مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

خلاصه ماشینی: "نخست لازم است تفکیکی را در مکتب تفکیک رقم بزنیم؛ به گفته برخی بزرگان اگر دیدگاه‌های میرزامهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی و خود ایشان را «تفکیکیان» بنامیم و کسانی را که در دوران متأخر با آنها مواجه‌ایم «نوتفکیکیان» یا «تفکیکیان معتدل و ملایم» نام بگذاریم که آیت‌الله جوادی آملی نیز در کتاب منزلت عقل در هندسه معرفت دینی به این مقوله اشاره کرده‌اند. البته منطقه‌هایی وجود دارد با عنوان «منطق‍ةالفراغ» که دقیقا عکس منطقه‌های ممنوعه‌اند و در آنها عقل می‌تواند جایگاهی منحصر به فرد داشته باشد و اگر از «عقل معیار یا میزان» سخن بگوییم و آن را معیاری «مطلق» برای دین و وحی و معارف الهی قرار دهیم، در موضعی قابل نقد وارد شده‌ایم. تا فیلسوفان و عارفان (به ویژه صوفیان) در برهه‌های تاریخی به تأویل‌ها و تفسیرهایی نسبت به آیات و روایات ما دست زده‌اند و در جهت نظرات خود به استخدام آیات و روایات پرداخته‌اند، به حفظ ناب‌بودن و زلالیت آیات و روایات اقدام کردند؛ ولی نکته اینکه آیا راه حل مکتب معارف خراسان یا تفکیکیان، راه حل نهایی و درستی است؟ وقتی می‌گویند ما باید به ناب‌سازی آموزه‌های وحیانی بپردازیم و بدون هیچ پیش‌انگاره‌ای به سراغ آنها برویم، مطلبی شکیل و مجذوب‌کننده است، اما آیا شدنی است؟ آیا عارفان باور داشتند هر آنچه مطرح می‌کنند، تفسیر قرآن است یا اینکه تأویل تطبیقی مد نظر آنها بوده است؟ آنها مقوله تفسیر را از تأویل‌هایی این‌گونه جدا می‌کردند."

چکیده: رابطه میان عقل و وحی یکی از بنیادی‌ترین بحث‌های فلسفی و کلامی در همه ادیان آسمانی است. تعیین نسبت میان اصول عقل بشری و معارف وحیانی نقشی اساسی در فهم علوم بشری و علوم الهی دارد. بسیاری از نزاع‌های فکری و اجتماعی ناشی از سوء فهم روابط عقل و وحی است. علامه طباطبایی به عنوان یکی از اندیشمندان بزرگ جهان اسلام، وحی را مبتنی بر عقل برهانی می‌داند و معتقد است اعتلای عقلانیت، اعتلای دیانت است. در این مقاله مهم‌ترین اشکالات اهل تفکیک ابتدا مطرح می‌شود و پس از آن پاسخ‌های علامه به اختصار می‌آید. علامه نشان می‌دهد که مشی قرآن و معارف اهل بیت اعتلای عقلانیت است و هیچ‌گونه ناسازگاری با معارف راستین بشری ندارد خلاصه ماشینی: "علامه در پاسخ می‌گوید بیان مذکور خود بر نوعی قیاس اقترانی و استثنایی مبتنی است و گوینده سخن در حال استدلال‌کردن در قالب‌های منطقی است و علاوه بر آن اگر کسی یا کسانی از چیزی سوء استفاده کردند، آیا به دلیل اغراض سوء آنها باید آن چیز را باطل دانست (همان، ص398)؛ به عنوان مثال، اگر کسی از قرآن کریم سوء استفاده کند، می‌توان ـ نعوذ بالله ـ قرآن را انکار کرد یا باید با روشنگری مانع سوء استفاده شد؟ بنابراین بر فرض که مترجمان کتاب‌های فلسفی و منطقی اغراض سویی داشتند، آیا اغراض سوء آنها باعث می‌شود ما منطق و فلسفه را باطل بدانیم یا معیار صحت و سقم مطالب منطقی و فلسفی، درست یا نادرست‌بودن محتویات آنهاست؟ همچنین، مگر مترجمان فقط کتاب‌های منطقی و فلسفی را ترجمه کردند. علامه در پاسخ به این اشکال، نکات گوناگونی مطرح می‌کند که هرکدام از جهتی به رفع اشکال کمک می‌کند؛ اولا، گوینده اشکال، سخن خود را در قالب یک قیاس اقترانی ارائه کرده است؛ بنابراین نفی او فقط نفی زبانی است وگرنه در محتوای بیانش از قواعد منطق کمک گرفته است؛ ثانیا، اگر بگوییم قرآن و حدیث از علوم دیگر بی‌نیازند، آیا می‌توان از این مسئله نتیجه گرفت کسانی که به قرآن و احادیث تمسک می‌کنند و می‌خواهند آن را فراگیرند، جز قرآن و حدیث به علوم دیگری نیاز ندارند

مكتب تفكيك يكي از جريانات منتقد عرفان و تصوف در دوران معاصر است. غالب انتقادات اين مكتب بر تصوف، ناظر به وحدت وجود است. اين نوشتار نقدهاي تفكيكيان بر وحدت وجود در دو محور دلايل شهودي و نقلي را بررسي كرده، نتيجه گرفته است كه نقد عالم تفكيكي بر وحدت وجود عارف، ناشي از عدم توجه كامل به سخن عارف می باشد.

