آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه ذره یا جوهر فرد حاصل تحقیقهای نخستین فیلسوفان طبیعی یونان باستان است؛ از جمله لوکیپوس و دموکریتوس که آن را پرورانده اند. اعتقاد به اجزاء بنیادی و خلاء در جسم اساس این نظریه است. این اجزاء بلحاظ تعداد و شکل نامتناهیند و از حرکت همیشگی و جسمیت برخوردار بوده و نفوذناپذیرند. تجمع و تفرق آنها سبب کون و فساد میگردد و بازآرایی آنها بر اثر حرکت، دگرگونی را بدنبال دارد. ولی ارسطو و پیروان او بدلیل تفاوت دیدگاه فلسفیشان با فلاسفه یونان باستان، این نظریه را رد کرده اند. در این میان، برخی از متکلمان اسلامی بدنبال علت پیدایش هستی، این نظریه را پذیرفته اند؛ گرچه در آن تغییراتی اعمال کرده اند از جمله اینکه ابدیت آنها و متناهی دانستن اینگونه اجزاء و تأکید بر آن را رد کرده اند. اما برخی مانند نظّام به مخالفت با جزء لایتجزا برخاستند. با وجود این، نظریه ذره با پیشرفت دانش تجربی طی سه سده اخیر قوت گرفت و آثار فراوانی از جمله پیدایش و پیشرفت شگفت انگیز فیزیک کوآنتوم و شیمی نوین را در برداشته است.

از راهکارهای حل بحران زیست محیطی معاصر بازگشت به دامان ادیان و سنتهای هزاره ای است. فضایل اخلاقی مشترک ادیان هزاره ایدر جهت دهی روانی به رفتارانسانها در قبال منابع زیست محیطی عبارتند از:-1 خودشناسی و بازشناسی تعریف جایگاه انسان به عنوان موجود مسئول در قبال محیط زیست.-2 التزام به عدالت و امانتداری در مدیریت منابع زیست محیطی.-3 فضایل کرامت بخشی ، مشارکت پذیری و تقسیم امکانات موجود جهت رفع نیازهای همنوعان.در این پژوهش توصیفی - تحلیلی نظریات سنت گرایان در خصوص مدیریت منابع زیست محیطی را با استناد به تبیینهای دکتر سیدحسین نصر از این نظرات بیان نموده وبه نقد این اندیشه میپردازیم . با وجودتکنولوژهای موجود،بازنگری درجهانشناسی و انسانشناسی براساس ادیان هزاره و بازگرداندن قداست و نظم طبیعی به محیط زیست ضروریست .بواسطه وجود نوعی غایت نگری متعالی در این اندیشهامکان حیات جامعه مثبت اندیش و فاعلان اخلاقی نیکوکار و ضمانت عدالت در مدیریت منابع زیستی تامین میگردد.

باتوجه به مباحث اخلاقی و حقوق حیوانات در دنیای معاصر و ضرورت تبیین مبانی فلسفی و کلامی آن یکی از مسایل مطرح در کلام جدید داشتن نفس و روح و به تبع آن جاودانگی حیوانات به خصوص از منظر فلسفی و کلامی است.نزد متکلمین تحت تاثیر آیات قرآن کریم اکثر اشاعره و معتزلیان مانند ابوهاشم جبایی‌ فخررازی، غزالی و در مورد حشر حیوانات دیدگاه های متفاوتی را مطرح کرده اند و اغلب معتزلیان و امامیه اصل حشر را پذیرفته اند و معتقدند حیوانات به تبع حشر و جاودانگی، دارای اخلاق هستند. مثل ظلم کردن یا مورد ظلم واقع شدن، محبت، قساوت و حتی بعضی ها نسبت به وجود اراده و اختیار در حیوانات مباحثی را مطرح کرده اند ولی غزالی معتقد است که حیوانات نه دارای اخلاق هستند ونه اختیار دارند و دلیل قابل قبولی بر حشر آنها به معنای حساب و کتاب و قیامت وجود ندارد. ابوالحسن اشعری نیز دیدگاهی به همین مضمون دارد اما در نزد امامیه و حتی حکمای شیعه مانند ملاصدرا حشر به معنای بازگشت نفوس در ابدان در رستاخیز برای حیوانات نیز مترتب است .او براساس حرکت جوهری برای همه ی اجزای عالم حتی نفوس حیوانات نیز استکمال قایل است. پر واضع است که با این رویکرد کلامی می توان اولا درمورد هدفمندی زندگی حیوانات ،ثانیا اراده و اختیار آنها و به تبع آن درمورد شعور حیوانات و داشتن احساس نسبت به همدیگر و نسیت به برخی حقایق بحث کرده و پژوهش حاضر در صدد است ضمن تبیین مبانی فلسفی و کلامی نفس در حیوانات به مساله ی خلود و رستاخیز و لوازم آن در زندگی دنیوی یعنی حقوق و اخلاق درباره ی حیوانات از دیدگاه متکلمان مسلمان و غربیان بپردازد.

