جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگاه تاریخی به دین یکی از روش های دین پژوهی است که در غرب و به تبع آن در جهان اسلام مورد توجه بوده و طی سال های اخیر با مطرح شدن روش های جدید تاریخ‌نگاری که به دنبال تحلیل و بررسی متون دینی است. در این میان نصر حامد ابوزید با نگاه تاریخ‌مندانه به متون دینی و به ویژه قرآن, بسیاری از گزاره‌ها و احکام اعتقادی و اخلاقی و فقهی را تاریخ‌مند می‌داند و برای آن در عصر حاضر اعتباری قائل نیست, چراکه او معتقد است بسیاری از عبارات قرآنی انعکاس فرهنگ عصر نزول در قرآن هستند و کاربرد آنها نیز مختص همان دوره است. وی با نگاهی تاریخ‌مندانه به مسائل فقهی مطرح شده پیرامون زنان در قرآن می‌نگرد و با تحلیلی که ارایه می‌دهد معتقد است بسیاری از این احکام فقهی مانند ارث زن, طلاق, حجاب, ازدواج موقت, تعدد زوجات و ....که منجر به تضعیف زنان و مانع از حضور فعال اجتماعی آنان می‌شود, نوعی ظلم در حق زن است و باید از این نگاه سنتی به زنان جدا شد و طرحی نو درانداخت. در این پژوهش ضمن تبیین مبانی روش تاریخی‌نگری و مبانی فکری ابوزید, نخست انگاره سست تاریخ‌مند بودن قرآن و متون دینی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است و در ادامه پیامدهای این روش در مسائل فقهی مرتبط با حقوق زنان پیگیری و سپس نقد و بررسی شده است. در واقع هدف از این پژوهش بررسی و دفع شبهاتی است که از طریق رویکرد تاریخی نگری و آرا ابوزید در خصوص مسائل فقهی و حقوقی زنان مطرح شده است و تمام تلاش بر این است تا اثبات شود که بسیاری از احکام فقهی دین به ویژه در حوزه زنان با توجه به اینکه مرتبط با فطریات انسان هستند، همواره ثابت خواهند بود.

نظریه تاریخمندی احکام فقهی قرآن؛ موضوعی است؛ که در این پژوهش مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که موطن اصلی و سرزمین اولی رویش و پیدایش اندیشه تأثیر پذیری پدیده ها و حوادث از عوامل زمانی، مکانی و شرایط خاص تاریخی غرب مسیحی به خصوص اروپای پسا رنسانس و عصر جنبش نوزایی بوده؛ در این تحقیق ریشه های فلسفی و اصول نظری این تفکر را در نگرش های کلی و باورهای معرفتی حاکم بر فضای علمی دوره رنسانس اروپا مورد کاوش و جستجو قرار گرفته؛ باورمندی به نظام میکانیکی جهان، تاریخمندی انسان و تاریخمندی معرفت انسانی به عنوان مبانی سه گانه نظریه مذکور تشخیص داده شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته، هم چنین دیدگاه های مدعیان تاریخمندی احکام فقهی قرآن در قالب چهار نظریه به ترتیب: دیدگاه تاثیر پذیری قرآن از گسست ناشی از دوره شفاهی تا تدوین؛ که به وسیله محمد ارکون ارائه و در آثارش پرورش یافته است. دیدگاه تاثیر پذیری قرآن از فرهنگ زمانه؛ که مربوط به نصر حامد ابوزید و شاه ولی الله دهلوی بوده؛ اینها در آثار خود کوشیده اند تحت عنوان دیالکتیک دو سویه ای متن و فرهنگ؛ یا نسخ و تجدید پذیری علوم نبوی « ص»؛ اعم از قرآن و سنت تأثیر پذیری آنها را از باورهای اعتقادی و واقعیت های عینی فرهنگ حاکم بر زمان وزادگاه شان به اثبات برسانند. دیدگاه سیالیت معنایی احکام قرآن در بستر متن ثابت؛ که به وسیله عبدالکریم سروش، ابوزید و محمد ارکون وهمفکران شان ارائه شده، اینها با صامت خواندن متن قرآنی و به سخن در آوردن آن به وسیله مفسر در سایه تحول تئوری های علمی عصر؛ در صدد تحمیل دیدگاه ساختار شکنانه بر متن قرآن هستند، وآخرین دیدگاه؛ مقطعی دانستن کارایی برخی از احکام فقهی قرآن است، که به وسیله نصر حامد ابوزید، محمد ارکون و... ارائه شده؛ اینها بر لزوم باز بینی معارف قرآنی با روش انتقادی و تفکیک متن قرآن به بخش های شواهد تاریخی، بخش های قابل تأویل مجدد مجازی و بخش های قابل توسعه تأکید دارند. بعد از بحث و بررسی دیدگاه های فوق با دلایل شان نسبت نظریه تاریخمندی احکام فقهی با نظریه نقش زمان و مکان در تحول احکام فقهی مورد بحث قرار گرفته، نظریات حد اکثری مصوبه فقهای سنی مذهب، و حد اقلی جماعت اخباریان شیعه مذهب و هم چنین دیدگاه اعتدالی اصولیین شیعه را بررسی و در پایان به این نتیجه دست یافته است: قرآن از سوی پروردگاری که آفریننده زمان وانسان است برای هدایت همیشه گی انسان نزول یافته، زمان ناتوان تر از حصر احکام آن اعم از فقهی وغیر فقهی در حلقه تنگ تاریخ است. واما استنباط احکام در مسائل مستحدثه بر اساس نیازهای متغیر انسان در بستر زمان به معنای پویایی اجتهاد و جاودانگی احکام فقهی قرآن است نه تاریخمندی آنها.