آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب به روشنی و در عین اختصار حوزه فلسفه اخلاق را می‌کاود و تازه‌ترین دیدگاه‌ها را عرضه می‌کند. نویسندگان، در کنار گزارش دیدگاه‌های گوناگون، می‌کوشند از عینیت اخلاق دفاع کنند و به مدعیات کسانی چون جان لزلی مکی پاسخ دهند که اخلاق را صرفاً امری مجعول و اخلاق‌باوران را فریفته خطایی نظام‌مند می‌دانستند. این کتاب جزء آخرین کارهای پویمن است و در آن پختگی معلمانه و اندیشه‌ورزی فیلسوفانه در هم تنیده شده است و همین لذت خواندنش را دوچندان می‌کند.

ترجمه ماشینی: آین رند فیلسوف، رمان نویس و نمایشنامه نویس آمریکایی روسی الاصل بود که تفسیر او از خودگرایی اخلاقی یکی از مهم ترین تفاسیر این نظریه است. رند طرفدار خودگرایی فکری است و خردگرایی عنصری اساسی در نظریه اخلاقی اوست. در این مقاله سعی شده است تفسیر او از خودگرایی اخلاقی بررسی، تحلیل و نقد شود. علاوه بر این، یک نظریه اخلاقی به نام نوع دوستی من در تقابل با نظریه رند معرفی خواهد شد. «خود-نوع دوستی» پیشنهاد می کند که محور اخلاق حفظ تعادل و تعادل بین خود و دیگران است.

این مقاله می‌کوشد به تأمل در مورد نسبت اخلاق و روایت با تأکید بر آرای پل ریکور، فیلسوف بزرگ فرانسوی بپردازد. به این منظور پس از نگاهی اجمالی به مفهوم و نظریه‌های روایت و طرح پیشینه موضوع در مورد نسبت اخلاق و روایت، به سراغ نسبت روایت و اخلاق در آرای ریکور می‌رود. به این منظور پس ارائه برداشت ریکور از روایت، کلیات آرای اخلاقی وی را مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌کوشد روشن سازد که آرای اخلاقی وی در گسترۀ اخلاق هنجاری چه جایگاهی دارد. در نهایت مهم‌ترین نسبت‌هایی که بین روایت و اخلاق در آرای ریکور برقرار هستند را شرح می‌دهد. نتیجه اینکه تمام ابعاد نظرات ریکور در زمینه اخلاق در ذیل نسبت آن با روایت نمی‌گنجد، اما نقش روایت در تکوین و انتقال اخلاق بسیار مهم است. از جمله اینکه روایت بنیان «خویشتن» بوده، موجب می‌شود بتوان «دیگری» را در زندگی «خویشتن» دخالت داد و حضور دیگری، خود سرآغاز اخلاق است. همچنین روایت شیوۀ انتساب کنش و لذا پذیرش مسئولیت اخلاقی است. اهمیت دیگر روایت برای اخلاق این است که محمل تخیل و در نتیجه تخیل اخلاقی است. در نهایت اینکه روایت نقش مهمی در پرورش حکمت عملی دارد چراکه فرصتی را برای تفکر در موقعیت پدید می‌آورد و همچنین امکان آموزش و انتقال اصول اخلاقی را فراهم می‌سازد.

