آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله مرگ یکی از مهمترین دغدغه­های وجودی انسان است. انسان از بدو تولد تا زمان مرگ، همیشه اضطراب مرگ را با خود به همراه دارد. متفکران بسیاری برای کاهش اضطراب مرگ راهکار ارائه داده­اند. یالوم و ملاصدرا نیز هر کدام بر اساس مبانی خویش به چیستی مرگ پرداخته­ و راهکارهایی را ارائه کرده­اند؛ از جمله راهکارهای مهم یالوم در درمان اضطراب مرگ، موج آفرینی است. با تحلیل مبانی فلسفی ملاصدرا نیز، راهکار نگرش تحولی به مرگ و جزئی از فرایند تکاملی هستی انسان دانستن آن، از فلسفه­اش استنباط می­شود. نویسندگان در این تحقیق در صددند تا با به کارگیری معیارهای مختلف علمی، به مقایسه و داوری دیدگاههای دو متفکر بپردازند. مسأله اصلی مقاله حاضر آن است که، چه راهکار تلفیقی­ای را می­توان با مقایسه دیدگاههای یالوم و ملاصدرا در کاهش اضطراب مرگ، ارائه داد؟ روش این تحقیق تحلیلی- توصیفی، بر مبنای مطالعات کتابخانه­ای است. داده­های این تحقیق نشان می­دهد که راهکارهای یالوم و ملاصدرا هر کدام، کاستی­های خاصی دارند؛ اما با در کنار هم قرار دادن آنها می­توان راهکاری تلفیقی و جامع در کاهش اضطراب مرگ ارائه داد. نتیجه تحقیق، ارائه «حیات مبتنی بر اندیشیدن و عمل کردن» به عنوان راهکاری تلفیقی در کنترل و کاهش اضطراب مرگ، است.

پژوهش حاضر به بررسی راهکارهای ملاصدرا برای درمان اضطراب مرگ و مبانی فلسفی آن میپردازد. مقاله میکوشد بر اساس مبانی فلسفی ملاصدرا، از قبیل: اصالت وجود، اتحاد عاقل و معقول، حرکت جوهری، خداباوری، دین‌باوری و آخرت‌باوری، راهکارهایی فلسفی و وجودی برای کاهش اضطراب ناشی از مرگ‌اندیشی بشر امروزی بیابد. بر اساس فلسفۀ ملاصدرا، زندگی انسان معنادار و دارای غایت است و هستی بر اساس تجلی الهی ایجاد شده است. نفس انسان، گرچه جسمانیة‌ الحدوث است، ولی بر اثر اتحاد با معقول و حرکت جوهری خود، ذاتش متحول میشود و با طی مراتب وجودی، به مراتبی بالاتر از درجات هستی نایل میگردد و این حرکت تکاملی وجودی تا رسیدن به سر منشأ هستی ادامه دارد و با مرگ از بین نمیرود. این حرکت تکاملی وجودی زندگی او را کاملاً معنادار میکند و از اضطرابش نسبت به مرگ میکاهد. ملاصدرا فیلسوفی وجودی است که رویکردی فراطبیعت گرایانه، خداباورانه و نگاهی فرایندی به مرگ دارد. واقعیت مرگ در فلسفۀ ملاصدرا بخشی از فرایند تکاملی وجودی انسان است. نگاه غایتگرایانه به جهان، نگاه عین‌الربطیِ هستی به خداوند، آخرت‌محوری و حشر دوبارة انسان بعد از مرگ جسمانی، تحول وجودی و نگرش تکاملی به مرگ، ازجمله راهکارهایی است که میتوان از فلسفة ملاصدرا برای کاهش اضطراب مرگ‌ استنباط کرد.

