آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

روضه الواعظین و بصیره المتعظین اثر ابوعلی، محمد بن حسن فتال نیشابوری (شهادت 508 هجری) است که در موضوع اصول عقاید، اخلاق، آداب، زندگینامه (تاریخ و سیره) و فضائل معصومین (ع) نوشته شده است. در عصر حاضر که بازپژوهی میراث مکتوب درزمینۀ تاریخ اهل‌بیت (ع) با روش توصیفی–تحلیلی ضرورت یافته است، بر آن شدیم که به بازپژوهی این اثر بپردازیم. لذا در این تحقیق ریشه‌های محتویات کتاب را در گزارش‌های تاریخی و سیره‌ اهل‌بیت (ع)، از لحاظ روش و محتوا و بازتاب گزارش‌های تاریخی کتاب مذکور بررسی می‌شود. فرضیه تحقیق این است که روش روایی_حدیثی با گرایش فضایل و مناقب نگاری در گزاره‌های تاریخی روضه الواعظین به چشم می‌خورد. شیخ فتال نیشابوری کتاب مزبور را بر اساس منابع محدثین متقدم شیعه همچو شیخ صدوق، کلینی، شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی نوشته است و مورخان پس از او، از این کتاب استفاده‌ی زیادی برده‌اند مانند. کسانی مانند ابن شهرآشوب، طبرسی، شیخ حر عاملی، علامه مجلسی، محدث بحرانی، صاحب الذریعه و.. از این کتاب نقل مطالب کرده‌اند..

جامع الأصول فی شرح الفصول کتابی است در شرح ترجمه عربیِ رساله کلامیِ فصول خواجه نصیرالدین طوسی، عالم قرن هفتم هجری. تألیف این شرح را خضر بن محمد حبله‌رودی، عالم شیعی قرن نهم در سال 834ق. به پایان رسانده است. اصل رساله فصول در سه فصلِ توحید، احوال خلق (عدل، نبوت و امامت) و کیفیت بعث (معاد) و به زبان فارسی تألیف شد و بعدتر رکن الدین جرجانی آن را به عربی ترجمه کرد. جامع الأصول شرحی مزجی و از مهمترین شروح این رساله است. پایان‌نامه حاضر به تصحیح، تحقیق و مقدمه فصل اول این شرح یعنی فصل التوحید اختصاص دارد. در تصحیحِ اثر، پنج نسخه خطی مقابله و روش التقاطی برگزیده شد.