جریان نوصدرایی در فلسفه با علامه طباطبایی شروع می شود و تا به امروز نیز ادامه دارد و علت پیدایش این جریان فکری و فلسفی از طرفی جریان های ضد صدرایی جهان اسلام مانند اخباری گری مکتب تفکیک و عرفان های نو ظهور (درویشی گری و شیخی گری) و از طرف دیگر رواج فلسفه مارکسیسم و مادی گرایی تهاجم آن به کشورهای اسلامی به ویژه ایران بود به همین دلیل علامه طباطبایی و شاگردان او سعی کردند با مطالعه و کشف مبانی و اصول جریان های مذکور به طرح بحث نقد و حل پاره ای از شبهات آنها تلاش کنند و در این تلاش ها نوآوری هایی در فلسفه صدرایی به وجود آمده است که می توان به این موارد اشاره کرد: نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی، نظریه اخلاق کمالی توسط علامه جعفری در فلسفه اخلاق ،برهان صدیقین توسط حاج ملاهادی سبزواری، تلائم و سازگاری فلسفه ودین توسط جوادی آملی، هرم هستی استاد حائری یزدی در زمینه خداشناسی، بنابراین در این تحقیق با روش تحلیلی و انقادی سعی کرده ایم به گوشه هایی از نو آوری های ملاهادی سبزواری و علامه طباطبایی وشاگردان او بپردازیم و راه را برای تحقیق در باب تک تک ان مسائل باز کنیم.

تجلّی خداوند مبنای بنیادین و پایۀ اساسی جهان‌بینی و هستی‌شناسی آیین یارسان (اهل حق) است که با فلسفه‌ای خاص به آن پرداخته‌اند. در این نگرش، انسان‌های برجسته، یا متجلّی از ذات حق‌اند یا جلوه‌گاه صفت او. تبیین نکردن و تمییز ندادن بین «تجلّی ذات» حق با «ذات» و تعیّنات و صور آن منشأ اساسی تفسیرها و تأویل‌های نارسا یا نادرست بوده است. این مقاله با روشی توصیفی‌‌ـ‌‌تحلیلی، به دنبال بررسی و ریشه‌یابی باورمندی‌های آیینی اهل حق با تکیه بر متون اصلی آن‌ها است و مسألۀ «تجلّی ذات» حق را تحلیل کرده است. نگارندگان به این نتیجۀ کلّی دست یافته‌اند که نظر به تنوّع معنایی «ذات» در متون کلامی آیین یاری، «تجلّی ذات» در مراتب «یایی» و «دُرّی» و «خاوندکاری» متفاوت‌اند؛ در نتیجه کیفیت «تجلّی ذات» در انسان و نظام «مظهریت» در بطن متون آیینی، علی‌‌رغم تحریف‌هایی ناشی از کم‌اطلاعی گویندگان دوره‌های کلامی اهل حق، تقریباً هم‌سو و شبیه به مبانی عرفان نظری مکتب ابن‌‌عربی است و با باور شفاهی مردم و کلام‌دانان یارسان متفاوت است. همچنین نشان می‌دهد که کُنه مبانی متون معرفتی این آیین برای پیروان آن به خوبی معلوم نیست!

