باشد)، ذکر شده است. 6- پس از ذکر نام مؤلف، تاریخ تولد و وفات او بر مبنای تقویم قمری، ذکر شده است. 7- در تعیین تاریخ وفات و تولد مؤلفان (با همه اختلافاتی که در آنها وجود دارد و از ذکر آنها در ارائه نهایی کار خودداری شده است)، سعی شده است، از منابع معتبر و در اغلب موارد، از منابع زیدیه استفاده شود. 8- پس از نام و تاریخ حیات مؤلف، در سطرهایی جداگانه، عنوان اصلی تالیف یا تالیفات به چاپ رسیده از وی به ترتیب الفبایی ذکر شده است. 9- بعد از عنوان تالیف، در سطری مستقل، مشخصات چاپ و در ابتدا محقق و مصحح آن (اگر تحقیق و تصحیحی در کار باشد)، ذکر شده است. 10- در مواردی که تالیفی مکرر چاپ شده است در حد توان و اطلاع، اطلاعات مربوط به چاپ های بعدی نیز ارائه شده است. 11- با توجه به این که بسیاری از تالیفات معرفی شده در دسترس نبوده است، در برخی موارد، اطلاع ارائه شده ناقص است. 12- این اثر علاوه بر کتاب، شامل مقالات و رساله های چاپ شده نیز می باشد. 13- در این نوشته به کتاب هایی که (با کسب خبر از منابع معتمد) زیر چاپ یا در دست تحقیق است، نیز اشاره شده است. 14- در این نوشته عنوان کتاب ها، رساله ها و مقالاتی که به صورت یک مجموعه در تحت یک عنوان گرد آمده و به چاپ رسیده، به صورت مستقل و جداگانه (و البته با درج عنوان مذکور) ذکر شده است. 15- در مواردی نام یک اثر، دو یا چند بار ذکر شده است.

از نیمه دوم قرن اول هجری به بعد، فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به رشد کردند. یکی از این جریان‌های فکری معتزله بود که تا اواسط قرن سوم هجری روابط چندان مطلوبی با شیعه نداشت؛ بنابراین تا این برهه از زمان بسیاری از رهبران دو گروه ردیه‌های فراوانی بر آثار همدیگر می‌نوشتند که هدف آن‌ها از این عمل، دفاع از اصول اعتقادی مکتب خود بود که در بسیاری از موارد با تعصب و چشم‌پوشی از حقیقت نیز همراه ‌می‌شد. اما از نیمۀ دوم قرن سوم هجری خصوصا با روی کار آمدن حکومت شیعی آل‌بویه این جریان فکری به گونه‌ای دیگر طی طریق کرد و روابط فکری معتزله با شیعه بسیار به هم نزدیک شد به‌طوری که بسیاری از شیعیان از استادان معتزلی علم فراوانی کسب کردند و بعضی از معتزلیان مثل راوندی و ابوعیسی وراق به شیعه گرویدند و اصطلاح متشیعه معتزله در این عصر، اصطلاحی رایج که به معتزلیانی که به شیعه گرایش پیدا کرده بودند، اطلاق می‌‌‌شد. همچنین بسیاری از بزرگان معتزله با رهبران فکری شیعه مثل شیخ مفید، خاندان نوبختی و... تعاملات‌ مختلفی برقرار کردند که این تعاملات‌ هرگز به خشونت نگرایید و هر دو گروه ، نظریات هم را با تسامح و تساهل ‌می‌شنیدند. در نگاه کلی، در قرن چهارم هجری معتزله و شیعه خصوصا شیعه زیدیه تأثیر متقابلی بر یکدیگر برجا گذاشتند.