مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مکتب خراسان با نگرشی متمایل به فلسفه‌گریزی و اعتقاد به جدایی حوزه‌های وحی، عقل و عرفان از یکدیگر و همچنین اهتمام بر ظواهر متون دینی، نگاهی متفاوت به نفس و بقای آن دارد. بنظر حامیان این مکتب، نفس جسمي لطیف است که تنها بواسطۀ عوارض با بدن متفاوت است و کمالاتی مانند علم و عقل که حقایقی نوری، مجرد، واحد و خارج از نفس هستند را تنها به افاضة حق‌تعالی دریافت میکند. انسان نه تنها در مبدأ خلقت بلکه تا انتهای آنچه بدان واصل میگردد، همواره جسمانی بوده و خواهد بود. در مکتب خراسان، نفس‌شناسی مقدمه¬یی ضروری برای اثبات بقای نفس است، بگونه‌یی که جاودانگی فرع بر شناخت حقیقت نفس¬ شمرده میشود. نفس که در زندگی دنیا، در کنار بدن زیست میکند، در برزخ، بدون نیاز به بدن و بطور مستقل و با هیئتی شبیه بدن، باقی مانده و به حیات خویش ادامه میدهد، اما در عالم آخرت به بدن دنیوی برگردانده ¬شده و در کنار آن متنعم یا معذب میگردد. این دیدگاه با اشکالاتی روبروست؛ از جمله 1) لازمۀ جسم‌انگاری نفس اینست که معاد روحانی و معاد جسمانی، دو اسم برای یک مسمی باشند، 2) دیدگاه این مکتب، در برخی موارد، انسجام و سازگاری درونی نداشته و در آن پراکندگی آراء دیده میشود و 3) برخی مفاهیم و مسائل مربوطه بدرستی تبیین نشده‌اند. در پژوهش حاضر، با روش تحلیلی‌ ـ کتابخانه¬‌يي، دیدگاه سه تن از شخصیتهای برجستۀ این مکتب دربارۀ حقیقت نفس و بقای آن، تبیین و ارزیابی شده است.

معاد از ارکان ادیان الهی است.دین اسلام که خاتم ادیان است، دقیقترین تعبیر را از معاددارد؛ اما قرآن و روایات کتب علمی نیستند که همه جوانب موضوعات را بکاوند و این یک دلیلعمده اختلاف مسلمانان در فهم آموزههای دینی است که موجب پیدایش فرقههای زیادی شدهاست.موضوع معاد جسمانی از مسائل اختلافی میان مسلمان است. در این تحقیق دیدگاه مکتبتفکیک و مکتب ملاصدرا را با ظاهر قرآن میسنجیم. قرآن و روایات در عین این که در اینباره تعابیر دقیقی دارند، اما زبان دین، زبان علم نیست که صریح در این باره سخن گفته باشد؛پسدیدگاه این دو مکتب را نمیتوان به ظاهر قرآن نسبت دارد.یکی از اختلافات مهم مکتب ملاصدرا و مکتب تفکیک بر سر مسئله معاد جسمانی است کهحتی میتوان پیدایش مکتب تفکیک را واکنشی به معاد جسمانی ملاصدرا تلقی کرد.ملاصدرا بااصول و مقدمات گوناگونی- که شمار آنها را در کتب مختلف خود به صورت مختلف بیانکرده و حتی برخی تا پانزده و بر گمان نگارنده حتی بیش از پانزده است-اقدام به اثبات معادجسمانی خود کرده است که می توان اصول او را به چند دسته تقسیم کرد: الف- اصولانسانشناسی؛ب- اصول دنیا شناسی،ج- اصول وجودشناسی عام؛ه - اصول نفس شناسی؛ و-اصول اخرت شناسی.مکتب تفکیک که به گمان ما در واکنش به معاد جسمانی ملاصدرا تحقق پیدا کرده است،مدعی است همین بدن عنصری این جهانی در جهان آخرت برانگیخته میشود. آنان ادعای خودرا مستند به ظاهر قرآن میدانند،حال آن که توضیح دادیم که قرآن و روایات به طور صریح بهمعاد جسمانی نپرداخته است.واژگان کلیدی: معاد، مکتب ملاصدرا، مکتب تفکیک، نقد، بررسی

