آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب در باب یکی از مهم ترین حوزه‌های دین پژوهی در عصر دجدید یعنی مسأله «تجربه دینی» نگاشته شده است. نویسنده تا پس از شرح آرای دو تن از بزرگان شرق و غرب یعنی محی‌الدین عربی و رودلف اتو، این مسأله را مورد بررسی قرار می‌دهد. این نوشته شامل سه بخش می‌باشد که در بخش اول مشتمل بر هشت فصل مبانی نظری تجربة دینی از دیدگاه اتو مطرح می‌شود و در بخش دوم طی شش فصل مبانی نظری تجربه دینی از دیدگاه اتو مطرح می‌شود و در بخش دوم طی شش فصل مبانی نظری تجربه دینی از دیدگاه ابن عربی توصیف می‌شود و در بخش سوم نیز طی شش فصل به تطبیق آرای این دو اندیشمند می‌پردازد.

ازنظر ابن‌سینا سعادت برترین چیزی است که موجود زنده درپی آن تلاش می‌کند. او باتوجه‌به مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی خود، جوهر اصلی انسان را عقل می‌داند که با اتصال به عقل فعال و رسیدن به مرتبۀ عقل مستفاد، به کمال نهایی و سعادت حقیقی خود می‌رسد و از والاترین، بادوام‌ترین و بیشترین لذت بهره‌مند می‌شود. در این مقاله، پس از تبیین و تحلیل دیدگاه ابن‌سینا دربارۀ سعادت، آن را بررسی و نقد می‌کنیم. غفلت از برخی ساحت‌های وجودی انسان و مؤلفه‌های سعادت، ناسازگاری با مبانی فلسفی، غفلت از نقش ایمان و عمل صالح در سعادت انسان و تفکیک نکردن سعادت فرد و سعادت نوع، از کاستی‌های دیدگاه ابن‌سیناست.