عشق موضوعی است که مورد توجه و اهتمام غالب و بلکه همه عارفان بوده است و از جمله مسائل مطرح نزد عارفان در این زمینه این است که عشق مجازی می‌تواند به عنوان پلی در راه رسیدن به عشق حقیقی عمل کند و آدمی را به سمت کمال سوق دهد. در این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده و از حیث جمع آوری داده ها کتابخانه ای است. ، اثربخشی عشق مجازی بر عشق حقیقی در آثار عارفان قرن چهارم، پنجم، ششم(ابوبکر کلابادی،ابونصر سراج طوسی،ابوسعید ابوالخیر،ابوالحسن خرقانی، سنایی غزنویی،احمد غزالی،عین القضات همدانی،علی بن عثمان هجویری،ابوالقاسم قشیری،روزبهان بقلی، نظامی) مورد بررسی قرار گرفته‌ است. درواقع هدف از این پژوهش این بوده که آرای این عارفان را در این باب بررسی نموده و در نهایت به وجوه اشتراک یا افتراق آنها برسیم گرچه این عرفا هریک به زبان و شیوه خود در این باره سخن گفته اند ولی در نهایت می توان وجوه اشتراکی بین دیدگاه های آنان یافت.آنها معتقدند هنگامیکه عشق بر قلب آدمی قدم می نهد او را از خودپرستی و منیّت رهاکرده و غیردوست میکند و از آنجایی که رسیدن به عشق حقیقی برای سالک و انسان مبتدی دشوار است وهر فردی در ابتدا قدرت و توانایی عشق الهی را ندارد، انسان می تواند از طریق عشق مجازی پخته ومهیای وصال به عشق حقیقی شود.همچنین عشق مجازی باعث تلطیف سر و باطن عاشق می شود و باعث رهایی از علایق و وابستگی ها شده در نتیجه باعث می شود فرد عاشق آماده ی سلوک معنوی و توجه به معشوق حقیقی شود . البته در برخی موارد عارفان برنوعی از عشق مجازی خرده گرفته و آن را مانع دانسته اند ؛سنایی،عین القضات و روزبهان بقلی عشق مجازی آمیخته باشهوت را حجاب عشق ربانی می دانند واما هم این سه عارف وهم سایر عارفان نامبرده دراین پژوهش معتقدند عشق مجازی به شرطی انسان رابه عشق حقیقی می رساند که عفیف و به دور از هر گونه هوا و هوس باشد و شرط دیگر اینکه انسان در عشق مجازی متوقف نشود زیرا در عشق مجازی عاشق باید از ظاهر عبور کند (چراکه ظاهر زیبای معشوق تجلّی از زیبایی مطلق است) و به منشأ و عطا کننده حُسن و کمال معشوق توجّه خود را متمرکز ومعشوق زمینی خود را « تجلّی » از معشوق حقیقی بداند و به منشأ و منبع و اصل این زیبایی ها و کمال برسد. البته در این میان عارفان قرن چهارم کمتر از سایر عرفا به بیان اثربخشی عشق مجازی پرداخته‌اند و به صورت مجمل و خلاصه این امر را مورد توجه قرار داده‌اند.

هرگاه در کلام فصیح عرب معنای یک لفظ در لفظ دیگری در آمیخته گردد و بدین‌سان بین آن دو مشابهتی حاصل می‌آید، به آن تضمین نحوی می‌گویند. علم نحو به‌عنوان علم خاص و پدیدۀ تضمین نحوی به‌عنوان قاعده فرعی در راستای درک و تفسیر صحیح قرآن شکل‌گرفته و پژوهشگران و دانشمندان علم نحو در آثار خود به نقش و کارکرد تضمین نحوی و فواید آن پرداخته‌اند؛ یکی از فواید و کارکردهای تضمین نحوی، نقش تضمین نحوی در تفسیر آیات قرآن کریم، توسط مفسران است. در این رساله با بیان مختصر گونه مبانی نظری تضمین نحوی و معرفی پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، ضمن بیان معناشناسی لغوی واژه متضمن و بررسی این پدیده ادبی در قالب افعال، اسم، فعل و حرف با روش توصیفی- مورد‌کاوانه-تحلیلی-تطبیقی 85 کلام الهی را در ده تفسیر شیعه و سنی(مجاز القرآن، معانی القرآن، معانی القرآن و اعرابه، التبیان فی تفسیر القرآن، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مفاتیح البیان فی تفسیر القرآن، مفاتیح الغیب، الجامع لأحکام القرآن، التحریر و التنویر و المیزان) مورد بررسی قرار دادیم. دست‌یافته‌های قابل‌توجهی در این پژوهش مشاهده شد؛ ازجمله آنکه نحویان در آشنایی با تضمین نحوی بر مفسران مقدم هستند و تلقی این ده مفسر از تضمین نحوی با نحویان یکی است. علی-رغم آگاهی مفسران از این پدیده نحوی، به طور یکسان آیات قرآن کریم را از این بُعد، مورد تفسیر قرار نداده‌اند. ابن عاشور و علّامه طباطبائی به‌صراحت اصطلاح تضمین نحوی را بکار بردند و شش مفسر یعنی ابوعبیده، فرّاء، زجّاج، شیخ طوسی، طبرسی و ابن عطیه در تفسیر آیات متضمن از اصطلاح تضمین استفاده نکرده‌اند و از واژه‌های جایگزین مانند «بمنزله»، «أی» و «معناه» مدد گرفته‌اند؛ فخر رازی و قرطبی امتزاجی از این دو روش را بکار برده‌اند. یکی دیگر از دستاوردهای این پژوهش نشان‌دادن این مسأله است که عدم اهتمام به تضمین نحوی در تفسیر آیات منجر به تفسیر اشتباه و غیردقیق و برداشت-های فقهی غیر صحیح می‌گردد.

