آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

زمینه‌ساز بودن فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی برای ملکات نفسانی و نیز تأثیر متقابل ملکات نفسانی و معرفت از دیرباز در متون اخلاقی اسلامی مورد توجه بوده است. نصیر الدین طوسی در نظام اخلاقی‌ای که با رویکرد فلسفی ارائه می‌دهد، این تأثیر متقابل را از دو جهت بررسی کرده است. همچنین وی اقسام فضیلت و رذیلت و تأثیر آن دو بر فرایند شکل‌گیری معرفت و نیز نقش معرفت در کسب فضیلت‌ها و رذیلت‌ها اخلاقی را به‌تفصیل به تصویر کشیده است. تقسیم فضیلت‌ها و رذیلت‌ها به اخلاقی و عقلانی، نوعی گرته‌برداری صوری از مباحث معرفت‌شناسی اخلاقی معاصر است که در این نوشتار تلاش می‌شود پیشینۀ محتوایی آن در آثار نصیر الدین طوسی معرفی گردد.

خواجه نصیرالدین طوسی بخش قابل توجهی از عمر خود را در میان اسماعیلیه و در قلاع آنان گذرانید و به توصیه ایشان دست به تالیف آثار مهمی زد. سالهای حضور وی نزد ایشان موجب شد که برخی وی را از نظر مذهبی شیعه اسماعیلی بدانند و حتی برخی آثار را که صبغه اسماعیلی در آن پررنگ است بدو منتسب دارند، اما قرائن قانع کننده ای وجود دارد که نه این آثار از اوست و نه او بر مذهب اسماعیلیه بوده است. برخی اشارات وی در آثار نوشته شده در این دوران حاکی از فشار فراوانی است که بر وی وارد شده بود. او هر چند به اختیار خویش برای یافتن جایگاهی امن جهت پرداختن به امور علمی به آنان پیوست، اما اندک زمانی بعد متوجه شد که بایست از میان آنان خارج شود و هرگز موفق بدین خواسته نشد. اقدامات وی در تسلیم قلاع و نیز تغییر مقدمه کتابی چون اخلاق ناصری حاکی از آن بود که وی در مقام همراهی با این جماعت طریق تقیه و مماشات پیشه گرفته است و نمی توان رفتار و گفتار وی را در این دوران حاکی از ورود وی به مذهب آنان دانست. البته کثرت سالهای همنشینی با این جماعت و غور در آثار آنان موجب شده بود که به نحو ناخودآگاهی تحت تاثیر افکار و تعالیم آنان قرار گیرد. این امر حتی در برخی از آثاری که وی پس از خروج از قلاع به رشته تحریر درآورده قابل ملاحظه است.

چکیدهآثار ادبی، موضوعاتی چون: حکمت، فلسفه، اخلاق و عرفان و... را دربر دارد و اهمیّت و گستردگی آن-ها، بنا به موضوعیّتی که در جای‌جای زندگی انسان دارد، به وسعت هستی خواهد بود. بنابراین، ارتباط تنگاتنگ آثار ادبی و موضوعات یاد شده در قالب عبارت‌های مختلف به صورت «نثرساده»، «نثر مصنوع» و یا «نثر مسجّع» و یا گونه‌های مختلف شعری نمود پیدا می‌کند و هر آنچه از لطایف و دقایق مطلب و زیبایی و شیوایی کلمه و کلام اقتضا می‌کند و با توجه به دریافت‌های موردی از این نوع تفکّرات فلسفی و حکمی چون: عشق و عرفان، محبّت، نفس، وجود و ... از طریق علم و آگاهی و معرفت باطنی و احساسات و عواطف شاعران و نویسندگان نکته‌دان، رصد می‌شوند و در طی سالیان متمادی آثار جاودانه‌ای خلق می‌کنند و فرهنگ و آداب و سنن مردم را به شکل متفاوت یا متشابه، با سمبل‌ها و نمادهای شناخته شده، نشان می‌دهند.در پژوهش حاضر، سعی بر این است که از میان حکما و فلاسفه بزرگ اسلامی چون: فارابی، ابن‌سینا، لقمان، ملاصدرا و ... نیز از بین حکمای غیراسلامی چون: افلاطون و ارسطو، به بررسی تطبیقی مصنفات باباافضل‌الدین مرقی‌کاشانی با اخلاق ناصری خواجه‌نصیرالدین طوسی پرداخته شود و مضمون‌ها و مفاهیم حکمی و فلسفی و اخلاقی این دو اثر ارزشمند مورد بررسی قرار گیرد و شخصیت وجودی هر یک از نویسندگان یاد شده، بطور جداگانه برجسته گردد. همچنین علوم مختلفه در آثار آن‌ها، ضمن شناسایی و معرفی، زبان فلسفی و حکمی و اخلاقی و عرفانی هر یک از آن آثار براساس سبک و سیاقشان بیان گردد.واژگان کلیدیفلسفه، حکمت، اخلاق، عرفان، باباافضل‌الدین کاشانی، خواجه‌نصیر‌الدین طوسی، سبک و زبان.

