آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشۀ سیاسی شیعه در دوران معاصر، با دگرگونی های مهمی روبرو گردید. علمای شیعه در دوران سعی نمودند با بازشناسی و طرح مجدد دین در جامعه در مقابل رشد اندیشه های ضد دینی، و نیز فعال تر کردن نیروهای مذهبی و تعمیم معارف دینی در جامعه، و با ارائه درکی نوین از مفاهیمی همچون: جهاد، شهادت، تقیه، انتظار فرج و قیام امام حسین(ع)، چهرۀ درگرگون ساز و نقش تحول زای اسلام را نشان دهند. اما بنیانی ترین شاخص تحول اندیشه سیاسی شیعه را در این دوران باید در کوشش های نظری متفکرانی جستجو نمود که با دریافت نیازهای موجود سیاسی-اجتماعی و نیز با عنایت به تجربۀ گذشته و در عین حال با حفظ آموزه های فکری-عقیدتی شیعه، در باب حکومت اسلامی بحث کردند. در این میان، بدون تردید ارائه نظریۀ حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه از سوی امام خمینی(ره) گفتمان سیاسی-دینی معاصر شیعه را معنادار و متفاوت از دوران قبل از آن ساخت، که در واقع مرحلۀ نوینی را در سیر تطور اندیشۀ سیاسی شیعه شکل داد. مقالۀ حاضر درصدد است تا با مروری بر ادبیات سیاسی-دینی معاصر، کوشش های نظری علمای شیعۀ ایران را بین سال های 1357-1320 دربارۀ نظریه حکومت اسلامی به دقت بررسی کند و رویکردهای موجود در آن را بیان نماید.

عقايد و انديشهھاى بنیادى اسلام، كه از آنھا بهعنوان اصول عقايد ياد مىشود، پايه و اساس آيین حیاتبخش اسلام است و در شكلگیرى رفتار مسلمانان تأثیر غیرقابل انكارى دارد. زيرا بهطور كلى، رفتار انسانھا- خودآگاه يا ناخودآگاه- متأثر از اصول عقايد و به عبارت ديگر، جھانبینى است. از اين رو، براى استقرار و تثبیت نظام ارزشى و رفتارى اسلام، بايد مبانى عقیدتى آن مورد بررسى قرار گیرد. اگر دين را به درختى تناور و بارور، تشبیه كنیم، مبانى عقیدتى، به مثابه ريشهھاى آن است. اين ريشهھا بايد در پرتو عقل، در اعماق قلب انسان پابرجا گردد تامیوهھاى شیرين و گوارا (اعمال صالح) به بار آيد و سعادت و خوشبختى انسان در دو جھان تأمین شود. از آنجا كه خداى متعال، ما را به نیروى عقل و انديشه مجھز ساخته، بايد در نظام آفرينش، تأمّل و تدبّر كنیم تا به حكمت او پى ببريم. از اين رو، تحقیق و شناخت مبانى عقیدتى و دقت در محتواى دعوت پیامبران و توجه به معجزات آنان، بايد به كمك عقل انجام گیرد. تقلید از عقايد ديگران بدون سنجش عقلى، محكوم است. دانشمندان اسلامى از نخستین سالھاى ظھور اسلام، به تبیین عقايد اسلامى پرداخته و كتابھايى در علم كلام، در سطوح گوناگون، به رشته تحرير درآورده و در اختیار ھمگان قرار دادهاند. به تناسب مسائلى كه در ھر عصر مطرح بوده در میان بیشترين فرقهھاى اسلامى، متكلّمان نامدار و مشھورى ظھور كرده و به بحث و بررسى مسائل كلامى پرداختهاند. كتب و آثار بر جاى مانده از آن بزرگان، با آنكه از نظر محتوا غنى و سودمند است، اما چون مطالب آنھا دستهبندى نشده و متناسب با نیازھاى فكرى نسل جديد نیست، نمىتوان براى آموزش كلاسیك بهخوبى از آنھا بھره گرفت. بدين روى، تھیه و تدوين كتابھايى متناسب با پیشرفت علوم و نیازھاى فكرى نسل جوان، ضرورى و اجتنابناپذير است. كتاب حاضر، براى تأمین ھمین ھدف تھیه و تدوين گرديده است و سعى شده تا مطالب آن متناسب با سطح فكر و نیازھاى عقیدتى برادران عزيز پاسدار باشد. امید است اين اثر در ارتقاى بینش اسلامى و توحیدى برادران عزيز و ارجمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، سودمند و ثمربخش باشد و عزم آنان را در پاسدارى از اسلام ناب محمّدى صلى لله علیه و آله و ارزشھاى والاى انقلاب اسلامى، بیش از پیش، جزم كند. انشاءاللّه.

«بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» عنوان کتابی است که در سال ۱۳۴۰ و پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی منتشر گردیده و از ماخذ برجسته در مرجعیت‌پژوهی محسوب می‌گردد. با درگذشت آیت‌الله بروجردی در فروردین ماه ۱۳۴۰، جامعه‌ی ایران با خلاء مرجعیت واحد مواجه شد. در این زمان عالمان برجسته نظیر آیت‌الله حکیم در نجف، و آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله خمینی و آیت‌الله شریعتمداری در قم، هیچ‌یک در جایگاهی قرار نداشتند که بتوانند خلاء مرجعیت عام حاصل از درگذشت آیت‌الله بروجردی را رفع نمایند. مجموعه‌ی «بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» در واقع متن مکتوب و ویرایش‌یافته‌ی سخنرانی‌های نه تن از چهره‌های حوزوی و دانشگاهی در کنگره‌ی سراسری انجمن‌های اسلامی در شهریور ۱۳۴۰ می‌باشد. از آن‌جا که تشکیل این کنگره از نظر زمانی قریب پنج ماه بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی بود، در موضوعات مطروحه بحث زیادی درباره‌ی مرجعیت و چگونگی انتخاب آن به عمل آمد. در واقع این برنامه از تدابیر اتخاذ شده از سوی انجمن اسلامی دانشجویان بود. آنان برای این منظور از نُه تن از صاحب‌نظران دعوت به عمل آوردند که درباره‌ی انتخاب مرجع بحث شود. این مباحث عرصه‌های جدیدی را در خصوص نقش و عملکرد اجتماعی و سیاسی مراجع گشود. ماحصل مباحث و سخنرانی‌های این کنگره، در کتابی با عنوان «بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» چاپ شد و در دسترس همگان قرار گرفت. در مقدمه‌ی کتاب ضمن ذکر اهمیت مرجعیت و تقلید (به خصوص بعد از فوت آیت الله بروجردی) به تشکیل جلساتی به اهتمام عده‌ای از بانیان انجمن‌های اسلامی تهران و شهرستان‌ها و وابستگان به دبیرخانه‌ی انجمن‌های اسلامی ایران اشاره شده که در پاییز و زمستان ۱۳۴۰ به منظور چاره‌اندیشی انتخاب مرجع صورت گرفته است. به گفته‌ی نویسنده‌ی مقدمه‌ی این مجموعه، محققان این مجموعه ابتدا درصدد آن بوده‌اند که «نماینده‌ای صالح و دارای شرایط برای مرجعیت را معرفی کنند تا شیعیان پس از رحلت آیت‌الله بروجردی از او تقلید کنند»، اما در ضمن پژوهش خود متوجه شده‌اند که تحلیل و بررسی مباحث زیربنایی مرجعیت ضروری‌تر است؛ از این‌رو مباحث این مجموعه به مسائل کلی مرتبط با مرجعیت اختصاص یافته است. فهرست مقالات این مجموعه و نویسندگان آنها بدین شرح است: علامه طباطبایی؛ اجتهاد و تقلید در اسلام و شیعه ابوالفضل مجتهد زنجانی؛ شرایط و وظایف مرجع مرتضی مطهری؛ اجتهاد در اسلام علامه طباطبایی؛ ولایت و زعامت مهدی بازرگان؛ انتظارات مردم از مراجع سید محمد بهشتی؛ روحانیت در اسلام و در میان مسلمانان مرتضی مطهری؛ مشکل اساسی در سازمان روحانیت آیت الله سید محمود طالقانی؛ تمرکز و عدم تمرکز مرجعیت و فتوا سید مرتضی جزایری؛ تقلید اعلم یا شورای فتوا مرتضی مطهری؛ مزایا و خدمات مرحوم آیت الله بروجردی

خداشناسی و خداجویی در فطرت انسان همگام با آفرینش وی سرشته شده است. حتی برهان صدیقین، برهان وجودی، برهان شهودی و اخلاقی به گونه ای از آبشخور فطرت خداشناسی سیراب می شوند. همه آدمیان به نحو بسیط این شناخت را در عمق جان و وجدان خویش احساس می كنند؛ اما شاید به دلیل عوامل گوناگون محیطی، اجتماعی، فرهنگی و موانع مختلف دنیایی وضوح و روشنی آن را از یاد برده باشند. علم به این آگاهی فطری یا خداشناسی فطری، نیازمند تلنگر و جرقه هایی است كه دم به دم از سوی دین پژوهان و فیلسوفان باید صورت بگیرد تا تجلی آن همواره محفوظ باقی بماند؛ چنانكه آدمی هنگام غرق شدن كشتی زندگی اش ناخودآگاه به ندای باطنی خود پی می برد كه او را به سوی ساحل نجات فرا می خواند و یاری می كند. از این رو، این مقاله تلاش می كند تمام تقریرهای مهم برهان فطرت كه در دنیای غرب و اسلامی تاكنون صورت گرفته جمع آوری و بررسی كند و تا حد ممكن ریشه های نخستین عقلی، قرآنی و روایی و منابع غربی آن را پیدا كند. آنگاه با تحلیل و ارزیابی مشخص خود كه برهان فطرت با شناخت عقلی حصولی است یا با شناخت حضوری یا اعم از آنها آیا این تقریر بر اساس خداجویی بوده یا خداشناسی یا اعم از هر دو؟ سرانجام با تامل و تحقیق، جمع بندی میان آن تقریرها را بیان كرده و نظر برگزیده مشخص شده است.

امکان شناخت عقلى خدا و میزان آن، اثبات وجود خدا و استدلال بر توحید الوهى از مباحث مهم خداشناسى است. این مقاله به روش توصیفى تحلیلى و با هدف بازخوانى دیدگاه آیت اللّه مصباح در تبیین عنوان هاى یادشده در معارف قرآن است. از دیدگاه آیت اللّه مصباح، شناخت عقلى خداوند ممکن است و انسان مى تواند از اوصاف خداوند که در آیات و سخنان معصومان آمده، در حد سطح درک خود آگاه گردد. قرآن اصل وجود خدا را بى نیاز از استدلال مى داند و آن را به عنوان مسئله مطرح نکرده است، اما استدلال ضمنى بر اثبات وجود خدا در قرآن وجود دارد. استدلال بر توحید اله مکرر در قرآن آمده که ازجمله آنها، مى توان به برهان موجود در آیه 22 انبیاء اشاره کرد. این برهان ارتباطى به برهان معروف تمانع نداشته و نتیجه آن، اثبات وحدت اله از راه استوارى و عدم فروپاشى جهان موجود است.