آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بر اهل تحقيق و فنّ در مباحث عقلى پوشيده نيست كه يكى از آثار بسيار مهمّ - و گزافه نيست، اگر بگوييم يگانه - در كلام شيعه تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسى است. از جمله شواهد اهمّيت آن، نگارش شروح و حواشى و تعليقات فراوان توسط بزرگان انديشه بر اين اثر ارجمند و جاودانى است. يكى از شروح نامبردار كه آن نيز مورد توجّه اهل تفكّر قرار گرفته و حواشى بسيارى بر آن نگاشته شده، شرح تجريد قوشچى است. در ميان حواشى ارزنده بر اين شرح مى‏توان از حاشيه خفرى نام برد كه اين حاشيه چه در عصر وى و چه بعد از آن مورد توجّه انديشمندان و متكلّمان بسيارى قرار گرفته است. حاشيه مذكور، بر بخش الهيات شرح تجريد قوشچى؛ يعنى بر مقصد سوم از إثبات صانع تا مسئله نفى شريك (از فصل دوم در صفات صانع) نگاشته شده است. چنان كه اشاره شد، نيكويى حاشيه حاضر بسيارى را بر آن داشت تا با تحشيه و تعليقه‏ نويسى به نقد و بررسى آراى خفرى طىّ اين حاشيه مبادرت ورزند. •

شرح و بررسی عقاید اسلامی با رویکردی عقلانی است. در این نوشتار به شرح و بررسی امور عامه به جهت موارد متعدد استعمال آن در مسایل اعتقادی به ویژه توحید و خداشناسی پرداخته شده است. در همین زمینه نویسنده ابتدا به بحث در مورد مباحث مربوط به وجود و عدم پرداخته و اشتراک معنوی وجود، زیادتی وجود بر ماهیت، اقسام وجود، احکام آن، تلازم وجود و شیئیت، نفی واسطه بین وجود و عدم، ویژگی موجود مطلق و مقید، بساطت وجود و نسبت بین وجود و عدم در بین نسبت‌های چهارگانه منطقی را مورد شرح و بررسی قرار داده است. آنگاه به بحث در مورد مواد ثلاث (امتناع، امکان و وجوب) و رابطه آن‌ها با وجود پرداخته و احتیاج داشتن وجود ممکن به وجود واجب و معنای امکان استعدادی را بررسی نموده است. در ادامه نویسنده به خواص موجود واجب و موجود ممکن اشاره نموده و تصور وجود عدم یا ممتنع الوجود را بر اساس ضوابط عقلی بیان کرده است. بررسی احکام مربوط به ماهیت، وحدت و کثرت، وجود بسیط و مرکب، علت و معلول و اقسام علل از دیگر مندرجات مهم مطرح شده در این نوشتار است.

در قرن بیستم، شاهد نگاه به عدالت به مثابه انصاف، هم‌چون یک نظریه­ اخلاقی، با شالوده­های قراردادگرایی هستیم. در این زمینه، نظریه عدالت به مثابه انصاف با روش تحلیل گفتمان از اندیشه­های خواجه­نصیر شناسایی شده است. به نظر وی، جهان هستی و زندگی اجتماعی، بر مبنای عدل الهی (قوانین الهی در نظام تکوین و تشریع) شکل گرفته و پایداری آن به علت محبت است، اما با فقدان محبت فطری، نیاز به ساخت عدالت به مثابه انصاف برای انجام دادن تعاملات مردم، توسط امام ضروری می­شود تا اخلاق مبناگرا (دینی) ایجاد گردد. گفتمان عدالت به مثابه انصاف خواجه­نصیر، به عنوان گفتمان اخلاق شیعی مفصل­بندی گردیده و دال مرکزی گفتمان، «عدل الهی» به عنوان منشأ قوانین و قراردادهاست که با جذب دال­های شناور «محبت فطری»، «عدالت و اخلاق صناعی ساخته انسان» (امام یا رئیس اول مدینه)، از حوزه گفتمان­ گونگیبه دال «اخلاق دینی» معنا می‌بخشد و در پی هژمونیک نمودن گفتمان عدالت به مثابه انصاف در مدینه فاضله خویش است.