یکی از مباحث مهم پیرامون منطق ارسطویی، طرح این مسأله است که آیا ارسطو نظریّات منطقی خویش را با تکیه بر مبانی نظری خاصّی بنا نهاده است، و به عبارت دیگر منطق ارسطویی علمی تأسیسی بوده و تنها در قالب متافیزیک ارسطویی می تواند کاربرد داشته باشد و اگر فلسفه‌ای با متافیزیک ارسطو هم راستا نباشد، این منطق نمی‌تواند پاسخگوی نیازهایش باشد، و یا اینکه تعلیمی بوده و صرفاً به عنوان علمی ابزاری، هر گونه قواعدی را که برای مصون ماندن اندیشه از خطا مورد نیاز است، در اختیار متفکّران قرار می‌دهد؟ هرگونه پاسخی به این سوال می‌تواند جهت‌گیری و نگاهی خاص به مباحث منطقی را در پی داشته باشد. اکثریّت محقّقین منطق بر این امر اذعان دارند که منطق ارسطو متأثّر از مبانی متافیزیکی وی می‌باشد و مقولات دهگانه حدّ واسط منطق و متافیزیک وی هستند. همین امر علّت فقدان بسیاری از مباحث، همانند قضایا و قیاسهای شرطی، قضایایی که ساختار موضوع محمولی ندارند و موجهات زمانی در این منطق گشته است. هر چند داشتن مبانی متافیزیکی، منطق ارسطویی را برای مدت طولانی یکّه تاز عرصه مطالعات منطقی نمود ولیکن افرادی همچون ابن‌سینا که ابتدا با پذیرش این منطق به شرح و تفسیر آراء مرتبط با آن اقدام نمودند، با ناتمام یافتن آن در بررسی بسیاری از اشکال تفکر، چاره امر را در ایجاد حد فاصل میان این منطق و مبانی متافیزیکی آن دیدند، هر چند بعد از ابن‌سینا، پیروانش در جهان اسلام نتوانستند به نحو شایسته‌ای سنت وی را ادامه دهند. ما در این تحقیق با طرح برخی مسائل متافیزیکی همچون نظریّه‌ی مقولات، نظریّه‌ی کلّی‌طبیعی و نظریّه‌ی تعریف که می‌تواند جهت‌گیری مباحث منطقی را معیّن کند، آثار این نظریّات را در آراء منطقی ارسطو و پیروانش، به‌ویژه در جهان اسلام بررسی کرده و با ارائه شواهدی از متون منطق اسلامی، علّت طرح برخی از مباحث ناسازگار با نظام متافیزیک ارسطویی در این متون را بیان می‌کنیم.