تجربه عرفانی از منظر ذات‌گرایان و ساخت‌گرایان غربی و ابن‌عربی چه سنخ معرفتی بوده، دارای چه هویتی است و دیدگاه این دو گروه، چه تشابهات و تفاوت‌هایی با دیدگاه ابن‌عربی دارد؟ دیدگاه‌ها و نظریات صاحب‌نظران غربی در این زمینه، عبارت‌اند از: الف) ذات‌گرایی: ذات‌گرایان معتقدند تجربه عرفانی خالص و قابل تفکیک از تفسیر وجود دارد و این تجربه، حائز ویژگیهایی مشترک در همه فرهنگهاو سراسر جهان است. ذات‌گرایی، به سه گروه از نظریات تقسیم می‌شود: 1) احساسی و عاطفی بودنِ تجربه عرفانی (احساس‌گرایی)؛ این احساس و عاطفه در متن خود حاوی نوعی آگاهی بی-واسطه است. در این نظر، احساسهای مختلفی به عنوان ماهیت تجربه عرفانی بیان شده است: احساس وابستگی مطلق، احساس ارتباط با فوق طبیعت، احساس وحدت با واقعیت متعالی و احساس اتحادی حضور؛ 2) متناظر بودن تجربه عرفانی و تجربه حسی: ساختار و ماهیت معرفت‌شناختی تجربه عرفانی و حسی، همسان است و بر اساس نظریه ادراک می‌توان اعتبار معرفت و تجربه عرفانی را اثبات نمود؛ 3) نظریه یافت مستقیم و اتحادی: ماهیت و سرشت اساسی تجربه عرفانی، نوعی آگاهی یا شناختِ وحدت‌نگر و اتحادی است. ب) ساخت‌گرایی: تجربه و معرفت عرفانی، بسان دیگر تجارب و شناختها از سوی پیش‌زمینه‌ها، ساخت‌یافته تلقی می‌شود و این ساخت‌یافته‌بودن در مورد تجربه عرفانی، شدید‌تر است و به علت اختلاف پیش‌زمینه‌ها در فرهنگهای مختلف، باید از تفاوت ماهیت تجارب عرفانی در سراسر جهان سخن گفت نه اشتراک آنها. دیدگاه ابن‌عربی و اتباع وی در مورد ماهیت تجربه و معرفت عرفانی، فراحسی و فراعقلی بودن، نوری و وجودی بودن، بی‌واسطه بودن و اتحادی بودن معرفت عرفانی است که ساختار معرفت عرفانی را در یک طیف تشکیکی، از دو وجهی تا تک‌وجهی ترسیم می‌کند. در مقام مقایسه این نظریات، به طور خلاصه باید گفت در ذات‌گرایی، احساس‌گرایان، ماهیت تجربه عرفانی را نسبت به دیگر شناختها دگرسان می‌دانند و ساختار آن را بی‌واسطه و دو وجهی می‌شمرند و به ارزش معرفت‌شناختی آن اعتقاد دارند؛ نظریه تناظر معرفت عرفانی با معرفت حسی، ماهیت معرفت‌شناختی تجربه و شناخت عرفانی را سه‌وجهی ترسیم می‌کند و از ارزش معرفتی تجربه عرفانی دفاع می‌کند. نظریه یافت مستقیم، تجربه و شناخت عرفانی را کاملاً دگرسان و تک‌وجهی می‌شمرد ولی از داوری نهایی در باب ارزش و اعتبار معرفت-شناختی‌ِ تجربه عرفانی، خودداری می‌ورزد. اما در ساخت‌گرایی، ماهیت تجربه و شناخت عرفانی، ساخت‌یافته و دارای ساختار سه‌وجهی معرفت تلقی می‌گردد و ارزش آن نیز به دلیل ساخت‌یافتگی، مورد انکار است. از دیدگاه ابن‌عربی، معرفت عرفانی نسبت به دیگر شناختها، دگرسان است و از ساختار دو وجهی تا تک‌وجهی را شامل می‌شود و به دلیل نبود هیچ‌گونه واسطه در آن، ارزش و اعتبار مطلق دارد. هریک از این دیدگاه‌ها دارای نقاط قوت و ضعفی است که به‌تفصیل به آنها پرداخته شده است. در نهایت، حل این مسأله، با اتخاذ رهیافت متافیزیکی متفکران مسلمان، در عینِ توجه به قرائن انضمامی (روشِ اندیشمندان غربی) ممکن است و به‌هیچ‌وجه رویکرد غیرمتافیزیکیِ غربیان در این خصوص، کارساز نیست و از ارائه تحلیل زیربنایی از موضوع، عاجز است.

دیدگاه ابن سینا در اخلاق برگرفته از مبانی فلسفی وی است و، بنابراین، تعریف و موضوع و مسائل و روش و غایتی که برای اخلاق ارائه می دهد برگرفته از آن مبانی فلسفی است. در این مقاله، تلاش ما برای تبیین غایات و اهداف اخلاق از دیدگاه ابن سینا است و آن را با توجه به آثار ابن سینا مورد توجه و بررسی قرار داده ایم. غایت اخلاق در نظر ابن سینا کمال عقل عملی است که به معنای حصول ملکه اعتدال است. حصول ملکۀ اعتدالْ کمالِ متوسط و مقدمه برای رسیدن به کمال عقل نظری است و کمال عقل نظری از دید ابن سینا دارای مراتبی است که عالی ترین آن اتصال با عقل فعال است. کمال نفس در جنبۀ عملی و نظری انسان را به سعادت و خیر می رساند. انسان ها به اعتبار تحصیل مراتب کمال در جنبۀ عقل عملی و عقل نظری دارای مراتب مختلف سعادت می گردند. بر دیدگاه ابن سینا اشکالات جدی ای وارد است که در پایان مقاله مورد توجه قرار می گیرد.

