آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در فلسفه و کلام اسلامی خدا با اسامی مختلفی خوانده می‌شود و مفاهیمی که برای اسم خاص خدا به کار می‌رود در آنها متفاوت است. نصیرالدین طوسی در میانه فیلسوفان و متکلمان قرار گرفته و نگاهش به مسئله خدا نیز بهره‌گیری از هر دو دیدگاه فلسفی و کلامی است. او از «صانع»، «خالق»، «باری»، «الله» و نیز «واجب‌الوجود» برای اسم خدا استفاده کرده است که از حیث مفهومی با هم متفاوت‌اند. پرسش ما در این نوشتار آن است که: مفاهیم به‌کاررفته در اندیشه نصیرالدین طوسی برای خدا تا چه حد کلامی یا فلسفی است؟ آیا در مفهوم‌سازی خدا فلسفه را کلامی، یا کلام را فلسفی کرده است؟ در این نوشتار در سه ساحت «ساختار صوری»، «محتوایی»، و «روش‌شناسی» مفهوم‌سازی خدا نزد نصیرالدین طوسی را بررسی می‌کنیم. در ساختار صوری، تمرکز بر نحوه مباحث در آثار وی و تأثیر آن بر مفهوم‌سازی خدا در اندیشه او است؛ در ساختار محتوایی، بیشتر به خود مفهوم «خدا» و مختصات آن در کلام و فلسفه و تأثیرپذیری نصیرالدین طوسی از کلام و فلسفه در مفهوم‌سازی خدا توجه داریم. سرانجام، در ساختار روشی، تأکید بر روش نصیرالدین طوسی در بررسی مسئله خدا است و این روش را در نحوه اثبات وجود خدا، و نیز تبیین صفات خدا بررسی می‌کنیم. در ضمنِ آن، جایگاه کلام و فلسفه در مفهوم‌سازی خدا روشن می‌شود. نصیرالدین طوسی متکلمی است که کلام را فلسفی کرده است؛ از حیث مفهومی که برای خدا برگزیده و در اثبات وجود خدا و بیان صفاتش، نگاه غالب فلسفی را می‌یابیم.

مولف این اثر، قبل از پرداختن به مباحث اصلى كتاب به بيان معناى بسم الله الرحمن الرحيم مى‌پردازد و پس از آن طى شش مقصد به بررسى موضوعاتى در زمينه الهيات بالمعنى الاعم و نيز الهيات بالمعنى الاخص می پردازد. مقصد اول فی الامر العامه، مقصد دوم فی الجواهر و الاعراض، مقصد سوم فى الاصل الاول من اصول الدين(توحيد) و الی آخر می باشد.

در واکاوی پرسش از مصداق سعادت اخلاقی و با وفاداری به ظاهر الفاظ، پاسخی تقریبا یک‌دست در کلمات فلاسفه اسلامی بیان شده که از تجمیع سعادت دنیوی و اخروی، یا اصلاح توأمان نظام معاش و معاد حکایت می‌کند. اما در خوانش تفصیلی‌تر، پرسش از ترجیح جانب دنیوی یا اخروی سعادت همچنان گشوده است. مطابق نتایج حاضر، از عصر کندی تا زکریای رازی سعادت اخروی را در امتداد سعادت دنیوی می‌یابیم. با ظهور فارابی و تا پیش از خواجه نصیر جریانی حاکم می‌شود که در پی توازن سعادت دنیوی و اخروی است. در اخلاق ناصری نگرشی به بار می‌نشیند که سکونت دنیوی را به عنوان مقدمه جبری یا داروی شفای اخروی تلقی می‌کند و از پی آن مضمون سعادت دنیوی عملا متروک می‌گردد. با این حال از پی تغییر موازنه به سود سعادت اخروی، مسیر تضعیف عمران اجتماعی به نفع سعادت فردی رواج می‌یابد. تحلیل انتقادی این وضع هدف مقاله پیش‌روست.