آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع تکثرگرایی دینی به‌ویژه در اندیشه جان هیک، یکی از مباحث تأثیرگذار در الهیات و فلسفه دین معاصر است. جان هیک با ارائه نظریه تکثر دینی، معتقد بود که تمامی ادیان بزرگ جهانی به گونه‌ای متفاوت به یک حقیقت غایی پاسخ می‌دهند و این تفاوت‌ها نباید به برتری یا حقانیت مطلق یک دین بر دیگری تعبیر شوند. این دیدگاه، در کنار استقبال گسترده، با نقدهای جدی از سوی متفکران و الهی‌دانان، به‌ویژه در جهان اسلام و ایران، روبرو شده است. متفکران ایرانی، با تکیه بر سنت‌های فلسفی و الهیاتی اسلامی، نقدهای متنوعی بر آرای جان هیک مطرح کرده‌اند که مورد بررسی قرار می گیرد. با وجود تعدد و تنوع این نقدها، هنوز بررسی جامعی که به صحت‌سنجی، طبقه‌بندی، و تحلیل انتقادات متفکران ایرانی بپردازد، به چشم نمی‌خورد. این مسئله از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که برخی نقدها ممکن است ناشی از سوءفهم یا تفاوت در چارچوب‌های مفهومی باشد، در حالی که دیگر نقدها می‌توانند چالش‌های عمیق و قابل‌توجهی برای نظریه تکثرگرایی دینی هیک ایجاد کنند. ازاین‌رو، عدم تحلیل و ارزیابی دقیق این نقدها، باعث می‌شود تصویر جامعی از جایگاه این نظریه در مواجهه با انتقادات متفکران ایرانی به‌دست نیاید. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و صحت‌سنجی نقدهای متفکران ایرانی به نظریه تکثر دینی جان هیک انجام می‌شود. این پژوهش به هیچ عنوان بنا ندارد درباره قوت یا ضعف نظریه تکثرگرایی جان هیک بحث کند یا این نظریه را مورد نقادی قرار دهد.بلکه فقط بررسی وفهم نظریه جان هیک و برداشت متفکران ایرانی ازنظریه جان هیک ودرنهایت اینکه چه فاصله ای میان برداشتهای متفکرین ایرانی با این نظریه وجود دارد مورد بحث است .لذا تلاش داریم این نقدها را طبقه‌بندی کرده و با استفاده از روش‌های تحلیلی و تطبیقی، میزان اعتبار و استحکام آن‌ها را ارزیابی کنیم . نتایج این تحقیق می‌تواند به روشن شدن زوایای کمتر بررسی‌شده نظریه تکثر دینی و میزان انطباق آن با چارچوب‌های فلسفی و الهیاتی متفکران ایرانی کمک کند.

بحث از سرشت خوبی و بدی و عقلی یا شرعی بودن آن بحثی اخلاقی است. اما به دلایلی (که اینجا مجال طرح آن‌ها نیست) این بحث در جهان اسلام در علم کلام و سپس در علم اصول بسط یافته و جاگیر شده است. در این مقاله کوشیده‌ام سرشت این مسئله و پرسش‌های اصلی ناظر به حسن و قبح را بکاوم و دیدگاه آخوند خراسانی و منتقد معروف وی، یعنی محقق اصفهانی را تحلیل کنم. گفتنی است در حالی که آخوند خراسانی حسن و قبح را امری ذاتی و عقلی می‌داند، محقق اصفهانی، با استناد غیر دقیقی به سخنان کسانی چون ابن سینا، آن را امری عرفی و قراردادی تفسیر می‌کند و مثلاً حسن صدق و قبح کذب را از مشهورات می‌شمارد. این مقاله در یادنامه آخوند خراسانی با این مشخصات به تازگی منتشر شده است: عالم ربانی: مجموعه مقالات بزرگداشت آخوند خراسانی، به کوشش جمعی از محققان، تهران، علم، ۱۳۹۲، ص ۴۷-۷۴٫