کتاب حاضر، ترجمة فارسی کتاب «الخواجه نصیرالدین الطوسی، آراؤه الفلسفیه و الکلامیة»،‌ نوشتة دکتر «هانی نعمان فرحات» است که در آن، ضمن بیان سرگذشت‌نامه‌ای از «محمدبن محمد نصیرالدین طوسی» (597 672ق.)، به تبیین اندیشه‌های فلسفی و کلامی وی پرداخته می‌شود. در این بررسی با تأملی در آثار طوسی مواضع او در مباحث شناخت خدا؛ صفات خدا؛ آفرینش جهان؛ ماده؛ زمان؛ مکان؛ انسان؛ اخلاق؛ پیامبری و امامت، مورد تفسیر واقع شده است.

سیل خروشان قتل و غارت مغولان از آسیای میانه تا ایران را در کام خود فرو برد و حتی شهر بغداد را به آتش و غارت و بیداد خود سوزاند. عده‌ای از نویسندگان شیعه و سنی باعث حادثه خونین بغداد را خواجه نصیرالدین طوسی می‌دانند؛ شیعیان هدف خواجه را از این کار، گامی به سود جهان اسلام، و سنیان نابودی اسلام می‌دانند. خواجه نصیرالدین طوسی اندیشمندی بلند مرتبه است که مقام مهم اداری وی در دستگاه مغولان و هماهنگی او با حمله هلاکو خان به بغداد از یک سو، فعالیت‌های گسترده او در زمینه‌های علمی و فنی و نجومی از سوی دیگر موضعی جدال‌انگیز را درباره او پدید آورده است. به نظر می­رسد که طوسی هم از سوی ممدوحان خود و هم از طرف منتقدانش تا حدودی مورد قضاوت نادرست قرار گرفته است. در این نوشتار به میزان نقش یا عدم نقش خواجه نصیرالدین طوسی در یورش مغولان به بغداد ‌پرداخته است.

کتاب در بخش اول ، خاندان خواجه نصرالدین طوسی را شرح و توضیح داده ، سپس در بخش دوم به بررسی آثار علمی و عقاید فلسفی و تألیفات وی پرداخته است . همچنین در این بخش از کتاب ، آثار خواجه نصرالدین را از جنبه های مختلف همچون جنبه های ریاضی ، اخلاق ، تفسیر ، تاریخ ، جغرافیا ، فقه ، طب ، ادبی ، علم منطق ، معدن شناسی ، فلسفه ، علم کلام و ... مورد بررسی قرار داده است .

