مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر بر اساس منابع دست اوّل مکتب تفکیک که پیروان آن غالباً آن ها را از دسترس محققان دور نگه می‌دارند، اثبات می‌کند که مبانی مکتب تفکیک که داعیه مخالفت با فلسفه و عرفان دارد، دقیقاً همان مبانی مکتب فلسفه و عرفان است، و ایشان در مطالبی مانند «نفی معنای حقیقی خلقت» و «وحدت وجود و یکی بودن خالق و مخلوق» و «نفی تعقّل و تفکّر و روی آوردن به کشف و شهودهای صوفیانه» و «سوفسطایی‌گری و نفی هر واقعیّتی غیر از وجدان و شهودهای درونی» و سایر مطالب اساسی عقیدتی، کاملاً هم نوا با همان فلسفه و عرفانی هستند که خیال می‌کنند با آن مخالفند.

با ورود میرزا مهدی اصفهانی به حوزة علمیة مشهد و طرح مباحثی در دفاع از خلوص اندیشة اهل‌بیت: و بازشناسی آن از اندیشه‌های فلسفی و عرفانی، جریان فکری تازه‌ای شکل گرفت که به‌تدریج حوزة علمیة مشهد را در سیطرة خود درآورد. شاگردان میرزا که راه او را ادامه دادند اغلب این جریان را «مکتب معارفی خراسان»‌ می‌نامیدند، ولی بعدها محمدرضا حکیمی عنوان «مکتب تفکیک» را پیشنهاد کرد و به‌تدریج همین عنوان در محافل علمی رواج یافت. تاکنون آثار فراوانی در دفاع یا نقد آموزه‌های مکتب تفکیک فراهم آمده است. در کتاب‌شناسی توصیفی مکتب تفکیک، تمامی کتاب‌ها، مقالات، نسخه‌های خطی و پایان‌نامه‌های مرتبط با مکتب تفکیک تا سال 1388 معرفی شده است.

خلاصه ماشینی: "همچنین وی در آثار دیگر خود پس از تاریخ یادشده نیز بدین مسئله اشارت داشته و وعده داده بود تا در مجموعه آثار دیگر خود، کتابی با عنوان شیخ مجتبی قزوینی و مکتب تفکیک تألیف کند؛ کاری که تاکنون به فرجام نرسیده است و به جای آن مقاله بلند وی در ویژه‌نامه تفکیک نشریه کیهان فرهنگی به چاپ رسید. همچنین در یادداشت ناشر کتاب یکی از ناقدان دیگر مکتب تفکیک که به‌تازگی انتشار یافته، چنین آمده است: «این دیدگاه، نامی بر خود نداشت تا اینکه استاد محمدرضا حکیمی در سال 1371 در مجله کیهان فرهنگی (سال نهم، ش 12) برای نخستین بار، نام مکتب تفکیک را بر این مشرب نهاد و سپس همین مقاله را با بسط و گسترش در کتابی به نام مکتب تفکیک در مجموعه آثار خود منتشر کرد». در پایان نوشتار آمده است: حوزه خراسان از نظر انتساب به امام ابوالحسن علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) اینکه آن امام نیز نماینده این طرز فکر است که با اصحاب و ادیان و متکلمین و فلسفه دانان بحث کرده و حقایق مکتب پدرانش را روشن کرد، بر خود واجب می‌داند که مرز معارف ائمه را محکم نگاه دارد و از هرگونه خللی که موجب متزلزل‌شدن استقلال مکتب ائمه در معارف می‌شود جلو گیرد. در بخشی از کتاب با عنوان «جایگاه فلسفه در حوزه و نظریۀ آیت الله بروجردی»، به ماجرای مخالفت آیت‌الله حاج آقا حسین بروجردی با تدریس فلسفۀ در حوزۀ علمیۀ قم با فشار شاگردان میرزا مهدی اصفهانی اشاره شده است."

