جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداشناسی و خداجویی در فطرت انسان همگام با آفرینش وی سرشته شده است. حتی برهان صدیقین، برهان وجودی، برهان شهودی و اخلاقی به گونه ای از آبشخور فطرت خداشناسی سیراب می شوند. همه آدمیان به نحو بسیط این شناخت را در عمق جان و وجدان خویش احساس می كنند؛ اما شاید به دلیل عوامل گوناگون محیطی، اجتماعی، فرهنگی و موانع مختلف دنیایی وضوح و روشنی آن را از یاد برده باشند. علم به این آگاهی فطری یا خداشناسی فطری، نیازمند تلنگر و جرقه هایی است كه دم به دم از سوی دین پژوهان و فیلسوفان باید صورت بگیرد تا تجلی آن همواره محفوظ باقی بماند؛ چنانكه آدمی هنگام غرق شدن كشتی زندگی اش ناخودآگاه به ندای باطنی خود پی می برد كه او را به سوی ساحل نجات فرا می خواند و یاری می كند. از این رو، این مقاله تلاش می كند تمام تقریرهای مهم برهان فطرت كه در دنیای غرب و اسلامی تاكنون صورت گرفته جمع آوری و بررسی كند و تا حد ممكن ریشه های نخستین عقلی، قرآنی و روایی و منابع غربی آن را پیدا كند. آنگاه با تحلیل و ارزیابی مشخص خود كه برهان فطرت با شناخت عقلی حصولی است یا با شناخت حضوری یا اعم از آنها آیا این تقریر بر اساس خداجویی بوده یا خداشناسی یا اعم از هر دو؟ سرانجام با تامل و تحقیق، جمع بندی میان آن تقریرها را بیان كرده و نظر برگزیده مشخص شده است.

اسلام کامل‌ترین شناخت از انسان را که همه ابعاد او را در برگرفته باشد، ارائه کرده است؛ در حالی‌که در شناخت انسان و فصل ممیز بین انسان و حیوان، در حیطه خواسته‌ها و گرایش‌ها، مهم‌ترین موضوعی که این‌جا مطرح شده، «فطرت» آدمی است. بدون توجه به اصل فطرت، بسیاری از معارف اسلامی درک نخواهد شد؛ بدین جهت، بسیاری از اندیشه‌وران از این اصل مهم به «ام المعارف اسلامی» یاد می‌کنند و معتقدند که درباره فطرت، سخن بسیار گفته شده است؛ اما کمتر به ژرفای آن و ابعاد گسترده‌ای که در بر می‌گیرد، توجه می‌شود. اغلب می‌بینیم که افرادی از فطرت دم می‌زنند؛ ولی چون به ابعاد گسترده آن درست توجه ندارند، نظریاتی را که سرانجام برمی‌گزینند، ضد این اصل است. یکی از مهم‌ترین مباحثی که در قرآن کریم و در روایات امامان معصوم(ع) بر آن تأکید شده، مسأله فطرت است که از جمله، فطرت انسان و فطری بودن دین و اعتراف رسمی انسان به ربوبیت الاهی از جمله مسائلی است که آیات و روایات به آن اشاره دارند. فطرت که آفرینش ویژه به‌شمار می‌رود، اصلی‌ترین سرمایه و برترین ره توشه‌ای است که خداوند عالم انسان را از آن نعمت بزرگ که سرشت خداشناسی آمیخته با گرایش و دلپذیری حق‌طلبی است بهره‌مند ساخته، همواره وی را به حفظ و حراست آن سفارش می‌کند. در این مقاله سعی بر آن است که با تبیین چیستی فطرت و ابعاد آن به مسأله فطرت در قرآن پرداخته، و مسأله فطری بودن دین با توجه به آیه30 سوره روم (30) تحقیق و بررسی شود.