آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله معاد و سرنوشت انسان پس از مرگ به دلیل اهمیتی که دارد همواره موردتوجه ادیان بوده است. در این رساله در پی آن هستیم که نظر استاد مطهری و جان هیک را درمورد معاد بررسی و مقایسه کنیم. هردو متفکر، تجردروح، عالم برزخ و ادامه حیات روحانی انسان پس از مرگ را بر اساس قرآن و کتاب مقدس قبول دارند. استاد مطهری با دیدگاهی عقلانی و استناد به قرآن مراحل حیات پس از مرگ را تبیین می کند. و معتقد است انسان پس از مرگ بر اساس اعمالی که در این جهان انجام داده، ابتدا وارد عالم برزخ می شود و به بخشی از پاداش و جزای اعمال خویش می رسد و پس از آن وارد عالم قیامت شده و در آنجا پاداش و جزای کامل را دریافت می کند و در آنجا جاودانه است. حال آنکه جان هیک با دیدگاهی تجربی و با استناد به کتاب مقدس پس از رد اندیشه تناسخ معتقد است که روح و جسم به هم وابسته اند که با مرگ جسم، روح نیز از بین می رود؛ اما این موجود یکپارچه به شکلی دیگر پس از مرگ ادامه حیات خواهد داد، که این همان رستاخیز بدن است. به عقیده جان‌هیک خدا این توانایی را دارد که عیناً یا همانند شخص از دنیا رفته را دوباره خلق کند. بنابراین دو فیلسوف معاد را قبول دارند هرچند درمورد کیفیت آن دیدگاه های متفاوتی دارند.

لفظ پلورال(Plural) در لغت به معنای جمع، کثرت، چندگانه و متکثر و لفظ پلورالیسم(Pluralism) به معنای تکثر و چندگانه گرایی، آیین کثرت، تعدد مقام و ... می باشد. که تنها به حوزه دین و الهیات محدود نشده و در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند پلورالیسم سیاسی،‌ اجتماعی، فرهنگی و... به طور کلی پلورالیسم دینی که نقطه مقابل وحدت گرایی(monoistic) است را می‌توان به دو بحث کثرت‌گرایی در فهم دین و کثرت‌گرایی در خود دین تفسیر نمود که معنای آن هم ناظر به هر دو بحث می باشد. ابعاد پلورالیسم دینی را می‌توان رفتاری، ‌رستگاری و ‌حقانیت دانست، بررسی پژوهش‌های مرتبط با پلورالیسم دینی حاکی از این است که به دو شخصیت عمده این مکتب یعنی سروش و لگنهاوزن که هر کدام به نوبه خود در این زمینه صاحب نظر می‌باشند کمتر پرداخته شده لذا این پژوهش ناظر به دو شخصیت فوق می‌باشد.بنابر یک دیدگاه در عالم دینداری و نجات تنها یک راه راست وجود ندارد بلکه راه‌های راست بسیاری برای پیروان هر آئین وجود دارد و بالطبع یک حق هم وجود ندارد و با کثرت حقایق دینداران مواجه خواهیم بود که این تفکر مبتنی بر سه رویکرد دین‌داری معیشت اندیش، معرفت اندیش و تجربه اندیش می‌باشد.سروش تحت تأثیر آموزه‌های عرفانی و شخصیت‌هایی همچون مولانا، ‌ابن عربی و جان هیک در آراء خود، از نظریاتی همچون قبض و بسط تئوریک شریعت سخن گفته است لذا نگارنده این پژوهش درصدد آن است که مبانی پلورالیسم را بیان نماید پس این پرسش مطرح می شود که قبض و بسط تئوریک شریعت از مبانی پلورالیسم است یا از نتایج آن و در ادامه سئوالات دیگری هم مطرح می شود از جمله‌ اینکه مولفه‌های تعریف دین از منظر سروش چیست؟ معیار حقانیت آن کدام است؟ تاثیر نظریات جان هیک که از بنیانگذاران اصلی این جریان پلورالیستی است بر شکل گیری ابعاد فکری سروش در زمینه‌ی پلورالیسم دینی چیست ؟شخص دیگری که در زمینه‌ی پلورالیسم صاحب نظر بوده و کمتر پژوهشی در مورد این نظریه‌ی او صورت گرفته محمد لگنهاوزن می‌باشد وی با طرح نظریه‌ی کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی که از طرفی با نظریه‌ی کثرت‌گرایی جان هیک و همچنین با نظریه‌ی غیر انحصارگرایی رینر تفاوت اساسی دارد به طرح بحث می‌پردازد و از آنجایی که این نظریه مبتنی بر این تفکر مطرح می‌شود که همه‌ی ادیان الهی دارای باطنی یکسان هستند و تفاوت آن‌ها در رویکرد ظاهری دین است و هر چند تفاوت عقیدتی بین معتقدان ادیان را منکر نمی‌شود ولی تلاشی هم برای تفسیر عقاید ظاهراً متضاد صورت نمی‌گیرد و در سنت اسلامی به خاطر تحمل و تساهلی که وجود دارد از دیگر ادیان کاملتر می‌باشد که به آن کثرت‌گرایی دینی غیر فروکاهشی می‌گویند (لگنهاوزن، محمد، اسلام و کثرت‌گرایی دینی، ص55-56-58-59). اگر وجوه مختلف کثرت‌گرایی دینی را نجات شناختی، حقیقت شناختی، وظیفه شناختی بدانیم در اینجا سئوالاتی مطرح می‌شود که کثرت‌گرایی غیر فروکاهشی از دید ایشان چیست؟ ‌آیا ادیان مختلف در دام مبنا گرایی این نظریه گرفتار شده‌اند؟ نظریه کثرت‌گرایی غیر فروکاهشی بیان کننده چه مساله ای است؟نهایتاً با توجه به مباحث فوق و اشکالات و ‌ابهامات موجود در زمینه‌ی پلورالیسم دینی سه سئوال اصلی که ناظر به کل موضوع و نیز به هر دو شخص می‌باشد مطرح است که عبارتند از :1-ماهیت پلورالیسم و اقسام آن از منظر سروش و لگنهاوزن چیست؟‌2-مبانی پلورالیستی دینی از نظر سروش و لگنهاوزن چیست ؟‌3- لوازم معرفت شناختی و الهیاتی پلورالیسم دینی نزد این دو شخص چگونه است؟