ارزیابی و داوری بین آرا و اندیشه‌های مختلف درباره مسائل و مطرح‌کردن راه‌حل برای برطرف‌کردن این اختلاف‌ها از جمله مسائلی است که در سنت فلسفی ما وجود داشته است. کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین ابونصر فارابی، که به بررسی دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو می‌پردازد، به نوعی عهده‌دار چنین چیزی است و کوشیده است با ارزیابی دیدگاه‌های این دو فیلسوف و داوری درباره آن، به تبیین نقاط اشتراک و اختلاف بین آن‌ها بپردازد. اثر دیگری که باز هم در همین سنت ارزیابی و داوری بین دیدگاه‌های مختلف می‌گنجد محاکمات قطب‌الدین رازی است که به محاکمه و داوری بین دو شارح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا، یعنی شرح فخرالدین ‌رازی و خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته است. از این دو اثر که بگذریم، به آثار دیگری نیز می‌توان اشاره کرد که در آن‌ها فلاسفه با نگاهی به آثار و دیدگاه‌های گذشتگان درباره مسائل مختلف به داوری و ارزیابی دیدگاه‌ها پرداخته‌اند و در خلال این تضارب آرا رأی و نظر مختار خود را درباره مسئله‌ای خاص بیان کرده‌اند، از جمله ملاصدرا در حکمت متعالیه، که از آثار فاخر اسلامی است، در مسائل مختلفی که بیان می‌کند ضمن بیان دیدگاه‌ها و آرای مختلفی که درباره هر مسئله موجود است به داوری درباره اندیشه‌های مختلف می‌پردازد و سپس در خلال مباحث نظر مختار خود را بیان می‌کند.

تاويل به معناي بازگشت به ابتداي كلام يا غايت كلام است و مراد از آن همان نيت و قصد گوينده از كلامش است. اين اصطلاح در برخي از حوزه هاي معرفت ديني نيز به كار مي رود و مراد از آن كشف معناي رمزي و اشاره اي است كه از ظاهر الفاظ به دست نمي آيد، بلكه بايد رمزگشايي يا اسطوره زدايي شود. بولتمان معتقد است به منظور عصري كردن و قابل فهم كردن متون مقدس، همگان مي توانند به تاويل اين متون بپردازند و اين كار اختصاص به افراد خاصي ندارد. اين در حالي است كه مكتب تفكيك گرچه قائل به تاويل است اما با تاويل گرايي فلسفي قرآن مخالف است و تنها تاويل پيامبر (ص)، ائمه اطهار (ع) و بعضي از افراد را، كه جزء راسخان در علم هستند، مي پذيرد. اين مقاله تاويل گرايي را از ديدگاه بولتمان و مكتب تفكيك بررسي مي كند.

خلاصه ماشینی: " در نگاهی به مبانی معرفتی دیدگاه تفکیک، رهیافت هایی که بر آن مبانی مترتب شده است نیز استحکامی نخواهد داشت؛ اینکه »علم و عقل« با حقیقت انسان مغایر هستند و آنها دارای تجرد تام و حقیقت انسان دارای مادیت و جسمانیت تام است، بر مبانی روان شناختی، معرفتی و وجود شناختی استوار است که باید به طور منظم و روشمند آن مبانی به بحث گذاشته شود تا بر اساس منطق و استدلال، درستی و نادرستی آنها ارزیابی شود و سپس رهیافت ها بر آن استوار گردد، ولی این عمل آیا بدون داشتن روش و دستگاه معرفتی و شناختی (از هر نوع کلامی یا فلسفی یا عرفانی…) امکان پذیر است؟ در صورتی که شاهد بودیم مکتب تفکیک همه دستگاه های معرفتی را با عنوان کلی علوم بشری مخاطب ساخت و همه را تخطئه کرد و در مقابله با علوم الهی و شریعت انگاشت، اکنون چگونه برای این دیدگاه میسور است تا مبانی خویش را استحکام بخشد؟ و به تعبیر دیگر مطلق گرایی در نفی علوم بشری شامل خود آن نظریه پرداز نیز خواهد شد، مگر اینکه نوعی تصدیق و اثبات بدون معیار همراه استمداد از »فضل« مطلق العنان ماورایی چاره ساز مطلب شود."