کارل یاسپرس فیلسوف اگزیستانسیالیست آلمانی در صدد است تا ناپیوستگی و شکافی را که در معرفت شناسی و هستی شناسی فلسفه های رایج پیشین وجود داشت با بازشناسی قلمرو هستی پر کند. اشتباه فلسفه های پیشین در این بود که با یگانه دانستن قلمرو هستی سعی داشتند با ابزار معرفتی واحدی که آن را حق می دانستند به شناخت حقیقت از غیر حقیقت بپردازند. به عقیده یاسپرس هستی دارای قلمرو های متعدد است که هر یک از آنها ابزار شناختی خاصی نیاز دارند. وی شش وجه برای هستی باز می شناسد: هستی آ ن جائی یا جهان، هستی خودی یا وجود انسان که دارای چهار بخش دازین، آگاهی کلی، روح و هستی است و هستی فی نفسه یا ترانسندنس. این وجوه مختلف هستی به روشهای متفاوتی شناسایی می شوند. دازاین موضوع علوم تجربی و پوزیتیویسم و پراگماتیسم است. آگاهی کلی یعنی آن چه با عقل ادراک می شود. ذهن موضوع راسیونالیست هگل است. هستی، سرچشمه اصلی حقیقت ها و موضوع فلسفه اگزیستانسیالیسم است. جهان، حقیقت خارج از ما که با عقل وحس کشف می شود. ترانسندنس باشندة فراتر از جهان، برترین وجود و عالیترین حقیقت؛ حقیقتی که فقط انسان هستی دار می تواند به آن برسد و با حس و عقل قابل درک نیست.

نظریه‌ی امر الهی، یکی از نظریات مهم اخلاقی است که در حوزه‌ی اخلاق هنجاری، وظیفه گرای قاعده گروانه قرار دارد. این نظریه معتقد است که باورهای اخلاقی ما، از دستورات خداوند ناشی می شود. در حقیقت دستورات الهی، در قالب دین، ما را ملزم به انجام افعالی می کند و از انجام برخی افعال ما را نهی می کند.

نور به عنوان موضوع فلسفه ی اشراق ، رمز و نمادی است از آگاهی و خودآگاهی . برخلاف فلسفه های رسمی دیگر که موضوعشان وجود است ، مدار فلسفه ی سهروردی مساله ی علم است و علم و آگاهی جز در سایه‌ی اشراقات انوار افاضه شده ازجانب نورالانوار بواسطه ی جبرئیل/روح القدس میسر نمی باشد . سهروردی در داستان رمزی آواز پرجبرئیل با دیدگاهی مشائی-اشراقی یک دوره مباحث معرفت شناسی و جهان شناسی را مطرح کرده که سالک توانسته به عالم مثال وارد شود و پس از ورود به عالم مثال با جماعتی از عقول/فرشتگان مواجه شده و این مواجهه از طریق ادراک خیالی (شهودخیالی) صورت می گیرد و نهایتا با آخرین عقل از سلسله ی طولیه که همان عقل فعال است ،سخن می گوید .اتصال و ارتباط نفس ناطقه ی سالک به عقل فعال منجر به آن شده است که سالک بتواند از طریق این اتصال به معرفت حقایق علوی و روحانی عالم عقول نائل شود . عقل فعال/جبرئیلبا توجه به نقش محوری که در این داستان دارد ،در معرفت شناسی معطی علم است و در جهان شناسی واهب الصور است و در واقع پیوند دهنده ی معرفت شناسی اشراقی به جهان شناسی اشراقی است و این رساله در واقع بیان یک دوره مختصر جهان شناسی و معرفت شناسی مشائی است که به عنوان فلسفه‌ی رایج سهروردی به زبان اشراق بیان نموده . در این داستان سهروردی طی ابتکاری بدیع و بی نظیر جهان شناسی و معرفت شناسی دوگانه (اشراقی –مشائی)را ارائه داده است و در عین حال تلاش نموده که به زیباترین و دقیقترین وجه ممکن تقریب بین دونظام فلسفی مشائی و اشراقی را صورت بندد. واژگان کلیدی : معرفت شناسی ، جهان شناسی ، عقل فعال ، آواز پر جبرئیل

یکی از مفاهیم مهم مسیحیت که با ایمان و نجات انسان ارتباط دارد، آموزه فیض یا لطف الهی است. مسئله این است: نجات و رستگاری انسان با توجه به گناه ذاتی از چه راهی حاصل می‌شود؟ آگوستین معتقد است که تنها راه نجات انسان فیض الهی است. این فیض از طرف خدا به انسان داده می‌شود. به نظر آگوستین ایمان مانند فیض، موهبتی الهی است. وی ایمان را محصول فیض می‌داند. طبق نظر او فیض وقتی می‌آید که کسی عزم ایمان کند و نه بعد از ایمان. او دراین باره می‌گوید: ایمان محصول فیض است چون رسول به ما می‌گوید: «از خدا رحمت (فیض) یافتم که امین باشم». از نظر آگوستین اراده انسان ضعیف و ناتوان است، انسان به تنهایی و با تکیه بر اختیار صرف، قادر به نجات خود نیست. او نیاز به امدادی غیبی دارد که آگوستین از آن به فیض یاد می‌کند. وی می‌گوید: «انسان‌ها خوب نیستند و در توانشان نیست که خوب باشند» دراین صورت تنها خداست که می‌تواند این تمایل به گناه را خنثی کند. نقدی که مخالفان بر آگوستین وارد می‌کنند این است که انسان از اراده آزاد و اختیاری تام برخوردار است و کاملاً مسئول گناهان خویش است و انسان اگر بخواهد می‌تواند با اراده آزاد خویش به نجات دست یابد. این پژوهش به بررسی دیدگاه آگوستین درمورد فیض و ارتباط آن با نجات و ایمان می‌پردازد.

