مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تلاش محقق در این کتاب پاسخ به این سؤال اصلی است: قرآن و علم کلام چه نسبت و نقشی بر یکدیگر دارند؟ به تعبیری؛ قرآن چه نقشی بر علم کلام دارد؟ علم کلام چه تأثیری بر قرآن دارد؟ و ذیل آن پاسخ به سؤالات فرعی شامل: نقش قرآن در تأسیس علم کلام چیست؟ نقش قرآن در ارائه منابع علم کلام و روشگان آن چیست؟ نقش قرآن در ارائه موضوع، مسائل و قواعد علم کلام و تبیین و آسیب‌شناسی آنها چیست؟ نقش علم کلام در تدوین و تقریر آموزه‌های قرآن چیست؟ نقش علم کلام در اثبات مبانی و پیش‌فرض‌های قرآن چیست؟ مهم‌ترین امتیاز این کتاب نوآوری در موضوع و تحقیق است؛ به این معنی که محقق درباره نقش متقابل قرآن و کلام کتابی مشاهده نکرد. و این کتاب نخستین کتاب در این زمینه می‌باشد. نوآوری این تحقیق صرفاً در موضوع و عنوان آن منحصر نشده است، بلکه در طرح مسائل و مطالب آن نیز خواننده فاضل شاهد طرح مباحث جدیدی در این کتاب خواهد بود. کتاب از دو بخش ترکیب یافته. در بخش اول نشان می‌دهد که قرآن کریم با راهکارهای مختلف در تأسیس و توصیه علم کلام با رویکرد عقلی نقش مهمی را در علم کلام ایفا نموده است، به گونه‌ای که در صورت نبود آیات فوق، چه بسا علم کلام به بهانه‌های مختلف مثل دوری از قرآن یا اهل بیت(ع) مورد بی‌مهری قرار می‌گرفت و یا به کلام خاص مثل نقلی یا حسی محدود می‌شد، ره‌آورد آیات فوق تأسیس کلام جامع نقلی و عقلی و فلسفی است. بخش دوم کتاب به تبیین نقش علم کلام خصوصاً کلام عقلی در اثبات و تقریر مبانی و آموزه‌های قرآن (وحیانیت، زبان شناختاری، جامعیت و جاودانگی) می‌پردازد.

معرفی دین اسلام در تعریفی جامع و کامل، آن هم در بیانی خلاصه که هم برای پژوهشگران مناسب باشد و هم برای آشنایی‌جویان، امری شایسته است که در صدر رسالت‌های طلاب علوم دینی است. در متن حاضر سعی شده است جهان بینی توحیدی، همراه اصلی‌ترین لوازمش، در زبانی ساده، اما فنی بیان شود. در این بیان کوتاه دین از توحید تا معاد به سادگی توضیح داده شده است.

کتاب شکوفایی کلام اسلامی نوشتۀ یوزف فان اس با ترجمه سارا مسگر به همت انتشارات حکمت به تازگی منتشر شد. در پشت جلد این اثر در معرفی آن آمده است: «طرح کلی‌ای که مایلم بحثم را با آن آغاز کنم این است: ترکیب انفجاری تاریخ‌نگاری، کلام و اندیشۀ سیاسی. در این میان، گاه‌شماری وقایع اهمیت ویژه دارد. این ابعاد سه‌گانه با هم و در یک زمان پدیدار می‌شوند، و چنان زودهنگام که بخشی از فرایند هویت‌یابی‌ای را تشکیل می‌دهند که نیروی محرک نخستین نسل‌های مسلمانان بود و همچنان هم هست.» پروفسور یوزف فان اس آلمانی، استاد بازنشسته دانشگاه توبینگن، از مدرسان و پژوهشگران نامدار در اسلام‌شناسی است. وی که عضو آکادمی علوم هایدلبرگ،‌ آکادمی ادبیات بارسلونا، آکادمی علوم عراق، انجمن فلسفه ایران،‌ آکادمی علوم تونس، آکادمی قرون وسطی آمریکا و آکادمی اروپا بوده است، در سال ۲۰۰۹ جایزه خدمات شایان پروس و در سال ۲۰۱۰ جایزه‌ای از کنگره جهانی مطالعات خاورمیانه و جایزه صلیب بزرگ دولت فدرال آلمان را دریافت کرده است. وی دارای تحقیقات و نوشته‌های متعددی در حوزه کلام اسلامی است. در میان آثار پروفسور فان اس مجلدات شش‌گانه «کلام و جامعه در قرن دوم و سوم هجری» در جهان اسلام از ویژگی‌های ممتازی برخوردار است. این کتاب طی سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۷ در برلین منتشر شد و شهرتی جهانی برای او به ارمغان آورد. این کتاب جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را هم دریافت کرده است. جلد نخست مجموعه تاریخ اندیشه دینی در صدر اسلام با عنوان کلام و جامعه در سده‌های دوم و سوم هجری با ترجمه فرزین بانکی و احمدعلی حیدری و ویراستاری علمی سید محمدرضا بهشتی از سوی انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شد.

بررسی ابعادی از مسائل مربوط به توحید، عدل، نبوت و امامت با استناد به ادله عقلی و نقلی است. در این نوشتار سعی شده است به روشی استدلالی و استناد به آیات و روایات اصلیترین اعتقادات شیعه امامیه در مورد مسائل کلامی فوقالذکر بیان شده و ادله مربوط به آنها بیان شود. نویسنده نخست به بیان ادله مربوط به توحید و وحدانیت خدا و اثبات وجود صانع پرداخته و توضیحاتی در مورد مفهوم اسماء و صفات الهی ارایه کرده است. آن گاه به بیان ادله عقلی و نقلی مربوط به اثبات نبوت عامه و خاصه و نیز ضرورت و حکمت ارسال رسل و انزال کتب پرداخته و دلایل و نصوص مربوط به امامت امامان دوازدهگانه را ذکر نموده و ادله اثبات امامت و ضرورت آن بعد نبوت را تبیین کرده است. وی همچنین به ادله مربوط به افعال الهی و نفی جبر و تفویض پرداخته و نسبت بین افعال خدا با افعال خلق را با رویکردی قرآنی و روایی بررسی کرده است.

الغنية في الكلام، اثر ابوالقاسم سلمان بن ناصر انصاری نیشابوری، کتابی است کلامی در بیان عقاید اهل سنت. اثر حاضر، در واقع تحقیق قسمت الهیات از کتاب می‌باشد که توسط مصطفی حسنین عبدالهادی صورت گرفته است. ارزش و اهمیت کتاب را از دو جنبه علمی و تاریخی می‌توان بررسی نمود: الف) جنبه علمی: این موضوع را در گستردگی اطلاعات نویسنده در بسط استدلالات صاحب‌نظران در مسائل و دلایل گوناگون می‌توان بررسی نمود؛ زیرا وی التزام خاصی دارد به تتبع در اقوال و مذاهب در هر مسئله (مخصوصاً اقوال معتزله)، به‌همراه ذکر ادله هر قول و وجه دلالت در آن و بیان ایرادات آن. ب) جنبه تاریخی: این کتاب دربردارنده بسیاری از اقوال و نظرات مذاهب گوناگون بوده که در غیر آن، یافت نمی‌شود و نویسنده به‌مثابه حلقه مفقوده در برخی از مذاهب (مذهب اشعری) می‌باشد. به دلیل شباهت‎های بسیاری که میان مطالب این کتاب و کتاب «الإرشاد» جوینی وجود دارد، برخی آن را شرح ارشاد دانسته‌اند.