گروهی معتقدند که مهم‌ترین دستاورد اخباریان، یعنی تکیه بر روایات بدون نقد اصولی آن، در مکتب تفکیک بازسازی شده است، از این‌رو مکتب یادشده را نوعی اخباریگری جدید می‌شمرند. بررسی تطبیقی این دو دیدگاه می‌تواند ضمن ارائه مبانی فهم معارف هر یک، بیانگر میزان صحت و سقم این ادعا و نقاط افتراق و اشتراک آنها باشد. این بررسی به روش کتابخانه­‌ای، نشانگر آن بود که اخباریان در مواجهه با ادله اربعه، به‏ رغم تفکیکیان که برهر چهار رکن تکیه می‌کنند، تنها سنت را برگزیده‌اند. آنان معتقدند تنها معیار فهم معارف، احادیث ائمه: می‌باشد، اما احادیث نبوی همچون قرآن، فاقد حجیت ظاهری است. آنان عقل و اجماع را ساخته اهل تسنن دانسته، به آنها تمسک نمی‌جویند. نقطه اشتراک این دو مکتب، در تمسک به احادیث ائمه: منحصر می‏گردد که البته موضع­گیری متضادی که هر یک در زمینه بهره‏ گیری از احادیث در پیش گرفته‌اند، انتساب تفکیکیان به اخباریگری را خدشه‌دار نموده است.

مسئله «چیستی علم و عقل و نفس» در طول قرن ها و حتی پیش از اسلام محل توجه بوده است. در این میان، سهم فلاسفه مسلمان بیش از دیگران بوده است که می توان به آراء فارابی، ابن سینا، سهروردی و صدرالمتالهین در این زمینه اشاره کرد. در کنار فلاسفه، گروهی دیگر، که عمدتا منتقد فلسفه هستند و در عصر حاضر به «اهل تفکیک» مشهورند، حقیقت علم و عقل و نفس را با بیانی متفاوت از فلاسفه مطرح می کنند. از جمله علمای اهل تفکیک، آیت اللّه شیخ حسنعلی مروارید است. وی نظرات خود در باب حقیقت علم و عقل و نفس را در کتاب «تنبیهات حول المبدا و المعاد» بیان کرده است. در این نوشتار، سعی شده است به روش تحلیلی ـ توصیفی اولا، مدعاهای ایشان به صورت کامل بیان شود، و ثانیا، نقد و بررسی علمی گردد. در پایان، با توجه به نقدها و اشکالات وارد بر این مدعاها و همچنین پیامدهای ناصواب آنها، نادرستی شان آشکار می گردد.

تفکیکیه مکتبی است که میرزا مهدی اصفهانی آن را بنا نهاده است. این مکتب به بررسی و تفکیک سه عنصر مهم شناخت یعنی مفاهیم دین، فلسفه و عرفان می پردازد. قصیده ی تفکیکیه نمونه ای از اشعار عربی استاد محمد رضا حکیمی است که با هدف تفکیک این سه مکتب سروده شده است. اصطلاح مکتب تفکیک به معنایی که طرفداران این مکتب از آن سخن می گویند جدید و بی سابقه است اما اگر به ریشه های این جریان فکری توجه کنیم می بینیم که نه تنها جدید نیست بلکه از قدیمی ترین جریان های فکری شناخته شده است. مقاله حاضر به بررسی ساختاری و محتوایی این قصیده و نیز معرفی مکتب تفکیک و آموزه های آن می پردازد.این پژوهش با رویکردی هنری-بلاغی به موضوعی عرفانی-اسلامی پرداخته است.برخی نتایج حاصل از پژوهش به قرار زیر است:- بر اساس آراء تفکیکیان نمی توان سه شاخه ی اصلی علوم یعنی فلسفه ،عرفان وعلوم قرآنی را از هم جدا کرد وبین آنها مرز قائل شد چرا که آنها منوط به یکدیگر هستند وبرای تاویل متون قرآنی تعقل وتامل نیاز است.- در ساختار این قصیده،ردیف به صورت تقلیدی رعایت شده است.در قافیه ها حرف روی همزه است؛و از نظر وزنی نیز پیرو قوانین سنتی عروض بوده و در بحر وافر سروده شده است.-استفاده از رمز،نمادو صور خیال و بازی با کلمات در این سروده کم رنگ است.