افلاطونیان معاصر اذعان می­کنند که برخی اعیان انتزاعی، مانند: اعیان ریاضی به نحو ضروری، فرازمانی، نامخلوق و مستقل وجود دارند. از سوی دیگر، بر اساس الهیات کتاب مقدس و الهیات کلاسیک خداوند تنها موجود قائم­بالذات و مستقل است. بنابراین، افلاطون‌گرایی برای الهیات کلاسیک چالشی مهم ایجاد می‌کند که بر اساس آن، خداوند تنها واقعیت مستقل، ضروری و نامخلوق نیست. ویلیام کریگ، فیلسوفِ خداباور معاصر آمریکائی، معتقد است خداباوری توحیدی با افلاطون‌گرایی دچار مشکل می­شود. در نتیجه، یک خداباور توحیدی نمی­تواند در باب اعیان انتزاعی به دیدگاه واقع­گرایی افلاطونی قائل شود و معتقد باشد که اعیان انتزاعی هویاتی نامخلوق، ضروری و فرازمانی هستند. کریگ معتقد است قائل شدن به موجوداتی با این ویژگی­ها با کمال خداوند، قدرت مطلق و آموزۀ خلقت ناسازگار است و برای اثبات دیدگاه ناسازگاری افلاطون‌گرایی با الهیات سنتی مسیحی به برخی آیات انجیل استناد می‌جوید. وی بر این باور است که با گذر از نگاه واقع­گرایی به دیدگاه ناواقع­گرایی در باب اعیان انتزاعی، چالش فوق برطرف می­شود. به نظر می‌رسد استدلال‌های کریگ با توجه به مباحث مقدمات حکمت در علم اصول قابل دفاع نباشد و استفادة اطلاق و عمومیت مخلوق بودن ماسوی الله از آیات مورد استناد او صحیح نیست.

خلق­گرایی مطلق یا افلاطون­گرایی تعدیل­شده پاسخی است برای چالشی که افلاطون­گرایی برای خداباوری ایجاد می­کند. دغدغۀ اصلی این دیدگاه، تلائم و هماهنگی میان خداباوری با افلاطون­گرایی است. خلق­گرایی مطلق در واقع مدعی است حقایق ضروری نیز مانند موجودات ممکن وابسته به خداوند هستند. از این­رو، ما در فهرستِ وجودشناسی با موجودی که مستقل از خداوند وجود داشته باشد مواجه نیستیم و خداوند تنها موجود مستقل و بی­نیاز از غیر است. بنابراین ادعای افلاطون­گرایان معاصر که با ارائۀ استدلال­هایی مدعی­اند برخی اعیان انتزاعی، مانند اعیان ریاضی، به نحو ضروری، فرازمانی و نامخلوق موجودند با این قید که این حقایق در عین ضرورت و فرازمانی بودنشان، مخلوق و وابسته به خداوند هستند پذیرفته می­شود. در این دیدگاه، گرچه خلقِ­ این امور ضروری است، ولی وجود قضایا، جهت و ارزشِ صدقشان وابسته به خداوند است. به‌طور کلی، قلمرو افلاطونی به عنوان ادراکات و اندیشه­های خداوند در نظر گرفته می­شوند. ویلیام کریگ، فیلسوف ِخداباور آمریکائی معاصر، بر این باور است که این دیدگاه با مشکلات متعددی نظیر خلط با مفهوم­گرایی ، اشکال دور باطل، عدم تلائم با اختیار خداوند، ناسازگاری با نظریۀ سنتی خلقت و مبادلۀ نظریۀ خلقت با نظریۀ فیض­گرایی فلوطینی مواجه است. گرچه برخی از ایرادات کریگ به دیدگاه خلق­گرایی وارد نیست؛ لکن خلق­گرایی مطلق با اشکالی جدّی مواجه است و به نظر می­رسد بتوان از دیدگاه امکان­گرایی کلّی دکارتی دفاع نمود. این مقاله به تبیین و بررسی این دیدگاه و انتقادات کریگ می­پردازد.

