جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در پیشگفتار این اثر نوشته است: بدون تردید محی الدین ابن عربی در تصوف و عرفان نظری از جایگاه ویژه برخوردار است؛ او در مفصل ترین کتاب خویش یعنی الفتوحات المکیه، به بسط نظرات عرفانی خود به ویژه در موضوع توحید پرداخته و در مواضع مختلف استشهاداتی به آیات قرآن کریم و روایات نبوی دارد. از آن جهت که این کتاب، جامع تمام آراء و نظریات ابن عربی در حوزۀ عرفان نظری است، تأثیر چشمگیری بر عرفان و تصوف و فلسفه بر جای گذاشته است؛ آنچنان که تمامی عرفای بعد از خود را تحت تاثیر قرار داده است و در اشعار صوفیان و فلسفه صدرایی نیز بازتاب قابل ملاحظه دارد. تاثیر گذاری این کتاب در فرهنگ اسلامی، ضرورت بررسی مستندات قرآنی و روایی آن را آشکار می کند. زیرا اقبال بسیاری از اهل اسلام به مطالب عرفانی این کتاب، از آن روست که ابن عربی تلاش کرده مکاشفات خود را با استناد به آیات و روایات، موجه نماید. در این راستا کتاب حاضر عهده دار بررسی احادیث توحیدی کتاب فتوحات مکیه از نظر متن و سند است. کتابی که پیش رو دارید، با اندکی تغییرات، پایان نامه کارشناسی ارشد اینجانب در رشته الهیات و معارف اسلامی است که در سال ۱۳۸۹ در دانشگاه تهران از آن دفاع کردم. از این پایان نامه چهار مقاله علمی پژوهشی و دو مقاله علمی ترویجی چاپ شده است که عناوین آنها به شرح ذیل است: ١- مقاله «جایگاه حدیث قرب نوافل در منابع فریقین و بررسی تطبیقی رویکرد عرفا و محدثان نسبت به آن» این مقاله در مجله پژوهش نامه قرآن و حدیث به چاپ رسید. ۲ – مقاله «جایگاه احادیث نبوی در فتوحات مکیه ابن عربی» که در مجله تحقیقات قرآن و حدیث متعلق به دانشگاه الزهراء به چاپ رسید. 3 – مقاله تحقیق در متن و اسناد حدیث ان الله خلق آدم على صورته» که در مجله پژوهشهای قرآن و حدیث دانشگاه تهران چاپ شد. ۴- مقاله «بررسی حدیث تجلی خداوند در قیامت به صور مختلف و نقد برداشت ابن عربی از آن» که در مجله پژوهش دینی منتشر شد. ۵ و ۶ – دو مقاله «معناشناسی حدیث لاتسبوا الدهر فان الله هو الدهر» و «معناشناسی حدیث لو دليتم بحبل الى الارض لهبط على الله» که در مجله سفینه به چاپ رسید. در فصلی از کتاب حاضر، رویکردهای علم الحدیثی ابن عربی مورد کنکاش قرار گرفته که تا حدودی مواضع او را در خصوص روایات اعتقادی مشخص می سازد؛ آنگاه روایات مورد استناد وی، به ترتیب فراوانی استعمال، مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی هر کدام از روایات توحیدی، ابتدا به ما خذ و نظرات محدثان درباره سند آن حدیث پرداخته ام و سپس به موضوعات متنی و فقه الحدیثی روایات مذکور اشاره شده است و دست آخر، برداشتهای ابن عربی از روایات توحیدی ارزیابی شده است. تلاش حقیر در سطر سطر این نوشته ها آن بوده است که نقد و بررسی علمی را وجهه همت خویش قرار دهم و قلم را به ظلم و هتک آلوده نسازم، به این امید که مقبول نظر اهل خرد و ایمان افتد؛ آرزویی والاتر آنکه چشم همیشه بیدار ولی زمان حضرت مهدی ال را که سلسله جنبان امر هدایت و مقتدای ارباب معرفت است، به خود جلب نماید. إِلَهِي إِنْ كُنْتُ غَيْرَ مُسْتَأْهِلٍ لِمَا أَرْجُو مِنْ رَحْمَتِكَ فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَى الْمُذْنِبِينَ بِسَعَةِ رَحْمَتِكَ