ایمان یکی از مهم‌ترین موضوعات دینی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. چیستی ایمان، رابطة آن با اسلام، با عقل، با عمل و متعلقات آن موضوعاتی است که همواره در رویکرد به ایمان مطرح بوده¬است. اهمیت این موضوعات از آن حیث است که نقش مهمی در عملکرد فردی و اجتماعی هر انسانی دارد. از رویکردهای معاصر که به این موضوعات توجه خاصی دارد مکتب تفکیک است. از دیدگاه ملکی میانجی، یکی از پیروان «مکتب تفکیک»، ایمان، اقرار و اذعان به وجود خداوند، پیامبران الهی، جهان آخرت، کتب آسمانی، عالم غیب و ملائکه الهی است. از نظر او ایمان دارای مراتب است و ایمان به خداوند و ایمان به روز آخرت، از مراتب اولیة ایمان است. ایشان معتقد است ایمان به خداوند، بعد از معرفت به او محقق می‌شود. نکتة قابل توجه در دیدگاه ملکی میانجی این است که ایمان صنع و صبغة خداوند است و انسان باید آن را کسب کند، از طرف دیگر معرفت که اساس ایمان است هم از سوی خداوند، بواسطه پیامبر و ائمة معصومین، متحقق می¬شود. مقاله حاضر، تقریر ملکی میانجی از ایمان، بویژه رویکرد تفسیری او را مورد توصیف و تحلیل قرار داده و در صدد نمود نکات ویژة این رویکرد است.

مسئلۀ شناخت صفات الهی و معناشناسی آن‌ها، یکی از مباحث بسیار مهم و مورد اختلاف در بحث شناخت خداوند متعال است. میرزامهدی اصفهانی با تأکید بر آیات و روایات، در صدد بیان نوع خاصی از الهیات سلبی است که با سخن دیگر قائلان به الهیات سلبی مانند ابن میمون و قاضی سعید متفاوت است. از نظر او، خداوند دارای صفت است و این صفات به نحو مشترک لفظی وضع شده‌اند. همچنین با توجه به عدم سنخیت میان خالق و مخلوق، عقل انسان‌ها نمی‌تواند صفات الهی را بشناسد و توصیف خداوند به معلومات و مفهومات و تصورات بشری صحیح نیست؛ بلکه این خداوند است که صفات خود را به انسان‌ها می‌شناساند و به همین سبب، قول به این نظریه منجر به تعطیل شناخت صفات خداوند نمی‌شود. با تبیین و تحلیل این نظریه مشخص می‌شود که این نظریه در حقیقت منجر به تعطیل عقل در فهم شناخت صفات الهی می‌شود.

گفتگوی مباحثات با استاد بیابانی پیرامون اندیشه فکری ایشان بازتاب‌های گوناگونی داشته ‌است. برخی از پاسخ‌ها ذیل همان مطلب بوده که عینا منتشر شده و برخی دیگر توسط خوانندگان به سایت ارسال شده ‌است که به مرور منتشر خواهد شد. یکی از این پاسخ‌ها در سایت رجانیوز به قلم حجت‌الاسلام اکبری آهنگر نگاشته شده ‌است. چنانچه این پاسخ مستقیما به مباحثات ارسال می‌شد بدون هیچگونه اعمال نظری منتشر می‌شد. این رویه مباحثات خود پاسخی شفاف به برخی تعریضات جناب آقای اکبری آهنگر نیز می‌باشد. در عین حال مباحثات براساس رویه خود مبنی بر خوانش بدون واسطه‌ی اندیشه‌ها و نقد آنها اصرار داشته و از همه‌ی اهالی نقد و نظر برای ارائه دیدگاه‌های خود دعوت می‌کند.