هجمه عليه فلسفه، چنان كه در گفت وگوي حاضر تاكيد مي شود، عمري به درازناي خود اين شاخه از معرفت بشري دارد، به دلايل و انحاي گوناگون. داستان فلسفه در فرهنگ و تمدن ما نيز از اين مخالفت ها و ستيزها مبرا نبوده است. مكتب تفكيك، جرياني معرفتي در يك صد سال اخير است كه با ادعاي تمايزگذاري ميان فلسفه و عرفان و دين به مخالفت صريح با فلسفه مي پردازد و آن را دست كم در شناخت معارف ديني ناتوان مي داند. به روايت استاد محمدرضا حكيمي، انديشمند معاصر ايراني و از پيروان اين مكتب، سرسلسه دار تفكيكي ها محمدمهدي غروي اصفهاني، مشهور به ميرزا مهدي اصفهاني از فقهاي اصولي معاصر شيعه است و نام هايي چون شيخ مجتبي قزويني، سيدموسي زرآبادي، ميرزا جواد تهراني، شيخ محمود حلبي و... از پيروان اين مكتب هستند. تفكيكي ها چه مي گويند؟ علت مخالفت شان با فلسفه چيست؟ چه دلايلي براي ادعاي خود عرضه مي كنند؟ آيا امروز نيز در ميان ما حضور دارند؟ نسبت تفكيكي هاي جديد با نسل هاي پيشين در چيست؟ سيدحسن اسلامي اردكاني، استاد تمام فلسفه و مدير گروه فلسفه اخلاق دانشگاه اديان و مذاهب، سال هاست كه به نقد و رويارويي با انديشه هاي تفكيكي مشغول است و اخيرا نيز مجموعه اي از مقالات و گفتارهايش در اين زمينه در كتابي با عنوان «سوداي تفكيك» از سوي نشر كرگدن منتشر شده است. به همين مناسبت كوشيديم پرسش هاي فوق را با او در ميان بگذاريم.

ابوالقاسم فنایی در دومین کرسی آزاداندیشی پژوهشکده ادیان و مذاهب به موضوع خدمات فلسفه اخلاق در قلمرو فقه پرداخت. پس از ارائه این نظریه، دکترسیدحسن اسلامی که به عنوان ناقد در این کرسی آزاداندیشی حضور داشت به بیان دیدگاه خود درباره نظریه دکتر ابوالقاسم فنایی پرداخت.

مکتب تفکیک با تأکید بر جداسازی میان سه راه معرفتی ــ یعنی وحی، عقل، و کشف یا الهام ــ خود را به جامعه شیعی معرفی کرد و مدعی ناسازگاری دین با فلسفه و عرفان شد. این دیدگاه مورد نقد مدافعان فلسفه اسلامی قرار گرفت و آنان از همسویی دین و فلسفه و عرفان در منظومه شیعی سخن گفتند و اشکالاتی بر این مکتب وارد ساختند. کتاب الاهیات الاهی و الاهیات بشری به‌عنوان دفاعی قاطع از این مکتب به‌تازگی منتشر شده است. نویسنده مقاله حاضر به تحلیل و نقد روش‌شناختی کتاب حاضر پرداخته و بر آن است تا مقدمات آن را بی‌اعتبار کرده، نشان دهد این مکتب تا اثبات مدعای خود راه درازی در پیش دارد. در این مقاله، مدعیات اصلی کتاب الهیات الهی در شکل یک استدلال بیان شده که بر دو مقدمه استوار است: نخست آنکه عده‌ای از فلاسفه فلسفه را بی‌اعتبار دانسته‌اند؛ و دوم آنکه سخن این فلاسفه درست است، پس فلسفه نادرست است. نویسنده مقاله حاضر کوشیده است (1) نشان دهد که مقدمه نخست کاذب است و به‌واقع سخنان آنان در متون مکتب تفکیک تحریف و ناقص نقل شده است و (2) هیچ فیلسوفی به‌اعتبار فیلسوف‌بودن نمی‌تواند فلسفه را بی‌اعتبار سازد و این رفتار خودشکن است و از نفی فلسفه‌ بی‌اعتباری خود فیلسوف حاصل می‌شود.