تغییرات گسترده‌ای در سطح جهان در حال رخ دادن است که تمام جهان را به هم مرتبط کرده است. از این تغییرات به جهانی‌شدن یاد می‌کنیم. جهانی‌شدن از اقتصاد به فرهنگ و دین و سیاست کشیده شد و همه حوزه‌های زندگی انسان را در بر گرفت و بحران‌هایی، نظیر خاص‌گرایی‌های فرهنگی، در فرهنگ و هویّت ایجاد کرد. بنیادگرایی دینی یکی از این خاص‌گرایی‌های فرهنگی است که ابتدا در میان پروتستان‌های آمریکا، و در پی بحران ناشی از تعارض نظریات جدید علمی، به ویژه نظریه داروین، با نص کتاب مقدّس، شکل گرفت؛ در جهان اسلام، نخستین بار، در پی استعمار غربی، و دخالت و تهاجمات گسترده آن و نیز تشدید مسئله اسرائیل، با هدف احیای دین، از دل اخوان‌المسلمین و در مصر به وجود آمد. سید قطب را می‌توان، پدربنیادگرایی در جهان اسلام و عرب خواند. علاوه بر این، خشونت و جنگ‌های جهانی، نیاز به نوعی توافق عملی بنیادین بر اساس ارزش‌های الزام‌آور و تعهدآور اخلاقی را آشکار کرد. این توافق اخلا قی را، اخلاق جهانی می‌نامیم. از آنجایی که اکثر مردم جهان دیندارند و هدف ادیان اخلاقی‌کردن جامعه است، اخلاق جهانی با ابتنای بر دین تهیّه شده و می‌کوشد با تکیه بر مشترکات ادیان و فرهنگ‌ها، به ویژه قاعده زرین، از طریق گفت‌وگو صلح جهانی را محقق کند. بدین‌منظور دو بیانیه مهم از سوی هانس کونگ و لئونارد سویدلر منتشر شده است. نخستین بیانیه را هانس کونگ در 1993 با همکاری بیش از صد نفر از متألهان ادیان مختلف در پارلمان ادیان جهان به تصویب رساند و یک سال پس از او سویدلر بیانیه دیگری صادر کرد. اخلاق جهانی و بنیادگرایی (به خصوص در جهان اسلام)، هر دو محصول تفکر مدرن و وابسته به دین هستند، اما به نظر می‌رسد با یکدیگر تعارض‌هایی دارند. وجوه اشتراک و تعارض این دو بیان می شود. دغدغه این نوشتار تبیین این مسئله، بررسی علل آن و طرح راه‌‌حل‌هایی برای رفع این تعارض است.

چکیده در میان عالمان اسلامی تأکید ابوحامد محمد غزالی بر خودکاوی و خودشناسی در شناخت عوامل و موانع تحقّق فعلِ اخلاقی، برجستگی ویژه‌ای دارد. نظر غزالی دربارۀ این‌که چرا معرفت اخلاقیِ انسان لزوماً به عمل اخلاقی متناسب با آن نمی‌انجامد به رأی ارسطو نزدیک است که علاوه بر وجود معرفت‌‌، غلبه بر ضعف اراده را نیز در این‌جا لازم می‌دانست. غزالی مراحل شش‌گانه‌ای برای شکل‌گیری عمل اخلاقی معرفی می‌کند که برای طی کردن آن لازم است تا افزون بر فراهم آوردن عوامل تحقق فعل اخلاقی‌‌، موانع پیشِ پا نیز برداشته شوند. از سخنان غزالی در احیاء علوم‌الدین به پنج مانع می‌توان دست یافت. با تحلیل سخن غزالی دربارۀ هر کدام از این موانع - به‌ویژه شیطان - و نظریۀ او دربارۀ خواطر نیک و بد در درون انسان‌‌، می‌توان احتمال بسیار داد که او منشأ تمام آنها را درونی می‌داند‌‌، نه وجود عاملی مستقل و خارج از انسان که به نحوی به درون او راه پیدا می‌کند. پذیرش چنین رأیی تأثیرات مهمی در تلقی‌‌، شناخت و معرفی عوامل و موانع اخلاقی و نیز در تربیت اخلاقی انسان دارد‌‌ و می‌تواند به صورت رأیی فراگیر‌‌، حتی تا بیرون از مرزهای یک دین و مذهب خاص‌‌، مطرح شود.