شخصیتی مانند آقای حلبی که به عنوان عنصری ضدسیاست شناخته می‌شود هیچگاه چنین نبوده که از مناسبات اجتماعی و تحولات زمان خود فرار کرده و کنج عزلت گزیده باشد، بلکه ایشان نیز متناسب با مبانی فقهی خود تصمیم‌هایی گرفته و پایبند به آنها مانده‌اند./ بیشتر درس‌هایی که ما در موسسه امام صادق(ع)داشتیم، رنگ فلسفه داشت تا کلام. آنچه به نام کلام درس می‌گرفتیم با آنچه که قرار بود دفاع و تبیین معارف اهل‌بیت(ع) و وحی باشد مغایرت داشت و در این سال‌ها یک متن اعتقادی که براساس روایات شکل گرفته باشد ندیدم./ در سال‌های اخیر می‌بینیم اندیشمندانی همچون آقای فیاضی به برخی کاستی‌های معرفت‌شناسانه نظام فلسفی اشاره دارند. امّا چون مبنای فیلسوفان را در این باب قبول دارد، دچار مشکل شده است./ به نظر می‌رسد که ما جایگاه اعتقاد را در حوزه تشیع به واسطه بحث‌های نظری و منطق ارسطویی و فلسفی دچار مشکل کردیم. یعنی در حقیقت فکر کردیم که اعتقاد با نظر است، در حالی که اساس اعتقاد به اینها پیوند نخورده است./ بازگشت مرحوم میرزای اصفهانی به معارف دینی بازگشتی تمام عیار است، نه اینکه بخواهد با مبانی خودبنیاد فلسفی، عرفانی و یا کلامیِ مرسوم به تطبیق متون دینی با این مبانی بپردازد. ایشان از همان سنگ‌بنا و از همان حقیقت معرفت‌شناسی، اخلاص در رجوع به متون دینی را پیشه خود می‌سازد. بر این مبنا، کل پایه‌های عقلانیت خودبنیاد فلسفی را مورد سوال قرار داده و اشکالاتی اساسی را متوجه تعاریف این نحله‌ها از عقل و عقلانیت می‌داند./

سایت مباحثات به عنوان مجله فکری تحلیلی حوزه همواره تلاش کرده است، از تبادل نظر پیرامون مسائل نظری و اندیشه‌ای استقبال کند. در این راستا، چندی پیش مباحثات در گفتگویی اختصاصی با استاد بیابانی به بررسی اندیشه‌های موجود در حوزه علمیه قم با تاکید بر کلام و فلسفه پرداخت. به دنبال انتشار دیدگاه‌های استاد بیابانی از این سایت، مهدی شجریان در پاسخ به دیدگاه‌های استاد بیابانی نکاتی را بیان داشته‌اند که در ادامه می‌خوانید:

اصطلاح مکتب تفکیک به معنایی که طرفداران این مکتب از آن سخن می گویند جدید و بی سابقه است. در میان مکتبهای فکری و در کتب ملل و نحل و فرقه های مذهبی اصطلاحی به عنوان «مکتب تفکیک» دیده نمی شود، ولی اگر از ویژگی های این جریان فکری و خصوصیات کسانی که آن را به وجود آورده اند صرف نظر کنیم، و تنها به مفاد و محتوای کلی و اصلی آن توجه نمائیم، خواهیم دید که نه تنها جدید و بی سابقه نیست، بلکه از قدیم ترین جریان های فکری در جهان اسلام شناخته می شود. زیرا آنچه در این جریان فکری به طور عام و کلی مطرح می شود، این است که بین حقایق دینی که از طریق وحی الهی نازل می شود، با آنچه محصول اندیشه ی بشری به شمار می آید، تفاوت و تفکیک قائل شویم و آنها را با یکدیگر مخلوط نسازیم. البته این ادعا به طور عام و کلی اختصاص به یک گروه و جماعت مخصوص نداشته و کلیه ی اندیشمندان اسلامی، خود را با آن موافق و هماهنگ نشان می دهند. کمتر کسی را می شناسیم که با خلط و در هم آمیختن میان تعلیمات پیغمبران و علوم بشری، نظر مساعد و موافق داشته باشد. به این ترتیب تفکیک، به معنی جدا کردن میان وحی الهی و دانشهای بشری مورد انکار هیچ یک از اندیشمندان اسلامی نبوده و از قرون اولیه ی اسلام نیز مورد توجه قرار گرفته است. با این همه عنوان «مکتب تفکیک» با یک سلسله ویژگیها و خصوصیاتی که به طرز تفکر و نوع اندیشه ی طرفداران آن مربوط می گردد، بسیار جدید و کم سابقه است. چیزی حدود نیم قرن است که این جریان فکری در خراسان به منصه ی بروز و ظهور رسیده و به تدریج طرفداران بیشتری پیدا کرده است.