فلسفه عمل شاخه ‏ای نو از فلسفه است که عمل آدمی را مورد پژوهش فلسفی قرار می‏دهد و به پرسش ‏هایی از قبیل چیستی فعل و فاعل می‏پردازد و مقومات و شروط لازم برای تحقق فعل و فاعل را می‏کاود؛ همچنین از اختیار و آزادی عمل پرسش می‏کند و نسبت آن با اصل علیت را مورد توجه قرار می‏دهد. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی به بررسی دیدگاه هیوم درباره مسائل فلسفه عمل می‏ پردازیم. این مقاله از دو جهت، قابل توجه و کم‏ سابقه است: نخست اینکه تقریری از مسائل فلسفه عمل را عرضه می‏کند و دیگر اینکه دیدگاه هیوم درباره این مسائل را بررسی می‏کند. در این نوشتار روشن می‏شود که هیوم همان تلقی سنتی از فعل را قابل قبول می‏داند؛ ولی درباره فاعلیت آدمی تبیین متمایزی عرضه می‏کند و اگرچه فعل آدمی را مشمول اصل علیت می‏داند، از آزادی به معنای خودانگیختگی فعل از فاعل دفاع می‏کند. لازم است ذکر گردد که فلاسفه مسلمان نیز از ایده فاعلیت مختار دفاع می‏کنند بی‏ آنکه در دام تفسیرهای سابژکتیو و ذهنی از آنها فرو افتند.

«کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد»، از کتاب‌ های کلامی شیعه مشتمل بر مباحث فلسفی و کلامی در عقاید امامیه اثر علامه حلی می باشد. مکتوب حاضر ترجمه و شرح مباحث کلامی کتاب شریف «کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد»، مشتمل بر مقصد سوم تا ششم است. مقصد اول (در باب امور عامه) و دومِ (در باب جواهر و اعراض) کشف المراد، امروزه از مدار درس و بحث خارج و متون فلسفی ای مانند بدایة الحکمة، نهایة الحکمة و شرح منظومه جایگزین آن شده است، به همین دلیل نیز مترجم از ترجمه و شرح آن قسمت صرف نظر نموده است.

عرفان نظری مکتبی در شناخت هستی است که منبع معرفتی و اصلی آن کشف و شهود است. وجود اختلاف و گاه تنافی و تعارض میان شهودهای عارفان، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که اعتبار کشف و شهود را به عنوان منبعی معرفتی به چالش کشیده است. در این مقاله ضمن اذعان به اصل وجود اختلاف و تعارض میان مراتبی از کشف و شهود، مهم‌ترین میزان‌هایی که در آثار عرفا برای تمیز مکاشفات صحیح از سقیم، بیان شده است، معرفی و بررسی می‌شود.

ابن‌سینا در سیر تطوّر فکر فلسفی برای بازشناخت علم حضوری چه نقشی داشته است؟ روشن‌ترین مصداقِ علم حضوری، علم آدمی به ذاتِ خود (خودآگاهی) است و ابن‌سینا این خودآگاهی را پایۀ استدلال خود برای اثبات نَفْس در برهان انسان معلّق در فضا قرار داده است، امّا این خودآگاهی چه نوع علمی است: حضوری است یا حصولی؟ سخنان ابن‌سینا در وصف این خودآگاهی گاه آن را علمی حضوری می‌نُماید و گاه با حصولی بودنِ آن سازگار است. این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی، و انتقادی، به بررسی و تحلیل سخنان وی به‌ویژه در کتاب مباحثات ـ که در آن به دفاع از برهان انسان معلّق و پاسخگویی به پرسش‌های مربوط به خودآگاهی پرداخته ـ اختصاص یافته و کوشش ‌شده‌است ربط‌ و نسبت خودآگاهی مورد‌نظر او با علم حضوری و اینکه آموزه‌های وی دربارۀ خودآگاهی چه جایگاهی در پدیدآمدن تقسیم علم به حضوری و حصولی در فلسفۀ اسلامی دارد، روشن شود. نتیجۀ این پژوهش آن است که خودآگاهیِ موردنظر ابن‌سینا را باید علمی حضوری به شمار آورد، اگرچه وی خود چنین اصطلاحی را به کار نبرده و گاه آن را با اصطلاحات و مفاهیم مربوط به علوم حصولی تبیین کرده است و از این رو، می‌توان وی را آغازگر جلب توجّهِ فیلسوفان به این سنخ از علم در تاریخ فلسفۀ اسلامی به شمار آورد.