در اولین فصل این پایان‌نامه، تاریخچه‌ای از عقلگرائی سیاسی در ایران مطرح گردیده است . فصل دوم، طرح شخصیت خواجه نصیر به همراه ارتباط او به اسماعیلیان است . اینکه خواجه قبل از تقابل یا تعارض با صاحبان قدرت بویژه در قهستان و سپس درالموت چگونه روزگار را می‌گذارنده، بخشی از موضوع این فصل را تشکیل می‌دهد. سپس کیفیت حضور و راه‌یابی خواجه نصیر به قلعه قهستان بررسی شده است . در این بخش به این سئوال که آیا خواجه نصیر داوطلبانه به خدمت اسماعیلیان شتافت یا نه؟ پاسخ داده خواهد شد. سپس به حضورش در الموت پرداخته شده است . جواب این سوال کماکان مورد اختلاف نظر مورخان معاصر است لذا سعی گردیده با نگرشی واقع‌بینانه، فراخنای اندیشه خواجه در حضور اجباری یا داوطلبانه‌اش در میان اسماعیلیان کاوش شود. فصل سوم، اختصاصا به حضور خواجه در دربار ایلخانان منحصر می‌شود. این دوره از حیات خواجه آنقدر اهمیت دارد که می‌تواند موضوع رساله‌ای جداگانه گردد. در این فصل همچنین به حساسترین و سوال برانگیزترین نقش خواجه در جهان اسلام، یعنی نقش عملی یا تقویتی او در حمله هلاکو به بغداد پرداخته شده است . فصل چهارم به اندیشه سیاسی خواجه نصیر و میزان تحقق عملی آن در اقدامات وی پرداخته شده است . خواجه نصیر به عنوان یکی از برجسته‌ترین متفکران قرون وسطای اسلام، جزو منحصر بفردترین شخصیتهائی است که توانست در طول حیات خود نقش دوگانه‌ای را ایفا کند. وی در حالی که نیمی از عمر سیاسی و علمی خود را در خدمت اسماعیلیه بود، به خدمت مغولان رسید. بررسی شیوهء عملکرد و تفکر خواجه در این فصل نشان می‌دهد که او بیش از هر چیز، علم‌گرا بود. به همین منظور برجستگی فعالیتهای علمی او در ریاضی و نجوم به مراتب از تالیفات سیاسی و اخلاقی او بیشتر است . در آخرین فصل این پایان‌نامه، آثار فرهنگی و علمی برجای مانده خواجه در ایران بررسی خواهد شد. بدون تردید وی دهها اثر مکتوب از خود بجای گذاشته و تحقیقات وسیعی را در ریاضیات ، هندسه، منطق کلام و ... داشته است .

رساله حاضر پژوهشی است پیرامون دو اندیشه متفاوت در مساله حسن و قبح که هر کدام از اندیشه‌ها، معرف یکی از مکاتب مشهود کلامی است . مکتب اشاعره که حسن و قبح را شرعی می‌داند و مکتب معتزله که قائل به حسن و قبح عقلی و ذاتی است . ضمنا تا حد امکان به مسائل و مشکلات فلسفه اخلاق در عصر حاضر نیز خواهیم پرداخت .

