آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دکتر نصر حامد ابوزید، متفکر مصری است که همواره به عنوان یک چهره نومعتزلی قلمداد می‌شود، اخیراً برخی محققان از ترکیبی بودن نظرات وی نتیجه گرفته‌اند که ایشان روش منحصر به خود را داشته که محصور به هیچ جریانی نیست و یا تنها با اتکاء بر یک نظریه ابوزید، پیوند وی با نومعتزله را مورد تردید قرار داده‌اند. نوشتار حاضر، با نگاهی جامع به روش تحلیلی-تطبیقی درصدد ارزیابی صحت انتساب ابوزید به مکتب اعتزال قدیم و جدید است، بدین منظور ابتدا نظریات ایشان را در چند مبحث (فارغ از ارزیابی و نقد) بیان نموده و سپس با معتزله و نومعتزله مقایسه شده است. ضمن اذعان به تفاوت‌های معتزله با نومعتزله، مشخص شد دیدگاه‌های ابوزید به رغم رویکرد عقل‌گرایانه‌اش، در مواردی با معتزلیان قدیم تفاوت دارد و در موارد متعدّدی مشابه نومعتزلیان است، لذا همسویی ابوزید با مکتب اعتزال غیرقابل انکار است، اختلاف نظریات وی با معتزلیان قدیم و کثرت مشابهت آرائش با نومعتزلیان، قرابت آراء او با نومعتزلیان را نتیجه می‌دهد.

ترجمه ماشینی: تمام آثار متفکر معاصر نصر حامد ابوزید ، متن دینی (قرآن) را میدانی می کند تا از روش هرمنوتیک وام گرفته شده از علوم اجتماعی پدید آمده در غرب استفاده کند. هرمنوتیک به عنوان تفسیری از متن در ارتباط با تجربه مترجم ظاهر می شود و با شرایط تاریخی ، که متن از آن برآمده است ، این تفسیر از همه موارد متافیزیکی جدا شده و از همه آنچه از درک علمی گریزان است. این دیگر به درک متن مربوط نمی شود ، بلکه از طریق متن به درک عللی است که مانع از پیش رفتن تمدن عرب-مسلمان می شود. متن دیگر نباید یک قصد متافیزیکی را آشکار کند ، بلکه باید با تاریخی بودن خود به انسانها در درک جهان و اصلاح آن کمک کند.

اسلام گرایی و گسترش جنبشهای اسلامی سابقه ای بس طولانی در کشور مصر دارا می باشد بطوری که نگاهی به تاریخ یک قرن اخیر در کشور دلیلی بر این مدعاست .فعالیتهای اسلام گرایان در قالب جنبشهای اسلامی همواره تاثیرات عمیقی بر تحولات سیاسی و اجتماعی مصر در طول یک قرن اخیر بر جای گذارده است که یکی از مهمترین این جنبشهای اسلامی (اخوان المسلمین ) است شکل گیری جنبش اخوان المسلمین در سال 1928میلادی مهمترین نقطه عطف در حیات اسلام سیاسی در قرن بیستم است .این جنب در شرایط فساد انحطاط و انحراف از اسلام،راه بازگشت به اسلام راستین را مطرح می نود واساس اندیشه های خود را بر مبارزه با دشمنان اسلام،تاسیس حکومت الهی وجمهوری ونه سلطنتی واهدافی از جمله :بوجود آوردن امت اسلامی وتحقق حکومت اسلامی سر لوحه برنامه های خود قرار داده .اصول واهدافی که امروزه ودر پی تحولات و حرکت های اسلامی نوینی که در کشور مصر بوقوع پیوست نیز می توان مشاهده نمود،که در این میان تاثیر اندیشه های برخی از دانشمندان اسلام گرای مصری بر این تحولات مشهودتر است.بطوریکه می توان گفت خیزش وقیام خونین مردم مصر که کنجر به سقوط رژیم حسنی مبارک شد،از گذشته روشن وایدئولوژیکی مایه می گیرد که ریشه در افکار واندیشه های بزرگانی چون حسن البناء ،سید قطب،حامد ابوزید و......دارد.مقاله حاضر در صدد بررسی بازتاب اندیشه های دو تن از رهبران بزرگ اخوان المسلمین،سید قطب(گرایش راست سنتی) وحامد ابوزید(گرایش چپ مدرن) ،بر تحولات نوین مصر می باشد.