دین از یک منظر، به معنای مجموع آموزه های اعتقادی و عملی است که از آنها به عقاید و احکام و اخلاق تعبیر می شود. احکام و اخلاق به عمل انسانها نظر دارند و عقاید اموری اند که هدف اصلی در آنها معرفت و اعتقاد است. از آنجا که دین مجموعۀ اموری است که در ارتباط مستقیم با خدای تعالی است، سرلوحۀ همۀ معارف اعتقادی دین، معرفت خداوند متعال است و هیچیک از معارف دیگر بدون توجه به معرفت خدای تعالی فایده ای ندارد. این کتاب تدوینی نو از توحید خدا و اسماء و صفات الهی را با توجه به آیات قرآن کریم و روایت اهل بیت علیهم السلام به صورت درسی ارائه داده است.در این کتاب به هیچ وجه از براهین فلسفی و مباحث کلامی مصطلح استفاده نشد و همه معارف توحیدی را مستند به محکمات و نصوصات دینی کرده است. در چهارده درس ابتدایی این کتاب بحث درباره معرفت خدای به صورت اجتهادی در روایات مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در درس اول اهمیت معارف اعتقادی و جایگاه معرفت خدا در میان آنها و معنای لغوی معرفت و تفاوت آن با علم و نظریات عالمان دینی مطرح شده است. در درس دوم تا چهارم فطری بودن معرفت خدا وآیات و روایاتی که دلالت به آن دارند مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته شده است. از این مباحث نتیجه گرفته شده است که معرفت خدا تحصیلی و اکتسابی نیست بلکه خدای تعالی خود را در عوالم پیش یعنی عالم ارواح و عالم ذر به انسان معرفی کرده و حاصل آن تعریف در فطرت انسان نهاده شده و در دنیا پیامبران انسان را به آن توجه داده و متذکر می کند. سپس مواقف تعریف عالم ارواح، عالم ذر آمده و در درس نهم معرفت خدا به خدا، درس دهم نفی واسطه در معرفت خدا، درس یازدهم روایات به ظاهر مخالفت با روایات معرفة الله بالله، درس دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم نیز معرفت صنع خداست می باشد. انسداد راه معرفت خدا از سوی بندگان، توحید، اسما و صفات از دیگر مباحث این کتاب است.

آنچه در نوشته پیش رو ارائه می گردد تلاشی در راستای نقد تفکر فلسفی-عرفانی است. در نیل به این مقصود، آنچه مورد نظر قرار گرفته، کتابی مهم از اندیشمندی پر نفوذ است که در این دوران، تاثیر عمیق و وسیع اندیشه او بر حوزه های فکری تشیع بر کسی پوشیده نیست. رساله الولایه نوشته فیلسوف بزرگ صدرایی، علامه طباطبایی(ره)، تمام آن چیزی است که می تواند مقصدی مفید جهت نقد و بررسی تفکر فلسفی-عرفانی باشد. کتابی که در واقع اراه کننده چکیده آراء ایشان نیز محسوب می شود.

نوشتار حاضر در مقام بررسی تطبیقی خاستگاه تاریخی پیدایش دو مکتب تفکیک (مکتب معارفی خراسان) و اخباری است. این نوشتار به مثابه پیش نیاز و مقدمه‌ای در بررسی مقارنه‌ای مبانی تفسیر قرآن نزد دو مکتب تفکیک و اخباری می‌باشد. برخی مقالات تحقیقی، در سالهای اخیر، مکتب تفکیک را نو اخباریگری نامیده و ادعا می‌کنند این مکتب همان اخباریگری قرن یازدهم است که دیگر بار در قرن چهاردهم در لباسی نو رُخ نموده است. مقاله حاضر پیش از پرداختن به مبانی تفسیری این دو مکتب، بسترهای احتمالی پیدایش آنها را مورد تحلیل قرار می‌دهد تا در پرتو این شناخت صحیح، راه بررسی تطبیقی این مبانی، هموار گردد. حاصل پژوهش حاضر این است که دو مکتب تفکیک و اخباری با رویکرد حفاظت از منابع اصیلِ وحیانی در مقطعی از تاریخ تفکر شیعی و برای مقابله با افراط گرانی به منصه ظهور رسیدند که تقریباً کلِّ کتاب و سنت را وا نهاده و به مباحث فلسفی و کلامی روی آورده‌ بودند. در واقع روح حاکم بر پیدایش دو مکتب بسیار مشابه بوده؛ اما به طور ظاهری برخی عوامل مؤثر در بروز این دو مکتب، متفاوت بوده است.