چکیده:یکی از اندیشمندان بزرگ اسلامی که در رشته های مختلف علوم متداول صاحب نظر بوده ،استاد البشر، خواجه نصیرالدین طوسی است . این اندیشمند والامقام درمنطق ، ریاضیات ، فلسفه وکلام وهیئت ونجوم واخلاق وعرفان نظری تالیفات ارزشمندی دارد که وی را در میان مولفان واندیشمندان اسلامی ممتاز ساخته است.خواجه نصیر به عنوان متفکری ازجهان اسلام به بررسی اخلاق وتربیت اخلاقی توجه ویژه ای نشان داده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی ومطالعه ی روشها و رویکردهای اخلاقی و سیاسی ازدیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی می باشدتا به کمک آن بتوان طرز تلقی این متفکر و فیلسوف بزرگ مسلمان، درمورد ماهیت اموراخلاقی، سیاسی واهداف وروش های آن را کشف نمود و از رهگذر آن بتوان به رهنمودهای عملی دراین زمینه دست یافت. "فقه سیاسی" در لغت به معنای اسننباط احکام سیاسی از منابع کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم(ص) می باشد. که نظریات این فقه اگر چه، نه به این نام،لیکن از اولین روزهای خلافت بعد از پیامبر اکرم(ص) شکل اجرایی و کاربردی را به خود گرفت،اما نکته مهم این است که قبل از اجرای این فقه ، مبانی تئوریک آن به عنوان یک پیش شرط در اذهان فقهای صدر اسلام وجود داشته است،. لیکن ائمه هدی در طول سالیان متمادی کوشیدند تا رابطه بین سیاست و فقه را رابطه بین خدا و انسان تعریف نمایند. البته در طول سده های مختلف تاریخی ، حکومتهای متفاوت چه اهل سنت و چه شیعی این تعریف اهل بیت(ع) را دچار تعابیر و تفسیر های مختلفی کرده اند، ایده ی اصلی این تحقیق به ارائه ی مفاهیم فقه سیاسی از منظر و دیدگاه این فقیه بزرگوار می پردازد .این تحقیق سعی بر معرفی رابطه ی دین و اخلاق از منظر این عالم پرداخته است .هدف اصلی این گردآوری مرور نقصان فقه سیاسی در ایران و تقابل آن با اخلاق و با رویکردی متفاوت است و بررسی همخوانی ها و همپوشانی های فقه سیاسی و اخلاق در آراء و افکار خواجه نصیر الدین طوسی می باشد، در عین حال به بررسی اجمالی در رابطه علم و دین و نسبت استنباط فقهی و اخلاقی از نظر دین خواهد پرداخت. فیلسوف شهیر شرق وافتخار فلاسفه وحکمای اسلام خواجه نصیرالدین طوسی در رساله فیلسوفانه ومحققانه ای که درامامت تألیف فرموده،فصلی کامل راجع به غیبت امام دوازدهم ، مرقوم داشته است.شمولیت این تحقیق در بر گرفتنشرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر اوضاع زندگی وی در زمانخویش را دارا می باشد.

این پایان نامه که در موضوع معادشناسی نگاشته شده است،شامل شش فصل می‌باشد که در هر کدام از‌آنها به جنبه‌هایی از معاد، با دید فلسفی- کلامی، از نظر خواجه نصیرالدین طوسی و فخرالدین رازی، پرداخته شده است.در اولین فصل کلیاتی در باره موضوع تحقیق مطرح گردیده است. مباحثی چون: تبیین مسأله، معنای لغوی و اصطلاحی معاد، پیشینه، و سوالات اصلی و فرعی معادشناسی، قلمرو، فرضیه و روش تحقیق، زندگی نامه‌ی خواجه نصیر و فخررازی. در فصل دوم، امکان یا عدم امکان معاد بحث و بررسی شده و به مقوله‌هایی ذیل پرداخته شده است: مفهوم امکان، امکان ذاتی و وقوعی، بررسی قاعده‌ی حکم الامثال، قدرت مطلق و بی پایان خداوند، نمونه‌های عینی معاد، زنده شدن زمین، نمونه‌های عینی معاد در قرآن.فصل سوم در باره ضرورت معاد است. برای اثبات ضرورت آن دو نوع دلیل آمده است. یکی ادله‌ی نقلی که ابتدا سراغ قرآن رفته، سپس برهان اخبار انبیا از معاد آمده است. دیگری ادله‌ِ عقلی، در این قسمت ابتدا برهان حکمت، سپس برهان عدالت خداوند بر ضرورت معاد، تقریر شده است.در فصل چهارم، مباحث حقیقت انسان، و نفس(روح) شناسی از دو دیدگاه بررسی شده است. حقیقت روح، دوگانگی روح و بدن، مادی یا مجرد بودن روح، حدوث و قدم نفس، در این فصل آمده است.بحث‌های معاد جسمانی و روحانی، در فصل پنجم آمده است.در این فصل مقوله‌هایی چون: کیفیت معاد در قرآن ، ملاکهای جسمانی یا روحانی بودن، ادله و شواهد هر یک از طرفداران معاد جسمانی تنها، روحانی محض، روحانی-جسمانی، و نظرات تطبیقی خواجه نصیر، فخررازی، ابو علی سینا و ملاصدرا، آورده شده است.در فصل آخر (ششم)، شبهات معاد تحلیل و تقریر گردیده است. در این فصل، زیر مجموعه‌های ذیل آمده است: شبهات منکران اصل معاد در قرآن و پاسخ آنها، شبهات معاد جسمانی، شبهه‌ی اعاده‌ی معدوم شبهه‌ی آکل و ماکول و .... به تفصیل آمده است.

