آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر تلاشی است در پاسخ به این پرسش که زندگی انسان چگونه معنادار می گردد. رساله ی حاضر پاسخ این پرسش را از دیدگاه علامه جعفری و هیک مورد ارزیابی و مقایسه قرار داده است. علامه و هیک هر دو دین را عامل معنا دار شدن زندگی بشر معرفی می نمایند. لیکن چگونگی این معنا دار شدن از طریق دین در نظریات آنان متفاوت است. علامه «حیات معقول» را به عنوان زندگی دینی مطرح می کند که بر پایه ی آموزه های اعتقادی- عملی دین اسلام پایه گذاری شده است وانسان را به سوی «هدف اعلای حیات» هدایت می کند. با توجه به نگرش غایت انگارانه ی علامه به هدف، هدف زندگی از دیدگاه وی قابل کشف است. از نظر هیک آنچه باعث معنادار شدن زندگی انسان می شود نگاه دینی انسان به جهان است و تفسیر خوش بینانه ی نگاه دینی از ماهیت، سرانجام و خالق جهان باعث تغییر نگرش انسان مومن به طبیعت و اتفاقات می گردد. از نظر هیک همه ی ادیان می توانند چنین تفسیری را برای انسان ایجاد کنند. با توجه به تعریف هیک از معنای عملی، معنای زندگی از دیدگاه وی قابل جعل است.

ملاصدرا بر اساس اصولي ازجمله اصل جسمانيهالحدوث و روحانيهالبقاء، حركت جوهري و سير نفس بين عوالم سه گانه و اثبات تجرد قوه خيال، ضرورت وجود بدن اخروي و نحوه پيدايش آن و همچنين كيفيت آن را بيان مي كند. طبق ديدگاه او بدن اخروي بدني مثالي است كه عينيت آن با بدن دنيوي بر اساس ملاك اين هماني شخصي روشن مي گردد. در اين ديدگاه بدن مثالي بدني جسماني با ماده متفاوت و متناسب با عالم خيال است كه با فاعليت نفس خلق مي شود. جان هيك نيز با اعتقاد به بازآفريني انسان به عنوان واحد جسمي- رواني توسط قدرت پروردگار و ارائه نظريه بدل، وجود بدن اخروي را اثبات و آن را بدلي مشابه بدن دنيوي با ماده متفاوت، اما غيرروحاني معرفي مي كند. او ملاك اين هماني شخصي را حافظه مي داند و به همين سبب بدن اخروي را بدني جديد و غير از بدن دنيوي تلقي مي كند. در مقام مقايسه، دو ديدگاه داراي نقاط اشتراك و افتراقي هستند كه بر اساس آنها مي توان ديدگاه جان هيك از فيلسوفان سنت ديني مسيحي را به ديدگاه صدرالمتالهين، بزرگ ترين فيلسوف اسلامي، نزديك دانست.

تبیین و بررسی آراء جان هیک (1922-) فیلسوف معاصر بریتانیایی، درباب دین، تجربه‌ دینی، کثرت‌گرایی دینی موضوع رساله حاضر است. این مطالعه بر اساس ترجمه و تعلیق فصولی از ویرایش دوم اثر مشهور وی موسوم به «تفسیری از دین: پاسخ‌های بشر به امر متعالی» سامان یافته است. این اثر، صورت مکتوب و ویراسته مباحثی است که جان هیک در سال های 87-1986در مجموعه سخنرانی‌های بنیاد گیفورد ارائه کرده است. اصلی‌ترین و مفصل‌ترین تبیین هیک از فرضیه کثرت‌گرایانه‌اش در همین اثر ارائه شده و بر همین اساس، این کتاب را مهمترین اثر وی دانسته‌اند. در مقدمه رساله حاضر، پس از شرح زندگی، تحصیلات و اشاره به آراء و آثار عمده وی، مرور و تحلیلی انتقادی بر رأی و رویکرد هیک درباب دین و کثرت‌گرایی دینی با تأکید بر مباحث کتاب تفسیری از دین و با بهره از سایر آثار وی ارائه شده است.