بخشی از مقدمه کتاب: «طرفداران تصوف، مخالفان و منتقدان را دائماً به قشرى ‏گرى و نفهمى متهم مى ‏كنند و حاضر نيستند با مخالفان عقايد صوفيه به بحث و مناظره آزاد علمى بپردازند و اگر حاضر نيز شوند به جاى بحث علمى، با پيش كشيدن نام برخى از شخصيت ‏ها محترم معاصر و اين ادعا كه آنان مدافع تفكرات عرفاى صوفى بوده ‏اند، جو را متشنّج مى ‏كنند به نحوی كه آن مخالفْ مجبور به سكوت شود و دم برنياورد! اكنون در اين بخش و بخش‏ هاى بعدى با استناد به پاره ‏اى از سخنان عرفا و متصوفه به خوانندگان محترم نشان مى‏ دهيم كه آيا مخالفان اين تفكرات ، قشرى و نفهمند و يا اينكه آنان آزادانديش و تابع وحى مقدس ‏اند؟!! در پايان اين مقدمه از تمام خوانندگان محترم درخواست مى ‏نمايم كه اين مجموعه مختصر را بدون پيش ‏داورى و با فكرى آزاد و دور از تعصب مطالعه نمايند و سپس قضاوت كنند.»

«فلسفه يونان به عنوان زير بناي تفكر غربي و مبناي فلسفه مسلمين كمتر مورد تحليل بي طرفانه قرار گرفته و بيشتر بر نقل ديگران اكتفا گرديده است، اين نوشته مختصر، فراخواني براي اهل تحقيق و آغازي براي اين منظور محسوب مي گردد» در این کتاب، پس از تبيين قسمتى از تاريخ يونان و فلسفه آن، به تأثير تفكر يونانى و اثرات آن بر فلسفه غرب پرداخته شده است، در فصل پنجم نيز اثرات فلسفه يونان بر فلسفه مسلمين بررسي گردیده است. مولف کتاب پیش رو بر این باور است که در غرب نيز فلسفه به فلسفه زبان و تحليلى محدود گرديده و از ادعاهاي هستى شناسانه خود به معرفت شناسى و از آن به زبان­شناسی تنزل نموده است. در دنياي اسلام نيز اين تفكر به اثبات رسيده كه منطق اسلامي در زبان قرآن و سنت (عربي) موجود است و اسلام نيازي به فلسفه و منطق ذهنى يونان ندارد، منطق ارسطو، منطق هگل (تز.آنتی تز. سنتز)، منطق پوزيتويسم (اثبات گرائی تحليلی) با منطق اسلامی متفاوتند. مولف با استناد به آثار فلسفى و تاريخى نكات ذيل را تبیین نموده است: 1- فلسفه يونان در مقابل اديان الهى قرار دارد ، جايگاه مكاتب فلسفى غرب در طول فلسفه يونان است و آن مكاتب در عرض آن نيستند، لذا با آنكه بعضى از فلاسفه جديد روش ذهن گرايانه يونانيان را نقد و برتجربه تأكيد مي نمايند اما بر بيشتر آنها اصالت ماده حاكم است زيرا فلسفه (يونانزده) مبتنى بر عقلانيت مادى است و اديان بر عقلانيت فراگير، أعم از مادى و معنوى و ارزشهاى معنوى استوار هستند و به خصوص اديان ابراهيمى كه اعتبار خود را از وحى الهى ميگيرند. 2- عمده مباحث مطرح در فلسفه رايج اسلامي شرح فلسفه يونان ازديدگاه مسلمانان است، (به طور نمونه حركت جوهرى از هراكليتوس و مُثُل از افلاطون، علت و معلول و قديم و حادث از ارسطو، بسيط الحقيقت و قاعده واحد و قوس صعودى از فلوطين مأخوذند) فلاسفه مسلمان نيز، فلسفه را به معناى تعقل به كار مي­برند، زيرا تمام فلاسفه مخالفين فلسفه را مخالف تعقل و تفكر مي نامند. پرواضح است تفكر اسلامى از متون اسلامى (قرآن و سنت) اعتبار مى گيرد و از متون يوناني و شروح آنها ناشى نمى شود. 3- علوم انسانى اعم از سياست، جامعه شناسى، اخلاق، روان­شناسى، اقتصاد و غيره از فلسفه (يونانزده) استخراج گرديده ­اند زيرا علوم مذكور نه تجربى هستند كه به وسيله تجربه به دست آمده باشند و نه وحيانى كه حاصل وحى الهي باشند بلكه حاصل تفكر بشر مادى گراى غربى هستند كه مبتنى بر عقلانيت مادى است و در فلسفه (يونانزده) ريشه دارند.

سرفصل های مهم مطرح شده در این دوره : ▫️طرق معرفت خداوند متعال ▫️براهین اهل بیت علیهم السلام در اثبات عقلی خداوند متعال ▫️اثبات حدوث عالم ▫️برهان استحاله بی نهایت ▫️اثبات واحدیت خداوند متعال ▫️کمال معرفت خداوند متعال ▫️صفات کمال خداوند متعال ▫️نسبت بین خالق و مخلوق ▫️خلق و نحوه خلقت خداوند متعال ▫️خلق لا من شیء ▫️بررسی انواع توحید و معانی آن و….