ماهیت تجربه دینی و ارزش معرفت شناختی آن از موضوعات مهم معرفت شناسی دینی است که مورد توجه بسیاری از فیلسوفان دین قرار گرفته است. اقبال لاهوری و جان هیک از جمله متفکران معاصری هستند که به این موضوع پرداخته اند. ما در این رساله ابتدا ماهیت تجربه دینی، ارزش معرفت شناختی و ارتباط آن را با باور دینی از دیدگاه این دو متفکر بررسی کرده و در ادامه نقاط اشتراک، افتراق و نقدهای وارد شده بر هر یک را بیان می¬کنیم. اقبال تجربه دینی را نوعی بینش درونی می داند و آن را همانند تجربه حسّی امری کاملاً واقعی تلقی می¬کند. در عین حال او معتقد است که تجربه دینی حقایقی را بر افراد آشکار می¬سازد که تجربه حسّی از درک آن¬ها عاجز است. هیک نیز ماهیت تجربه دینی را از سنخ تجربه حسّی محسوب می¬کند، اما دینی بودن آن را حاصل وساطت مفاهیم دینی، می¬داند. در باب اعتبار تجربه دینی، هردو متفکر، آن¬را برای افراد مدرِک معتبر دانسته¬اند و در خصوص افراد شنونده اقبال برخلاف هیک با ذکر دو معیار عقلی و عملی نشان داده است که تجربه دینی می¬تواند برای این گونه از افراد نیز معتبر باشد. هم¬چنین هردو اندیشمند تجربه دینی را تقویت کننده و موجّه کننده باورهای دینی می-دانند.

مواجهه انسان با وجود و زندگی خود همواره یکی از مهمترین دغدغه های او بوده است. هدف این رساله یافتن پاسخ دو متفکر، آلبر کامو و جان هیک، به سوال معنای زندگی است. یعنی پاسخ به این سوال که آیا زندگی به رغم تمام سختیها و رنجها، در نگاهی کلی، ارزش زیستن دارد یا خیر.شیوه پاسخ‌گویی به سوال از معنای زندگی، مبتنی بر مبانی و پیش‌فرضهای جهان‌شناختی و انسان‌شناختی کسانی است که به این بحث می‌پردازند، و بالتبع درنوع پاسخهای مطرح شده، اختلاف نظر وجود دارد پاسخ هیک به عنوان یک فیلسوف پلورالسیت و دینی، پاسخی اوبژکتیو و دین مدارانه است. زندگی انسان در نسبت با آینده ای که بدان منتهی میشود، معنا می یابد. او باید برای بالفعل شدن پتانسیلهای شخصیتی اش تلاش کند و تشبه به مسیح، آرمان او خواهد بود.در مقابل، پاسخ کامو به عنوان فیلسوفی که به حضور خدا در جهان باور ندارد، پاسخی سوبژکتیو است. به عقیده او، جهان به طور ذاتی، عاری از هر نوع معنا و هدفی است اما انسان باید با عصیان علیه وضعیت اسف بار خود و دیگر انسانها و تلاش برای مرمت بنای آفرینش، زندگی خود را معنادار کند.