نگاه تاریخی به دین یکی از روش های دین پژوهی است که در غرب و به تبع آن در جهان اسلام مورد توجه بوده و طی سال های اخیر با مطرح شدن روش های جدید تاریخ‌نگاری که به دنبال تحلیل و بررسی متون دینی است. در این میان نصر حامد ابوزید با نگاه تاریخ‌مندانه به متون دینی و به ویژه قرآن, بسیاری از گزاره‌ها و احکام اعتقادی و اخلاقی و فقهی را تاریخ‌مند می‌داند و برای آن در عصر حاضر اعتباری قائل نیست, چراکه او معتقد است بسیاری از عبارات قرآنی انعکاس فرهنگ عصر نزول در قرآن هستند و کاربرد آنها نیز مختص همان دوره است. وی با نگاهی تاریخ‌مندانه به مسائل فقهی مطرح شده پیرامون زنان در قرآن می‌نگرد و با تحلیلی که ارایه می‌دهد معتقد است بسیاری از این احکام فقهی مانند ارث زن, طلاق, حجاب, ازدواج موقت, تعدد زوجات و ....که منجر به تضعیف زنان و مانع از حضور فعال اجتماعی آنان می‌شود, نوعی ظلم در حق زن است و باید از این نگاه سنتی به زنان جدا شد و طرحی نو درانداخت. در این پژوهش ضمن تبیین مبانی روش تاریخی‌نگری و مبانی فکری ابوزید, نخست انگاره سست تاریخ‌مند بودن قرآن و متون دینی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است و در ادامه پیامدهای این روش در مسائل فقهی مرتبط با حقوق زنان پیگیری و سپس نقد و بررسی شده است. در واقع هدف از این پژوهش بررسی و دفع شبهاتی است که از طریق رویکرد تاریخی نگری و آرا ابوزید در خصوص مسائل فقهی و حقوقی زنان مطرح شده است و تمام تلاش بر این است تا اثبات شود که بسیاری از احکام فقهی دین به ویژه در حوزه زنان با توجه به اینکه مرتبط با فطریات انسان هستند، همواره ثابت خواهند بود.

پدیده ي وحی در اسلام مفهومی بنیادین ومحورواساس همه ي آموزه های دینی است. در میان متون مقدس نیز تنها قرآن به تفصیل از این پدیده وگونه های متفاوت آن سخن رانده است. براساس قرآن لفظ ومحتوای وحی عینا از طرف خداوند به پیامبرابلاغ شده است ودیدگاه رایج پیرامون فهم قرآن به متکلم،متن ومخاطب وحی توجه دارد. این نوشتار به روش توصیفی _تحلیلی دیدگاه نصر حامد ابوزید(2010-1943) درباره ي ماهیت وحی و روش فهم آن را با تاکید بر وحی قرآنی بیان وبررسی مي کند و درصدد است به دومساله پاسخ دهد: 1_ آیا نظر ابوزید پیرامون ماهیت وحی مطابق دیدگاه قرآن دراین زمینه است؟ 2_ روش ایشان در فهم قرآن چیست؟ ابوزيد با رویکردي سکولاریستی ومتاثر مطالعات زبان شناسي وهرمنوتيک به تبيين سرشت وحي مي پردازد.وي معتقد است وحي الهام وتجربه دینی استوحتي هر فعالیت ذهنی وحی را مي شمارد و برآْن است که همه ما پیامبریم وبه همه موجودات نيز وحی می رسد. ايشان برهمين اساس الفاظ قرآن را غير وحياني مي داند. اين ديدگاه با نظریه ي وحی در قرآن کاملا متعارض است زيرابر اساس آيات قرآن و آثار و علائم، به اعتراف خود پيامبر،بررسي حالات زندگي ايشان و ويژگي هاي بي نظير قرآن وحي پديده اي فرا روانشناختي است و منشاء اين پديده ي مرموز، حق تعالي است و کندوکاو از آن درميان پديده هاي بشري و طبيعي نتيجه اي شايسته ودرخور به بار نخواهد نشاند.