اخلاق و تربیت، نقش بسیار مهمی در شکل گیری فرهنگ و تمدّن و تعامل بشری در افراد و جوامع انسانی در طول تاریخ داشته و همین آموزه ها در اخلاق، رفتار، آداب، تربیت، معاشرت و مدنیّت آینده جهان سهم عظیمی خواهد داشت.موضوع این پایان نامه مقایسه ای بین آموزه های اخلاقی (تربیتی) در گلستان سعدی و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی است. که هر دو در قرن هفتم نگاشته شده اند.مطابق تعالیم ادیان توحیدی، مسیر سعادت و نهایت بشری که از بدایت خدای یگانه شروع شده به نهایت وصول و کمال توحید و قرب الهی منتهی خواهد شد.این مهّم با توجه به امر تعلیم و تربیت و اصلاح اخلاقرفتار و کردار در دو بُعد مادّی و معنوی حیات انسان و پرورش قوای جسمی و روحی او میّسر است.از یافته های این پژوهش این است که سعدی و خواجه نصیر انسان را با همه ی ابعاد روحانی و جسمانی به نیکی شناخته اند و برای اخلاق و تربیت ورساندن او به کمال در دو اثر خود راه کارهای مناسب با عقل وشرع ارائه کرده اند .

این تحقیق درحیطه تربیت اخلاقی ،به منظور بررسی رویکرد های مختلف به تربیت اخلاقی از نظر به کارگیری شیوه های ایجاد تعهد والزام درونی درافراد نسبت به حفظ ارزشهای اخلاقی می باشد. با توجه به این هدف، رویکردهای مختلف به تربیت اخلاقی درساحت اندیشه اسلامی وازنگاه سه متفکر مسلمان ،خواجه نصیرالدین طوسی بارویکرد عقلی-فلسفی،فیض کاشانی با رویکرد دینی-عرفانی وعلامه مهدی نراقی با ترکیبی ازهرسه رویکرد (عقلی، دینی،عرفانی) به منظور درک بهترکیفیت ارتباط بین شناخت وعمل اخلاقی مورد بررسی و با توجه به چگونگی این نسبت دلالتهای تربیت اخلاقی ازمنظر آنان استنباط گردیده است.روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی ومنابع اصلی تحقیق، اخلاق ناصری تألیف خواجه نصیرالدین طوسی ، محجه البیضاء تألیف فیض کاشانی وجامع السعادات تألیف عالم ربانی علامه مهدی نراقی بوده است. براساس یافته های تحقیق ،تربیت اخلاقی دارای ابعاد شناختی،عاطفی وعملی می باشد و بین این ابعاد ارتباط متقابل برقراراست.شناخت وبینش صحیح درتحریک اراده ونهایتاً صدورعمل اخلاقی موثراست وچنانکه این ارتباط توسط انگیزه ای قوی چون نیروی ایمان حمایت گردد اراده جهت انجام عمل اخلاقی تقویت شده وانجام عمل وتکرارآن نیز ضمن تأثیر دراستواری وثبات اراده ،سبب تعالی شناخت وایمان می گردد وبدین جهت با تقویت مبدءمعرفتی ومبدءمیلی بازدرتحکیم اراده تأثیر گذار خواهد بود.ضرورت پرورش بعد شناختی ورشد قوای فکری متربیان به منظورتشخیص وداوری درست دراموراخلاقی که ازدیدگاه خواجه نصیربه شدت مورد تأکید قرار دارد ، یکی ازعوامل موثر در تحریک اراده وبرانگیختن اعضا نسبت به انجام فعل اخلاقی محسوب می شود. ضرورت پرورش بعد عاطفی نیز درتربیت اخلاقی که ازدیدگاه فیض بیش ازسایرابعاد مورد توجه قراردارد ،به منظور تقویت اراده ازطریق ایجاد انگیزه های معنوی قابل توجه می باشد. فراهم نمودن زمینه التزام به وظایف اخلاقی به منظورایجاد عادات مطلوب نیزازعوامل مهم تحکیم اراده درتربیت اخلاقی است که مورد توجه وتأکید خواجه نصیرو فیض قراردارد.ازآنجا که ابعاد فوق هریک دربروز وکیفیت ظهور سایر عوامل موثرمی باشد،لذا لازمه موفقیت یک برنامه تربیتی درزمینه اخلاق رشد وپرورش ابعاد شناختی ، عاطفی وعملی است که ازدیدگاه مهدی نراقی لزوم توجه به هرسه بعد مشهود است.