بحث از نفس، به دلیل اینکه نفس حقیقت انسان محسوب می‌شود، اهمیت فراوانی داشته؛ پیرامون آن نظریات متعددی مطرح شده، اما چون حقیقت نفس ورای عالم ماده است، دست‌یابی بدان مشکل و به نحوی غیرممکن است. در قرآن خداوند به وجود نفس و انواع آن اشاره کرده و نحوه‌ی ارتقای هریک از آنها را بیان نموده و انسان را در چگونگی مواجهه با آن آگاهی بخشیده است. آیات قرآن اشاره می‌کنند که نفس یک موجود جاودانه است و مرگ و نابودی برای آن نیست. نفس موجود مجردی است که برای ادامه حیات و رشد و استکمال خود باید از جسم کمک بگیرد. همان موجودی که به مسیر انسان جهت داده و انسان را به شقاوت یا سعادت می‌رساند. ملاصدرا نیز از جمله محققان است که در مورد نفس نظریه پردازی کرده است. او نیز مانند قرآن برای نفس حقیقتی مجرد و کمال جو فرض می‌کند با این تفاوت که او نفس را جدا از جسم انسان نمی‌داند بلکه جسم را مرتبه‌ای از وجود نفس می‌داند. او ثابت می‌کند که لازم نیست برای نفس وجودی جدای از وجود بدن اثبات شود؛ زیرا این دو با یک وجود، موجود هستند و چون مسلم است که بدن وجود دارد پس وجود نفس هم ثابت می‌شود، زیرا نفس، استعدادی در آن بدن است پس در آغاز پدیدار شدن نفس و بدن، وجود نفس، جدای از وجود بدن نیست همانطور که وجود عَرَض با وجود جوهری که آن عرض در آن محقق می‌شود یک وجود است نه بیشتر، با این تفاوت که با از بین رفتن جوهر، عرض هم بناچار وجود خود را از دست می‌دهد ولی نفس با فنای بدن فانی نمی‌شود زیرا راه تکامل و رشد نفس از راه رشد و تکامل بدن جداست و اگرچه حدوثاً وجود آنها متحد می‌باشد ولی در بقاءً به دو وجود موازی تغییر می‌یابند. او بین جسم که بعد مادی و نفس که بعد معنوی انسان است یک واسطه‌ای را در نظر می‌گیرد که هم ویژگی‌های مادی جسم و هم ویژگی‌های معنوی روح را داشته باشد و آن را روح بخاری می‌نامد که همان نفس حیوانی است. او برای نفس مراتبی را قائل است و معتقد است انسان می‌تواند با مراقبت به مراتب عالی نفس برسد. در این پایان نامه ابتدا به بررسی نظرات قرآن و ملاصدرا درباره‌ی نفس و مراتب نفس پرداخته و ترتیب این مراتب و فرق آنها را باهم بیان می‌کنیم و از آنجاییکه هم قرآن و هم ملاصدرا نظر بر جاودانگی و خلود نفس دارند و این دیدگاه خود را اثبات می‌کنند و نفس را بخش مهم انسان طلقی می‌کنند؛ با توجه به عملکرد متفاوت قوای نفس، به دنبال ارائه‌ی روش‌هایی برای تربیت نفس و نشان دادن راه سعادت و خوشبختی ابدی نفس هستند. در ادامه بحث دیدگاه ملاصدرا را درباره‌ی نفس و بدن خواهیم دید که با دیدگاه قرآن تفاوت‌هایی دارد. ملاصدرا معتقد است روح و بدن از طریق نفس حیوانی به هم پیوند خورده و بدن بخشی از روح است ولی قرآن بیان می‌دارد که جسم و روح جدا از هم بوده و جسم در خدمت روح قرار دارد. تفاوت دیگر را می‌توان در نحوه‌ی تقسیم بندی مراتب نفس دید که از نظر اینجانب قرآن با توجه به نحوه‌ی تربیت و رشد نفس تقسیم بندی کرده ولی در حکمت متعالیه رشد شناختی نفس را در تقسیمات مد نظر گرفته است. با وجود تفاوت‌ها شباهت‌هایی در مورد خلود و تأثیر و تأثر پذیری روح و جسم از هم دارند.

به اعتقاد برخي مرگ زندگي را بيمعنا ميكند و زندگي زوالپذير و محدود، ارزش زيستن ندارد؛ بويژه اگر همراه با گرفتاري و رنج باشد. برخلاف اين گروه، ملاصدرا با اثبات جاودانگي نفس معتقد است همانگونه كه حقيقت هستي سقف ماهوي و محدوديت ندارد، انسان نيز سقف ماهوي ندارد و زندگي انسان منحصر به عالم ماده نميشود. حركت انسان با سعي و تلاش دنيوي آغاز ميشود اما با مرگ استمرار پيدا ميكند و زندگي حقيقي و حيات برتر در ساية مرگ حاصل ميشود. زندگي در صورتي معناي كامل پيدا ميكند كه به آخرت و جاودانگي نائل شود. او براي انسان اهداف عالي و متوسط تعريف ميكند و مراتب سعادت را به مراتب تكامل نفس ميداند. ملاصدرا ذات و حقيقت انسان را عقل نظري ميداند و سعادت حقيقي را در اين قوه دانسته و حركت عقل عملي در مسير سعادت را زمينه‌يي براي تعالي عقل نظري قلمداد ميكند. او دنيا را نمادي از برزخ و برزخ را نمادي از قيامت ميداند. دنيا وآخرت يك وجود ذو مراتب است كه نه تنها تقابلي با هم ندارند بلكه آخرت مرحلة تكامل يافتة دنيا است. معاد يعني سعة وجودي يافتن و رسيدن به مرحلة عقلاني كه همان مرحلة حقيقي وجود انسان است. همة انسانها از قدر مشترك معناي زندگي برخوردار خواهند بود اما معناي حداكثري و حقيقي شامل كساني خواهد شد كه داراي مراتب عالي وجود و مقام تجرد باشند.

