مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از شاعران بزرگی که انصافاً در عرصه زبان و ادبیات فارسی مظلوم و ناشناخته مانده است مولانا ملا حکیم محمد فضولی است. به علت سه زبانه بودن آثار او و نیز غریب افتادن او در بیرون از مرزهای فعلی خاک ایران، در زبان فارسی اهمیت متناسب با شخصیت و مقام او داده نشده است و نیز تحقیقات و پژوهشهای شایان توجهی درباره این شخصیت بزرگ تا به حال انجام نشده است. نگارنده در این تحقیق کوشیده است تا به اندازه توانایی‌ها و وسع خود درباره دیوان فارسی و ترکی او کاری انجام دهد تا حداقل یکی از جنبه های علمی و ادبی او را روشن کرده باشیم. در این تحقیق ما اصطلاحات عرفانی، کلامی و فلسفی را در هر دو دیوان وی جستجو کردیم و همه آنها را فیشبرداری کردیم. معانی آنها را ضبط کردیم و با آوردن شاهد از هر دو دیوان فارسی و ترکی به ترتیب الفبایی در این تحقیق آوردیم. البته لازم به ذکر است که در این بین اصطلاحاتی بودند که در دیوان فارسی کاربرد داشتند و به عنوان اصطلاح عرفانی یا فلسفی و یا کلامی به کار رفته بودند

چکیدهاین تحقیق دررابطه با تاثیرعلم کلام برادبیات قرن هشتم است وبدین جهت سه شاعر این قرن یعنی مولوی،سعدی وعراقی به عنوان مولفان کتابهای مهم وپر مغز انتخاب کردیم ودر اشعاروکتب منثور این سه تن تاثیر علم کلام مورد تحقیق وبررسی قرار گرفت.ما با چند سوال عمده مواجه بودیم ابتدا آیا علم کلام که یکی از علوم مهم آن عصر بوده استتاثیری بر نوشته‌های ادبی گذاشته است یا نه ؟ثانیا تا ثیر پذیری کدام شاعر ونویسنده بیشتر بوده است ؟ثالثا آیا این تاثیرات به صورت پراکنده در مطالب نویسندگان مورد بحث قرار گرفته یابه صورت گسترده روشی که در این تحقیق از آن استفاده کردیم روش کتاب خانه ای بوده است با مطالعه آثار این بزرگان علم ادب وعلم کلام این نوشته به تحریر در آمد این تحقیق وپزوهش در هشت فصل نوشتهشده است که فصل اول درباره علم کلام است فصل دوم چکیده ای گذرا بر زندگی جلالالدین مولانا وسپس بررسی عقاید کلامی اوست که اثبات خداست .فصل سوم سببیّت و علیّت است. فصل چهارم کلیت نظام جهان،فصل پنجم جبرواختیار در آثار سعدی و مولانا،فصل ششم معاد در آثار سعدی و مولانا،فصل هفتم بررسی دیدگاه‌های کلامی عراقی است و فصل آخر بررسی نبوّت و اندیشه مولوی و سعدی در این زمینه است .کلید واژه : علم کلام ، ادبیات ، قرن هفتم، نگرش مولوی به لطف

«تجرید منطق» کتابی است شامل تمامی بخش‌ های منطق و بسیار مختصر که خواجه نصیرالدین طوسی آن را نوشته است و علامه حلی به شرح غیر مزجی آن اقدام نموده و آن را «الجوهر النضید فی شرح کتاب التجرید» نامیده است. کتاب خواجه اگر چه اکنون به نام «تجرید المنطق» معروف است و در الذریعة نیز با همین نام و به عنوان عدل تجرید الاعتقاد مطرح است لیکن از مقدمه علامه حلی در شرح خود که می‌ گوید: «و تفت علی المختصر الموسوم بالتجرید فی المنطق» و نام گذاری شرح خود در همان مقدمه به الجوهر النضید فی شرح التجرید و مقدمه خود خواجه، روشن می‌ شود که خواجه قصد داشته کتابی مشتمل بر قواعد منطقی بنویسد و از ابتدا نام آن را التجرید گذاشته بوده است و بعدا که تصمیم گرفته قسمت کلام را نیز به آن اضافه کند، برای تفکیک آن از قسمت منطق - همان طور که از مقدمه کتاب تجرید الاعتقاد روشن می‌ شود - آن را به تجرید الاعتقاد نامیده است. از این رو این مطلب مبین نیست که خواجه قسمت منطق را به عنوان مقدمه برای قسمت کلام نوشته است و احتمالا این استنباطی از اشتراک اسم این دو کتاب و مقدمه بودن منطق برای سائر علوم است. پس اسم این متن منطقی همان طور که استظهار کردیم التجرید بوده است. اما در نام شرح علامه اختلافی در کار نیست و علامه خود آن را به الجوهر النضید نام گذاری کرده است. این کتاب همان طور که در مقدمه آن آمده و ترتیب فعلی نیز آن را تایيد می‌ کند دارای نه فصل است. فصل اول: به مدخل علم منطق می‌ پردازد و بحث‌ های مقدمه‌ ای مثل علم بودن منطق و بحث الفاظ و کلیات خمس و کلی و جزئی و ذاتی و عرضی را شامل می‌ شود. فصل دوم: مقولات عشر را بیان می‌ کند و به رابطه‌ های چهارگانه در تقابل می‌ پردازد. فصل سوم: بحث‌ های مختلفی پیرامون قضیه و اقسام شرطی و حملی آن را در بر دارد و با ذکر مواد و جهات قضایا به بحث از قضایای موجهه و غیر موجهه و نسبت‌ های آنها و عکس مستوی و نقیض می‌ پردازد. فصل چهارم: با بحث از قیاس به انتاج آن پرداخته و شکل‌ های مختلف آن و اقسام قیاس و استقراء و تمثیل را بیان کرده است. فصل پنجم: با مطرح کردن برهان و حد از اقسام برهان و اقسام علت و مقدمات آنها و رابطه علوم و چگونگی اکتساب حد و رابطه آن با برهان را بحث می‌ کند. فصل ششم: به صناعت جدل می‌ پردازد و از فائده و مقدمات و مبادی و موضوع و مواضع مختلف آن بحث می‌ کند. فصل هفتم: با مطرح کردن صناعت مغالطه، مواد و اسباب لفظی و معنوی آن را مورد بحث قرار می‌ دهد. فصل هشتم: به خطابه می‌ پردازد و در رابطه با نفع و اجزاء و مبادی و ارکان خطابه بحث می‌ کند. فصل نهم: آخرین صناعت منطقی یعنی شعر را همراه با نفع و مواد و تعریف آن مورد بحث قرار می‌ دهد.