ملاصدرا بارها متهم به نقل و ثبت سخنان دیگران به نام خود، یا انتحال شده است. مدافعان صدرا کوشیده‌اند به این اتهام پاسخ دهند. در میان نوشته‌های پراکنده مدافعان، می توان شش دفاعیه یا استدلال را بازشناسی کرد. پس از تحلیل این پاسخ ها، کوشیده ام ناکارآمدی آن‌ها را نشان دهم. نوشته حاضر در چهار بخش سازمان یافته است. در بخش نخست گزارش‌هایی از نقل‌های بی‌منبع آورده شده است، در بخش دوم نادرستی انتحال به اختصار تحلیل شده، در بخش سوم استدلال‌هایی که به سود صدرا آورده شده، بررسی شده و در پایان درسی که می‌توان از این ماجرا آموخت بیان شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدحسن اسلامی در راستای پژوهش‌های پیشین خود تازگی کتابی را با عنوان «سودای تفکیک» منتشر کرده است. خبرگزاری ایکنا درباره این کتاب و محتوایش با ایشان مصاحبه‌ای کرد که در سایت دانشگاه بازنشر شد. در پی بازنشر این مصاحبه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی از اساتید مدعو دانشگاه در یادداشتی که در اختیار سایت دانشگاه قرار گرفته به نقد محتوای آن مصاحبه پرداخته است: ...

در این کتاب پس از مروری بر سنت فلسفه‌ستیزی در جهان مسیحیت و اسلام، مهم‌ترین آموزه‌های مکتب تفکیک مطرح و نقد می‌شوند. سپس روش‌شناسی طرفداران این مکتب مورد توجه قرار می‌گیرد و آن‌گاه آراء شخصیت‌های برجستۀ این جریان فکری و چالش‌هایی که آنان با شخصیت‌های برجسته‌ای مانند علامه طباطبایی داشته‌اند کاویده می‌شود. کتاب حاصل جمع‌آوری ۱۳ مقاله نویسنده درباره مکتب تفکیک، نوشته‌شده در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۰ و یک گفت‌وگو مربوط به سال ۱۳۹۵ می باشد. مهم‌ترین آموزه‌های مکتب تفکیک عبارت‌اند از: جدایی راه دین از فلسفه و عرفان؛ برتری شناخت دینی؛ استناد این شناخت به قرآن و حدیث؛ اتکا به ظاهر آیات و روایات و سرانجام رد هرگونه تأویل. مکتب تفکیک کارش را با نقادی فلسفه و بی‌اعتبارسازی آن آغاز می‌کند، اما می‌کوشد از طریق آن کسب اعتبار کند. شاید در متون معاصر حمله‌ای تندتر و بی‌رحمانه‌تر از نقدهای طرفداران این مکتب به فلسفۀ اسلامی نتوان یافت، اما در همین متون بزرگان این مکتب «فیلسوف تفکیکی» لقب می‌گیرند. مدعیان تفکیک ما را به نوعی خاص از عقلانیت دعوت می‌کنند که به نظر می‌رسد با عقلانیت رایج تنها اشتراک لفظی دارد. آنان ما را به تعبد و قبول آموزه‌ها و رازهایی فرامی‌خوانند که نه‌تنها برای آنها دلیلی به دست نمی‌دهند، که حتی معتقدند ما توان ادراکشان را نیز نداریم.

بحث از سرشت خوبی و بدی و عقلی یا شرعی بودن آن بحثی اخلاقی است. اما به دلایلی (که اینجا مجال طرح آن‌ها نیست) این بحث در جهان اسلام در علم کلام و سپس در علم اصول بسط یافته و جاگیر شده است. در این مقاله کوشیده‌ام سرشت این مسئله و پرسش‌های اصلی ناظر به حسن و قبح را بکاوم و دیدگاه آخوند خراسانی و منتقد معروف وی، یعنی محقق اصفهانی را تحلیل کنم. گفتنی است در حالی که آخوند خراسانی حسن و قبح را امری ذاتی و عقلی می‌داند، محقق اصفهانی، با استناد غیر دقیقی به سخنان کسانی چون ابن سینا، آن را امری عرفی و قراردادی تفسیر می‌کند و مثلاً حسن صدق و قبح کذب را از مشهورات می‌شمارد. این مقاله در یادنامه آخوند خراسانی با این مشخصات به تازگی منتشر شده است: عالم ربانی: مجموعه مقالات بزرگداشت آخوند خراسانی، به کوشش جمعی از محققان، تهران، علم، ۱۳۹۲، ص ۴۷-۷۴٫