حل تعارض کلامی میان دو فرقه‌ی مشبهه و منزهه، از دستاوردهای وجود مطلق دانستن خداوند از سوی ملاصدرا است. نزاع دو فرقه‌ی مشبهه و منزهه در بحث صفات خداوند است. از این دو فرقه، یکی معتقد است که خداوند همانند انسان‌ها دارای اعضا و جوارح است(مشبهه) در حالی که فرقه‌ی دیگر واجب تعالی را بریء و منزه از چنین صفاتی می‌داند(منزهه). ملاصدرا تعارض این دو دیدگاه را توسط "نفس" و "وجود مطلق" دانستن خداوند، حل نموده است. براساس دیدگاه ملاصدرا، خداوند وجود مطلقی است که در عین بساطت، آنگونه در تمامی مراتب و درجات وجود، جاری و ساری است که خللی به بساطت و وجود صرف بودنش، وارد نمی‌سازد. وی نفس را مثال خداوند می-داند که در عین هم‌نشینی با ماده، از خواص آن منزه است. در این مقاله، پس از بیان دیدگاه دو فرقه‌ی مشبهه و منزهه، به دیدگاه ملاصدرا، به عنوان راه برون رفت از تعارض میان دیدگاه این دو فرقه، پرداخته شده است.

تربیت درست و اثرگذار انسان منوط به شناخت همه جانبه‌ی ابعاد وجودی اوست. بر همین اساس است که نظام های تربیتی درتدوین اصول، محتوا، روش هاو اهداف خود ، به اندیشه‌ی متفکرانی نیاز دارند که این امر را مدنظر داشته و در شناخت هرچه بهتر انسان و ابعاد وجودی اش کوشیده اند. صدرالمتألهین شیرازی نیز از جمله فیلسوفانی است که بخش عظیمی از نظام فلسفی خود را به انسان شناسی اختصاص داده است. از این رو به نظر می‌رسد اندیشه های او در باب انسان می‌تواند نقطه اتکایی برای نظام های تربیتی باشد .لذا در این تحقیق کوشیده ایم با بررسی مختصری از مبانی نظریاندیشه‌ی وی، به اصولی دست یابیم که ارتباط این مبانی با تربیت را نزدیک تر و کاربردی تر نماید.مبانی‌ای چون : اصالت وجود ، وحدت تشکیکی وجود، حرکت جوهری، اتحاد عالم ومعلوم و به ویژه جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس . توجه و دقت نظر در این مبانی ما را به سوی اصولی رهنمون می‌شود که می توانند در امر تربیت اثر گذار باشند.این اصول که شامل: فطرت ، توحید، ایمان، ولایت، معاد و عقلانیت هستند، از دو لحاظ مورد توجه نظام های تربیتی خواهند بود؛ اول اینکه: پذیرش این اصول زمینه های اعتقادی و روحی روانی تربیت را فراهم می‌کنند و دوم اینکه نظام های تربیتی می‌توانند با توجه به اهدافی که صدرا برای زندگی انسان و به کمال رساندن او در نظر گرفته است ، اصول و روش های تربیتی خود را طراحی کنند.در واقع صدرا با توجه به دو مسئله‌ی مهم خودشناسی و خداشناسی -که در انسان شناسی خود سعادت انسان را منوط بدانها می‌داند- به این نیاز نظام های تربیتی پاسخ گفته است. از نظر صدرا احیای فطرت انسانی و بازگشت به اصل خویش گامی مؤثر در خودشناسی است که در کنار ایمان بهتوحید و معاد وبا بهره گیری از عقلانیت، انسان رابه غایت اصلی زندگی اش یعنی خداشناسی و قرب الی الله نزدیک می‌کند.به نظر می‌رسد همین مسئله می‌تواند، عاملتوجه هرچه بیشتر مربیان به این نظام فکری باشد؛ چراکه این نظام فکری نسبت به سایر نظام هایی که مبنای عمل عالمان تربیت قرار گرفته اند ،شناخت کامل تری از انسان ارائه داده است. نظام فلسفی تربیتی جان دیویی از جمله این نظام هااست که در مقایسه با مکتب فکری صدرا محدودیت ها و ضعف آن در رابطه با شناخت انسان ، و در نتیجه برنامه‌ها و روش های تربیتی ، قابل مشاهده است.