این پژوهش با عنوان "(پژوهش تطبیقی) علم رجال مقارن بين شیعه و اهل سنت از قرن پنجم تا نهم هجري" , شامل يك مقدمه، چارچوب پژوهش، تحلیل منابع آن و چهار فصل مي‌باشد. فصل اول: با تبیین مهمترین اصطلاحات پژوهش؛ به خصوص تعریف جرح و تعديل نزد اهل سنت و علم رجال نزد شيعه آغاز شده، و بيان مي‌كند كه واژه علم رجال نشان دهنده علمی است که فقط به بررسي شرایط راویان مي‌پردازد، و اینکه علم جرح و تعديل شاخه ای از علم رجال است. سپس به اصول و مبادي اوليه علم رجال نزد اهل تسنن و شیعیان، همراه با ذکر مهمترین كوشش‌هاي رجالي پرداخته، همچنين بيان نموده که طلوع دانش در ميان اهل سنت از زمان صحابه پديدار شده است. در حالی که تألیفات آنان پس از گردآوري احادیث بوده و کتابهای رجال اهل سنت پس از اواسط قرن دوم هجری در اين عرصه پديدار شدند. از جمله اين كتاب‌ها، كتاب «التاريخ» نوشته ليث بن سعد (وفات 175 هـ) و كتاب «التاريخ» اثر عبدالله بن مبارك (وفات 181 هـ) مي‌باشد. در قرن سوم، احادیث جمع آوری، آثار و تأليفات نگاشته شده و صحاح و مسانيد ظاهر شدند، و منتقدان به سلسله اسناد توجه نشان دادند. در آن مرحله‌ بود كه کتاب های رجال اهل سنت به دلیل اينكه ثقات (افراد معتمد) و ضعاف (اشخاص غير معتمد) را با هم گرد آورده بودند، متمایز گرديدند. اولين شخص از شيعيان اهل بيت كه در قرن اول سخن از علم رجال به ميان آورد، عبيدالله بن أبي رافع (متوفي به سال 40 هجري) بود. نام كتاب او «تسمية من شهد مع امير المؤمنين في الجمل و صفين و النهروان من الصحابة) بود. مهمترين كتاب‌هاي اين مقطع كتاب «الرجال» اثر عبدالله بن جبله (وفات 221 هـ) و كتاب «المشيخة» از حسن بن محبوب (وفات 224 هـ) و كتاب «طبقات» از البرقي (وفات 249 هـ) مي‌باشد. با این حال، چیزی جز تلاشی که البرقی برای ما بر جاي نهاد، به دست ما نرسيد و ابن داوود حلي به آن اعتماد کرد و آن را يكي از منابع كتاب خود قرار داد و از او با نشانه «قي» ياد كرد كه خلاصه «البرقی» است، همچنين اين كتاب یکی از منابع کتاب «الخلاصة» از علامه حلي مي‌باشد. فصل دوم به تلاش علماي رجال قرن پنجم و ششم از هر دو مكتب اختصاص دارد. در اين مقطع دو طبقه در مكتب شيعه وجود دارد: مرحله‌ي ساختاري اصلي و بنيادي، كه به زمان شيخ طوسي (وفات 460 هـ) و نجاشي (وفات 450 هـ) منتهي مي‌شود. طبقه دوم: تكميل كننده طبقه اول است مانند كارهاي شيخ رازي (وفات پس از 585 هـ) و ابن شهر آشوب (وفات 588 هـ)؛ زيرا طبقه اول ساختار بنيادي يعني "اصول چهارگانه رجالي" بود و طبقه دوم كارهاي تکميلي يا "ثانویه" به شمار مي‌رفت، و اين طبقه‌بندي بيانگر وجود تنوع در کارهاي رجالي در این دوره است، بنابراین بخشی از آنها مانند کتاب رجال طوسی، آن طبقات را روشنايي بخشيده و شرح دادند، و بخشي ديگر به فهرست‌ها و تأليفات رجالي روي آوردند، همان گونه كه در فهرست طوسي و نجاشي آمده است. بخش سوم به ميراث حديثي رجال توجه كرده است، كه طي سه قرن اول از ائمه به ما رسيده است، همان گونه كه در كتاب «رجال كشي» آمده، كه اين كتاب توسط شيخ طوسي خلاصه نويسي شده است. در مورد كتاب‌هاي رجالي اهل سنت پس از قرن پنجم هجري مشخص است که اکثر آنها- اگر نگوييم همه آنها- یا مقدمه‌اي بر کتابهای سابق، يا حاشيه‌اي بر آنها هستند، و یا از آنها نقل شده‌اند، یا خلاصه‌ یا ويرايشي از آنها هستند، و اين مرحله تكميلي در مجموعه‌ي رجال اهل سنت است. فصل سوم: به سهم علماي رجال دو مكتب در قرن هفتم و هشتم هجری پرداخته است. نقد و بررسي اسناد در بین شیعیان در زمان سيد بن طاووس (وفات 673 هـ) به اوج خود رسيد، به طوري كه او براي اولين بار حديث را با تقسيمات چهارگانه‌اش به (حديث صحيح، حديث حسن، حديث موثق و حديث ضعيف) طبقه بندي كرد. این فصل به پيدايش روشهای روشني از طبقه بندی پرداخته است، كه همانند روش ابن داود (وفات 740 هـ) و روش ابن مطهر حلي (وفات 726 هـ) مي‌باشند. صرفنظر از گستردگي دايره‌ طبقه بندي، منابع ابن مطهر حلي و ابن داوود حلي به طور كلي متكي بر اصول اوليه رجالي هستند. طبقه‌بندی و تقسيمات علماى رجال اهل سنت انواع مختلفى دارد، از جمله طبقه‌بندی صحابه، که به تقسيماتي در رابطه با شناخت صحابه می پردازد، و مشهورترین طبقه‌بندی كه در اين مبحث وجود دارد، در كتاب "أسد الغابة في معرفة الصحابة" تأليف ابن اثير مي‌باشد. فصل چهارم و پايانى، در مورد مرحله‌ى كمبود تألیفات درباره‌ "علم رجال" در بین شیعیان است، بر خلاف قرون گذشته و قرن‌هاي پس از آن، از دانشمنداني كه در قرن نهم هجری در بين شيعيان ظهور يافت «بهاء الدین النيلی» بود، او بيان كرد که آنچه در این مرحله نوشته است، حواشي و پاورقی‌هايی بر کتاب‌های پیشین است. اما نوشته های رجال مکتب اهل سنت درباره‌ شناخت رجال كتاب‌هاى