موضوع این پزوهش مقایسه نظریه جاودانگی از دیدگاه غزالی وجان هیک است. با بررسی تاریخ ملل و ادیان باستان می توانیم به‌وضوح در‌‌یابیم که ، باور به جاودانگی با سرشت وحیات بشر عجین شده است. بشربا برپاداشتن نوعی سنن و آداب مربوط به مرگ و پرستش ارواح ، این باور را به صورت‌های مختلف در زندگی خویش بیان داشته است. تاریخ اندیشه بشر شاهد نظریات متعددی در مورد جاودانگی بوده است از جمله : نظریه های رستاخیز که ، اشاره به بازگشت بدن در عالم پس از مرگ دارد. غزالی وجان هیک به تأثیر از دین اسلام ومسیحیت ، نظریه رستاخیز را پذیرفته اند. نظریه جاودانگی غزالی ، نظریه رستاخیز (نفس وبدن جدید) است . غزالی مطابق با آموزه‌های دین اسلام‌، مفهوم روح یا نفس را به‌عنوان حقیقت انسان می داند که درتمایزبا بدن است . وی اعتقاددارد این حقیقت ، حقیقت روحانی است که بعد از مرگ فناء نمی‌یابد ، اما بدن رستاخیز یک بدن جدید است که می‌تواند از هر ماده‌ای خلق شده باشد. جان‌هیک مخالف پذیرش روح است. به‌نظر وی ، نظریه جاودانگی روح یک نظریه یونانی است تا این که نظریه مسیحی باشد. جان هیک انسان را یک واحد فیزیکی-روانی می‌داند و معتقد است حالات ذهنی به حالات رفتاری یا میل به رفتار تحویل می‌یابد و بعد از مرگ ، «بدل» شخص برانگیخته می‌شود که دارای همان ویژگی ذهنی و بدنی شخص پیش از مرگ است. اماتأکید بیشترجان هیک در رستاخیز بر بازگشت بعدروان شناختی فرد است تا بعدفیزیکی. بنابراین ، نظریه جاودانگی جان هیک ، نظریه برانگیختگی «بدل» است ، با نظریه غزالی در پذیرش اصل رستاخیز موافق بوده واین که در هردونظریه لزومی بر عینیت بدن دنیوی ورستاخیز نیست. در دیدگاه غزالی این بدن می تواند از هرماده ای باشد ، در حالی که در جان هیک اساس ، بربازسازی ژنتیک انسان است. هر دو متفکر در پذیرش مفهوم برزخ هم اتفاق نظر، ولی در ماهیت آن اختلاف دارند. از نظر غزالی برزخ جایگاه سعادت وشقاوت است ، ولی در دیدگاه جان هیک عالم برزخ ، عبارتند از فرایند زمانمندی‌ است که در آن رشد روحی و اخلاقی فرد بیشتر ممکن می‌گردد. درمفهوم دوزخ فقط غزالی معتقد به آن است در حالی که جان هیک مفهوم دوزخ را در تعارض با عدل الهی می داند و اعتقاد به نجات عام دارد.

موضوع این پزوهش مقایسه نظریه جاودانگی از دیدگاه غزالی وجان هیک است. با بررسی تاریخ ملل و ادیان باستان می توانیمبه‌وضوح در‌‌یابیم که ، باور به جاودانگی با سرشت وحیات بشر عجین شده است. بشربا برپاداشتن نوعی سنن و آداب مربوط به مرگ و پرستش ارواح ، این باور را به صورت‌های مختلف در زندگی خویش بیان داشته است. تاریخ اندیشه بشر شاهد نظریات متعددی در مورد جاودانگی بوده است از جمله : نظریه های رستاخیز که ، اشاره به بازگشت بدن در عالم پس از مرگ دارد. غزالی وجان هیک به تأثیر از دین اسلام ومسیحیت ، نظریه رستاخیز را پذیرفته اند. نظریه جاودانگی غزالی ، نظریه رستاخیز (نفس وبدن جدید) است . غزالی مطابق با آموزه‌های دین اسلام‌، مفهوم روح یا نفس را به‌عنوان حقیقت انسان می داند که درتمایزبا بدن است . وی اعتقاددارد این حقیقت ، حقیقت روحانی است که بعد از مرگ فناء نمی‌یابد ، اما بدن رستاخیز یک بدن جدید است که می‌تواند از هر ماده‌ای خلق شده باشد. جان‌هیک مخالف پذیرش روح است. به‌نظر وی ، نظریه جاودانگی روح یک نظریه یونانی است تا این که نظریه مسیحی باشد. جان هیک انسان را یک واحد فیزیکی-روانی می‌داند و معتقد است حالات ذهنی به حالات رفتاری یا میل به رفتار تحویل می‌یابد و بعد از مرگ ، «بدل» شخص برانگیخته می‌شود که دارای همان ویژگی ذهنی و بدنی شخص پیش از مرگ است. اماتأکید بیشترجان هیک در رستاخیز بر بازگشت بعدروان شناختی فرد است تا بعدفیزیکی. بنابراین ، نظریه جاودانگی جان هیک ، نظریه برانگیختگی «بدل» است ، با نظریه غزالی در پذیرش اصل رستاخیز موافق بوده واین که در هردونظریه لزومی بر عینیت بدن دنیوی ورستاخیز نیست. در دیدگاه غزالی این بدن می تواند از هرماده ای باشد ، در حالی که در جان هیک اساس ، بربازسازی ژنتیک انسان است. هر دو متفکر در پذیرش مفهوم برزخ هم اتفاق نظر، ولی در ماهیت آن اختلاف دارند. از نظر غزالی برزخ جایگاه سعادت وشقاوت است ، ولی در دیدگاه جان هیک عالم برزخ ، عبارتند از فرایند زمانمندی‌ است که در آن رشد روحی و اخلاقی فرد بیشتر ممکن می‌گردد. درمفهوم دوزخ فقط غزالی معتقد به آن است در حالی که جان هیک مفهوم دوزخ را در تعارض با عدل الهی می داند و اعتقاد به نجات عام دارد.