منشاء خطای ایشان خلط معنای لغوی وحی ومعنای کلامی آن است. وي بدون در نظر گرفتن فضاي فکري_فرهنگي دين مسيحيت با مولفه هاي خاص اين دين معنای ماهیت وحی مسیحی را به جای معنای ماهیت وحی اسلامی ترويج مي کند. روش ابوزید در فهم قرآن که آن را متاثر ازگادامرحاصل امتزاج افق متن ومفسر می داند، مردود است زيرا توجه به مقصود متکلم نيزکارآمداست. ابوزيد دليلي پذيرفتني براي ناديده گرفتن اين جنبه ي مهم متن ندارد و نمي تواند به دليل تأکيد زياد دين داران بر مقصود مؤلف و تبعاتي که براي آن بر شمرده است، يکي از عوامل موثر متن را کنار بزند.اين روي آورد تکثر بی پایان متن، عدم ارائه معیار صدق وکذب کثرت گرایی دینی ونسبی گرایی محض را به دنبال خواهد داشت.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یکی از پیچیده ترین مفاهیم دینی، پدیده «وحی» است که تعاریف و تفاسیر گوناگونی از این مفهوم ارائه شده است. با مراجعه به آثار اندیشمندان مسلمان این نکته فهمیده میشود که مفسرین و دانشمندان علوم قرآنی تالشهای فراوانی برای شناخت و تعریف این مفهوم داشتهاند تا به عمق معنای آن پی برده و تعریفی روشن از آن ارائه دهند. در میان این تعاریف دیدگاه نادر برخی از روشنفکران دینی به دلیل تعارض با ظواهر نصوص دینی و تبعات بحثبرانگیزی که در پی خواهد داشت، جای دقت و تأمل جدی دارد. هدف از این پژوهش بررسی آراء اندیشمند مصری، »نصرحامد ابوزید« درباره پدیده »وحی« و تقابل دیدگاه وی با اندیشه سنتی اسالم در این موضوع است. با بررسی دیدگاه ابوزید در این باره، به دست می آید که از نظر وی متن/نص دینی )قرآن( بازتاب فرهنگی زمانه است که این نظر در تعارضِ جدی با دیدگاه سنتی اسالم در این بحث قرار دارد؛ چرا که در دیدگاه سنتی، مفاهیم قرآنی دارای وجودی پیشینی و امری محتوم است و در لوح محفوظ قرار دارد. پذیرش دیدگاه ابوزید در این باب تبعات جبرانناپذیری در پی خواهد داشت. برای روشن شدن این نظر، در این پژوهش ابتدا با مراجعه به آراء اندشمندان سنتی مسلمان سعی شده است، دیدگاه سنتی اسالم در باب وحی بیان شود و سپس با دقت در دو کتاب معنای متن و نقد خطاب دینی - که بیشترین بازتاب آراء ابوزید درباره مفهوم وحی را در خود داشته است- به نقد و بررسی دیدگاه ابوزید درباره ماهیت وحی و دالیلی که برای دیدگاه خویش بیان میکند، پرداختهایم. از بررسی دیدگاه ابوزید این نتیجه به دست میآید که وی با عقیده به تاریخمندی قرآن از یک سو و انسانی بودن الفاظ وحی از سوی دیگر به این نتیجه میرسد که قرآن کتاب پیامبر است، نه کتاب اهلل که این نظر هم مخالف آیات قرآن و هم مخالف برخی از احادیث و روایات است. از این روی ضروری به نظر می رسد که دیدگاه این اندشمند نیازمند بررسی و تطبیق با دیدگاه سنتی اسالم است.