يکي از مباحث مهم اعتقادي که متکلمان اسلامي اهتمام جدي به آن داشته‌اند بحث «کلام الهي» است. در باب حقيقت کلام الهي ديدگاه‌هاي متفاوتي ارائه شده است. ازجمله آنها ديدگاه خواجه نصير‌الدين طوسي است. پرسشي که اين پژوهش بدان پرداخته اين است که آيا تبيين خواجه نصیرالدين از حقيقت کلام الهي، براساس تفسير شارحان او، مي‌تواند پاسخي قانع‌کننده نسبت به حقيقت کلام الهي به‌شمار آيد؟ اين نوشتار پس از اشاره به ديدگاه‌هاي گوناگون در‌باره حقيقت کلام الهي، با روش توصيفي ـ تحليلي و همچنين کتابخانه‌اي، ديدگاه ایشان را براساس تفسير شارحان آثارش (علامه حلي و محقق لاهيجي) بررسي و ارزيابي کرده و به اين نتيجه رسیده است که تفسير علامه حلی از، ديدگاه خواجه نصیرالدين کامل به‌نظر نمي‌رسد؛ و تفسير محقق لاهيجي از آن ـ افزون بر اينکه ايشان سخن خواجه نصیرالدين را طبق ديدگاه و مذاق خودش تفسير نموده ـ با اشکالاتي مواجه است. سپس ديدگاه کامل و جامعي که از اين اشکالات مبرا باشد پيشنهاد داده است.