اين مقاله با اشاره بـه ايـن نكتـه كـه تعبيـر «فلسـفه ی ديـن» از دو واژه ی «فلسـفه» و«ديـن» صورت بسته است، تأكيد می كند كه هر دوی اين واژگان در مقام ثبوت و اثبات، از تنوع بسياری برخوردارند، لذا ارائه ی تعريف پسينی از فلسفه ی دين كاری بسـيار دشـوار و بسـا بی ثمر باشد. مؤلف برای رفع مشكل، ضـمن توضـيح «نظريـه تناسـق اركـان علـم» كـه در فلسفه ی علم پيشنهاد شده است؛ ارائه ی تعريف، براساس اين نظريـه را راهگشـای معضـل تعريف «فلسفه ی دين» می داند. همچنين با استناد به شروط تعريف صـحيح، و ويژگـی هـای «تعريـف برتـر»، بـا اشـاره بـه عمده ی تعاريفی كه تاكنون از فلسفه ی دين ارائه شده، به نقد آنها پرداخته و بـه دنبـال آن تعريف مختار از «فلسفه ی دين» را ارائه می كند. تعريف پيشنهادی مؤلف از فلسـفه ی ديـن عبـارت اسـت از: «دانـشِ (يـا معرفـت دسـتگاه وار) عهـده دار مطالعـه ی فرانگـر ـ عقلانـی "درباره ی دين" و "در دين"، برای دستيابی به احكام كلی دين و عناصر بنيـادين آن». در انتهای مقاله نيز مؤلفه های تعريف پيشنهادی شرح و بر تهی بودن اين تعريـف از اشـكالات ديگر تعاريف تأكيد شده است.

التزام دینی و ربط و نسبت آن با عقلانیت از مباحث مهم فلسفۀ دین است. راجر تریگ از اندیشمندان معاصری است که این مسئله را محور توجه خود قرار داده است. در این مقاله ما دیدگاه او در خصوص سرشت التزام و ربط و نسبت آن با باور، معنا، توجیه و عقلانیت را از نظر گذرانده‌ایم. او با تعریف خاصی که از التزام ارائه می‌دهد، آن را مبتنی بر دو مؤلفه می‌داند: یکی باور گزاره‌ای و دیگری تعهد شخصی بدان. از آنجا که تریگ مؤلفه اول التزام را اساسی و بنیادین می‌داند، تمرکز مقاله نیز بر همین مؤلفه است. تریگ بر اساس مؤلفۀ اول، واقع‌گرایی و نقد نسبی‌انگاری را از لوازم حقیقی التزام می‌داند و در همین راستا به نقد ناواقع‌گرایی و نسبی‌انگاری در این حوزه می‌پردازد. او از جمله علل گرایش به نسبی‌انگاری در حوزۀ دین را تلاش ویتگنشتاین متأخر در واکنش به پوزیتیویسم منطقی می‌داند که منجر به جدایی و تمایز دین از علم شد. تریگ ضمن نقد این جریان فلسفی، می‌کوشد تا پیامدهای آن را نیز نشان دهد. او با تأکید بر زبان به عنوان امری که تبلور حقیقت است و ارتباط را امکان‌پذیر می‌کند و نیز تأکید بر سرشت مشترک بشر به مقابله با نسبی‌انگاری مفهومی می‌پردازد و راه را برای عقلانیت التزام می‌گشاید. مقاله در پایان نشان می‌دهد که اگرچه تریگ در نقدهایش به موفقیت‌هایی دست یافته است، به نظر می‌رسد جنبۀ ایجابی بحث او فاقد استحکام و دقت کافی است.

ویلیام کلیفُرد در جستار «اخلاق باور» مدعی شد که باور بر بنیاد شواهد نابسنده، در هر کجا و هر زمان و برای هر کس خطاست. ویلیام جیمز در جستار «خواست باور» درصدد پاسخ به او برآمد و ادعا کرد که باور دینی یک تصمیم اصیل است و در این گونه تصمیمات توجیه ایمان، خواستِ باور است. اصل ادعای جیمز در «خواستِ باور» تعریف انتخاب اصیل و انتساب ایمان توحیدی به آن است. باور داشتن به خدا اگر تصمیمی اصیل باشد باید سه ویژگی را احراز کند: الف) گریزناپذیری؛ ب) زنده بودن؛ و ت) خطیر بودن. ما در این جستار پس از بررسی مجمل آرای جیمز و نقدهای مهم بر او، روایی انتساب این سه ویژگی بر ایمان دینی را وارسی کرده ایم.

جان هیک، فیلسوف دین و الهی دان بزرگ مسیحی معاصر، در اندیشه های خویش از سنت مسیحی دور شده است. وی به رغم آنکه یک کشیش پروتستان است، آموزه تجسد الوهیت در مسیح را نمی پذیرد و می گوید، این آموزه هیچ معنای روشن و قابل فهمی ندارد. او در باب زبان دین، رویکردی واقع گرا برمی گزیند، اما واقع گرایی او از نوع کانتی و انتقادی است و برای تجربه های دینی، زبانی آمیخته به فرهنگ قایل است. در زمینه نجات و رستگاری، هیک اولین کسی است که نظریه کثرت گرایی را شکل رسمی و دانشگاهی عرضه می کند و انحصار نجات در کلیسا را می شکند. همچنین وی از آموزه اوصاف بی نهایت خداوند فاصله می گیرد و معتقد است که معلوم نیست مسیح این آموزه را تعلیم داده باشد. آموزه رویت سعیده نیز در اندیشه هیک دستخوش تاویل شده است.