این مقاله درصدد است مسئله مبانی «حاکمیت دین واحد» را در عصر ظهور مورد بررسی قرار دهد و روشن کند که چگونه کثرت‌‌گرایی دینی جان هیک باطل است. در عصر ظهور، یک دین جامع حاکم خواهد بود که نیازهای مردم را تا رستاخیز برآورده می‌‌کند. وعده پیروزی صالحان، وارث‌‌ شدن آن‌ها بر کل زمین و وعده خداوند متعال مبنی بر این که دین اسلام را بر تمامی ادیان ظاهر و غالب می‌کند؛ بر این نکته دلالت دارد که در عصر ظهور یک دین حق حاکم می‌‌شود، نه این­که همه ادیان مشروعیت پیدا ‌‌کنند. «کثرت‌‌گرایی دینی جان هیک» با انتقادهای بسیاری مواجه است. مشروعیت دادن و حق دانستن همه ادیان الاهی که شریعت‌‌های آنان بعد از ظهور اسلام نسخ شدند ونیز آیین‌‌های غیرالاهی، مثل هندو، بده، مت و سیکه که به خداوند واحد قائل نیستند؛ از لحاظ عقلی قابل جمع نمی‌‌باشند. بنابراین، در عصر ظهور، به­جای کثرت دینی تنها یک دین حق حاکم می‌‌باشد.

جان هیک، فیلسوف دین مشهور انگلیسی معاصر، از یک سو خود را مسیحی می داند و از سوی دیگر قائل به تکثرگرایی دینی است، به این معنا که ادیان دیگر را نیز حق و نجات بخش می شمارد. او می گوید مطالعة وضعیت متدینان به ادیان متفاوت، پذیرش تکثرگرایی را ضروری می کند. او در گام دوم با اسطوره شمردن آموزه های اساسی مسیحیت، از انحصارگرایی مسیحی می گریزد و بین مسیحیت و تکثرگرایی جمع می کند. او در گام سوم با قائل شدن به این که ادیان گوناگون از منظرهای متفاوت به حقیقت متعالی نگاه کرده اند و به همین جهت هرکدام بخشی از حقیقت را بیان می کنند، و نیز قائل شدن به این که هدف گزاره های دینی، نه خبر از واقع، بلکه تغییر درون انسان هاست، مسئلة تعارض دعاوی ادیان را حل می کند. سخن این نوشتار این است که هیک در جمع بین مسیحیت و تکثرگرایی و نیز حل مسئلة تعارض دعاوی ادیان موفق نبوده است

سهروردی و جان هیک به‌عنوان فیلسوفان اسلامی و غربی هرکدام با نظریه‌ها و مبانی خاصی به بحث درباره مسئله شرّ پرداخته‌اند؛ «نظریه عدمی بودن شرّ، ملازمه شرّ و خیرهای برتر، ملازمه شرّ و عالم ماده، ملازمه شرّ و اختیار انسان» را می‌توان از جمله راه‌حل‌های سهروردی در مسئله شرّ دانست. جان هیک نیز با تئودیسه «پرورش روح»، اختیار و نسبی بودن شرّ، درصدد ارائه پاسخ مناسب به این مسئله و اثبات عدم تنافی بین شرّ و صفات خداست. هرکدام راه‌حل‌هایی را برای رفع اشکالات درباره معضل شر در عالم ارائه کرده‌اند. روش تحقیق دراین پژوهش، روش توصیفی و تحلیلی و شیوه داده‌پردازی کتابخانه‌ای و بررسی آراء این دو اندیشمند می باشد؛ تبیین و بررسی تطبیقی مبانی فکری و نوع رویکرد هر دو فیلسوف به مسئله شرّ، مسئله تحقیق و مقایسه و ارزیابی راه‌حل‌های خاص آن دو فیلسوف با حفظ قضایای اصلی به طوری که هیچ‌گونه تناقض و ناسازگاری بین قضایای مذکور در آن مشاهده نشود از جمله یافته های تحقیق می‌باشد.