اخلاق ناصِری یکی از مهم‌ترین رساله‌های حکمت عملی در دوره اسلامی است که خواجه نصیر طوسی در سال ۶۳۳ هجری قمری نوشتن آن را به پایان رساند. همچنین این کتاب از مشهورترین نوشته‌های خواجه نصیر، یکی از دو کتاب نوشته شده بنا به خواست حاکم شیعه (به همراه اخلاق جلالی) در باب حکمت عملی و نخستین اثر فارسی زبان مهم در باب مذکور است که مطالب آن مبتنی بر تلفیق دیدگاه فلسفی و علمی یونان و دیدگاه اسلامی درباره انسان، خانواده و جامعه است. اخلاق ناصری در باب اخلاق فردی، تدبیر منزل (رفتار در محیط خانه و اداره زندگی) و سیاست مدن (به تعبیر امروزی علوم سیاسی) نگاشته شده‌است. باب اول آن، خلاصه‌ای از رساله عربی تهذیب‌الاخلاق یا الطّهارة اثر ابن‌مسکویه است.

اخلاق ناصِری یکی از مهم‌ترین رساله‌های حکمت عملی در دوره اسلامی است که خواجه نصیر طوسی در سال ۶۳۳ هجری قمری نوشتن آن را به پایان رساند. همچنین این کتاب از مشهورترین نوشته‌های خواجه نصیر، یکی از دو کتاب نوشته شده بنا به خواست حاکم شیعه (به همراه اخلاق جلالی) در باب حکمت عملی و نخستین اثر فارسی زبان مهم در باب مذکور است که مطالب آن مبتنی بر تلفیق دیدگاه فلسفی و علمی یونان و دیدگاه اسلامی درباره انسان، خانواده و جامعه است. اخلاق ناصری در باب اخلاق فردی، تدبیر منزل (رفتار در محیط خانه و اداره زندگی) و سیاست مدن (به تعبیر امروزی علوم سیاسی) نگاشته شده‌است. باب اول آن، خلاصه‌ای از رساله عربی تهذیب‌الاخلاق یا الطّهارة اثر ابن‌مسکویه است.

چکیده ماشینی: یکی از برجسته‌ترین دانشمندان و دانشمندان مسلمان عصر قرون وسطی، چندمعیت ایرانی نصیرالدین طوسی (1274-1201) در سنین جوانی و همزمان با سرازیر شدن لشکریان چنگیزخان به سرتاسر سرزمینش به جامعه شیعه نزاری اسماعیلی پیوست. او در طی یک کار طولانی و برجسته، ابتدا تحت حمایت اسماعیلیان در قلعه الموت، و بعداً با مغولان فاتح، بیش از 150 اثر در موضوعات مختلف از کلام و فلسفه گرفته تا ریاضیات و نجوم ارائه کرد. آثار اصلی او درباره دکترین اسماعیلی، روضه یی تسلیم (بهشت تسلیم) و سیر و سلوک (تفکر و کنش)، پیش از این به ترجمه انگلیسی توسطS.J. Badakhchani(س.ج.بدخشانی) موجود است. او در این مجلد، سه اثر کوتاه‌تر اسماعیلی طوسی به نام‌های «آغاز و انجام»، «تولا و تبرا» و «مطلوب المؤمنین» را در این مجلد به چاپ رسانده است) طوسی در این سه رساله، با اشاره ویژه به ماهیت اولیه انسان، وجود زمینی او در ارتباط با امام و سرنوشت اخروی او، تفاسیر اجمالی از نقوش کلیدی در آموزه اسماعیلیه ارائه می دهد.