نویسنده: خواجه نصیرالدین طوسی درباره کتاب : رساله آغاز و انجام خواجه نصیر الدین طوسی دانشمند عظیم القدر عالم اسلامی بی نیاز از تعریف و توصیف است و شرح حال و آثار وی در مقدمه بسیاری از آثارش و همچنین در کتب جداگانه ای که درباره وی نگاشته شده آمده است . از این رو ما در اینجا تنها به ذکر نکاتی درباره رساله حاضر (آغاز و انجام) می پردازیم که آیۀ ا ... حسنزاده آملی در مقدمه و تعلیقات خویش بر این رساله مطالبی آورده اند که از آغاز به آغاز و انجام شهرت یافت . چنانکه سید حیدر آملی » : آورده اند ، اکتفا میکنیم . ایشان میفرمایند «۱» این رساله نام میبرد که تذکره در آغاز و « تذکره » به آغاز انجام آن را نام برده است ، و لکن جناب خواجه آن را به اسم « جامع الاسرار » در انجام است. چنانکه در چند جای دیباچه بدان نص دارد و در تسمیه آن به کریمه إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَهٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا تبرک و تمسک جسته است. این رساله در واقع سخن از شرح حال انسان در هر عالم است، جز این که در فصل دوم و هفدهم و برخی از مواضع دیگر در اثنای سخن به اختصار و ایجاز از آغاز یعنی مبدأ تعالی و آمدن انسان از فطرت اولی اشارتی نموده است. نه بدان نحو که مثلا در مبدأ و معاد شیخ رئیس و مولی صدرا از مبدأ بحث میشود. لذا سزاوار است که این رساله را یکی از رسائل در آغاز و انجام یکی از مآخذ و مصادر علمی حکمت متعالیه، معرفت و آغاز و » . معرفت نفس یعنی روانشناسی بشناسیم و بدانیم انجام، فهرست، ص: ۶ مشهور به اسفار صدر المتألهین است و در چندین فصل موقف هفتم الهیات اسفار و نیز در اکثر فصول باب یازدهم نفس اسفار ناظر به مطالب این رساله است حتی در بسیاری از موارد عبارات خواجه را به عربی از این رساله ترجمه فرموده بر ممشای استادش « علم الیقین » است و خواجه را به بعض المحققین یاد نموده است. و شاگرد بزرگ آن بزرگوار مرحوم فیض در مشی کرده است و بسیاری از فصول و مطالب آغاز و انجام را به قلم خود ترجمه و تحریر کرده است. چنانکه با مقابله و عرض معلوم میگردد، و متأله سبزواری در تعلیقاتش بر اسفار از آن نام میبرد و مطلب نقل میکند. فصل اول در صفت راه آخرت و ذکر سالکانش و اسباب اعراض مردم از آن و آفات اعراض‌ اشاره یادداشت‌ها فصل دوم در اشاره بمبدأ و معاد و آمدن از فطرت اولی و رسیدن بانجام و ذکر شب قدر و روز قیامت‌ اشاره یادداشت‌ها فصل سیم در اشاره بهر دو جهان و ذکر مراتب مردم در این جهان و در آن جهان‌ اشاره یادداشت‌ها فصل چهارم در اشاره بمکان و زمان آخرت‌ اشاره یادداشت‌ها فصل پنجم در اشاره بحشر خلایق‌ اشاره یادداشت‌ها فصل ششم در ذکر احوال اصناف خلق در آن جهان و ذکر بهشت و دوزخ‌ اشاره یادداشت‌ها فصل هفتم در اشاره بصراط اشاره یادداشت‌ها فصل هشتم در اشاره بصحایف اعمال و کرام الکاتبین و نزول ملائکه و شیاطین بر نیکان و بدان‌ اشاره یادداشت‌ها فصل نهم در اشاره بحساب و طبقات اهل حساب‌ اشاره یادداشت‌ها فصل دهم در اشاره بوزن اعمال و ذکر میزان‌ اشاره یادداشت‌ها فصل یازدهم در اشاره بطی آسمانها اشاره یادداشت‌ها فصل دوازدهم در اشاره بنفخ صور و تبدیل زمین و آسمان‌ اشاره یادداشت‌ها فصل سیزدهم در اشاره بحالهائی که روز قیامت حادث شود و وقوف خلق بعرصات‌ اشاره یادداشت‌ها فصل چهاردهم در اشاره بدرهای بهشت و دوزخ‌ اشاره یادداشت‌ها فصل پانزدهم در اشاره بزبانیه دوزخ‌ اشاره یادداشت‌ها فصل شانزدهم در اشاره بجویهای بهشت و آنچه در دوزخ بازاء آن بود اشاره یادداشت‌ها فصل هفدهم در اشاره بخازن بهشت و دوزخ و رسیدن مردم با فطرت اولی که در نشأه اولی بوده است‌ اشاره یادداشت‌ها فصل هیجدهم در اشاره بدرخت طوبی و درخت زقوم‌ اشاره یادداشت‌ها فصل نوزدهم در اشاره بحور عین‌ اشاره یادداشت‌ها فصل بیستم در اشاره بثواب و عقاب و عدل او اشاره یادداشت‌ها تعلیقات آغاز و انجام آیه ا ... حسن حسن‌زاده آملی‌