این رساله در زمینه‌ی فلسفه‌ی دین به بررسی مفهوم خدا و انسجام خداباوری کلاسیک از نظر حکیم متأله، ملاصدرای شیرازی و فیلسوف انگلیسی معاصر دین، ریچارد سوین‌برن می‌پردازد. ملاصدرا در نظام وحدت تشکیکی خود خدایی ضروری، یگانه، متشخص غیر انسان‌وار، بسیط، فعلیت مطلق، سرمدی فرازمانی، واجد مطلق‌های سه‌گانه، متعال و در عین حال حاضر در هستی ، مفیض و خالق و ... به تصویر می‌کشد؛ از این‌رو می‌توان الهیات ملاصدرا را الهیات کلاسیک تعدیل-یافته نام نهاد. سوین‌برن نیز خدایی یگانه، منشأ تکالیف اخلاقی، خالق، سرمدی زمانمند، عالم مطلق و قادر مطلق در معنایی تعدیل یافته، خیر مطلق و شخص‌انگار ترسیم ‌می‌کند؛ که می‌توان الهیات وی را الهیات ‌شخص‌انگار و با توجه به تبیین اوصاف خداوند، مسئله‌ی شر الهیات کلاسیک تعدیل-یافته نامید. در باب انسجام خداباوری کلاسیک در باب مسئله‌ی شخص مجرد، مسئله‌ی تشخص، مسئله‌ی تعالی و مسئله‌ی انسجام سه وصف علم مطلق و قدرت مطلق و سرمدیت فرازمانی می‌توان گفت با توجه به مبانی ملاصدرا بتوان پاسخی در خور به برخی از این اشکالات ارائه داد؛ لکن برخی از اشکالات لاینحل باقی می‌ماند. سوین‌برن در باب پاره‌ای از این مسائل نظیر انسجام شخص مجرد از خداباوری کلاسیک دفاع نموده است؛ لکن در باب برخی دیگر از مسائل مانند مسئله ناسازگاری علم مطلق، سرمدیت فرازمانی و تغییرناپذیری حداکثری قائل به این نظر است که باید خداباوری کلاسیک تعدیل و تصحیح گردد. به طور ایجاز می‌توان گفت اگر این‌دو فیلسوف در یک عصر می-زیستند هر دو قائل به این بودند که الهیات کلاسیک نیازمند اصلاح و تجدید نظر است؛ اگرچه جهت اصلاحاتی که انجام می‌دادند بسیار متفاوت است.

نظريه اعتدال يکي از نظريه‌هاي اخلاقي رايج نزد فيلسوفان مسلمان است. براساس اين نظريه، همة فضايل اخلاقي در حد وسط قرار دارند و رذائل اخلاقي از افراط و تفرط پديد مي‌آيند. با وجود اينکه فيلسوفان و علماي اخلاق اسلامي در طرح نظريه اعتدال متأثر از افلاطون و ارسطو بوده‌اند، ولي خود نيز صاحب ابتکارات و نوآوريهاي متعددي در اين نظريه بوده‌اند. خواجه نصيرالدين طوسي را ميتوان از جمله مبتکران در نظريه اعتدال دانست. از جمله ابتکارات او در علم‌النفس، تقسيمبندي چهارگانه قواي نفس و تعيين «عدالت» بعنوان فضيلت وظيفه عقل عملي است. ابتكار مهم‌‌ او در نظريه اعتدال، عرضه تقرير جديدي از قاعده اعتدال و اضافه کردن معيار کيفيت به آن و تعريف مفهوم «ردائت» است. ابتكار مهم ديگر او، تعيين سه جنس عالي افراط، ‌تفريط و ردائت براي رذائل است كه با در نظر گرفتن سه قوة نفس، تعداد اجناس عالي رذائل به نُه جنس افزايش خواهد يافت. اين ابتكارات خواجه‌نصير توسط حکماي پس از او مورد تبعيت قرار گرفت.