مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله در ده فصل تنظیم گردیده است . عناوین فصول آن عبارت است از مقدمه در موازین شناسایی - میزان اکبر از موازین تعادل - میزان اوسط - میزان اصغر - میزان تلازم - میزان تعاند - میزان شیطان - درباره بی‌نیازی از پیشوای دیگری غیر از پیامبر اسلام - درباره راه رهایی مردم از تاریکی اختلافات - درباره تصویر قیاس و رای و بیان بطلان آن دو .

استفاده از اشعار عرب در تفسیر قرآن از عصر صحابه رواج داشته است و تا سده اخیر کمتر تفسیری تالیف شده که از شعر بهره نگرفته باشد.شیخ طوسی (ره) صاحب تفسیر التبیان نیز از این شیوه استفاده کرده و در تبیین و تفهیم مطالب از اشعار کمک گرفته است.ما در این رساله به شرح شواهد شعری التبیان پرداختیم و بروش زیر در این امر عمل کردیم. در ابتدا شاهد را ذکر کرده و آنرا معنی نمودیم و سپس نام شاعر و ترجمه آنرا و ابیات قبل و بعد شاهد را آوردیم و پس از آن لغات شعر را معنی کرده و اعراف آنرا بیان نمودیم و در آخر نیز به بیان موضوع استشهاد پرداخته و در این باره توضیح داده ایم.از مجموعه شواهدی که شرح شد می توان آنها را به سه بخش کلی تقسیم کرد.1- شواهد لغویالف - استفاده از شاهد برای استعمال آن لغت در فلان معنی. کقول الشاعر:نجوت مجالدافوجدت منه کریح الکلب مات حدیث عهدنجوت فلاتا: استنکهتهب - استفاده از شاهد برای رواج آن در زبان عرب و عربی بودن آن.کقول الشاعر:و حضرت یوم الخمیس الاخماسوفی الوجوه صفره و ابلاسکه بر عربی بودن ابلیس شاهد آورده شده است.2- شواهد صوفی و نحویادی عینی مالم تز ایاه کلانا عالم بالنرهاتکه ((توایاه)) را با همزه آورده است. کقول الشاعر:و قد زعمت لیلی بانی فاجر لنفسی تقاها اوعلیها فجورهاکه ((او)) در آن بمعنی ((واو)) بکار رفته است. 3- شواهد مفهومی که به مفهوم بیت یا قسمتی از آن استشهاد شده است.

ابوعلی‌مسکویه(421-320 هجری قمری) از علماء نامدار قرن چهارم هجری است و در علوم گوناگونی بویژه اخلاق فلسفی و تاریخ صاحب‌نظر بوده است . او در ارائه آراء اخلاقی خویش به تلفیق آراء یونانی با مبادی اسلامی پرداخته است هر چند صیغهء یونانی آن بیشتر است . مسکویه هدفش از تدوین آراء اخلاقی رهنمون کردن انسان به سعادت تام اخلاقی است ، و در این جهت به بحث "نفس " و قوای آن و همچنین "فضائل و رذائل" و بحث "وسط" اهمیت بسیار می‌دهد: و در ارائه این نظرات اخلاقی بویژه"فضائل اربعه"و "وسط"از افلاطون و ارسطو متاثر است . از نکات ضعف که می‌توان بر منشور اخلاقی مسکویه، یعنی "تهذیب‌الاخلاق" گرفت این است که مسکویه آن را برای استفاده "خواص " تالیف کرده است ، لذا فهمیدن این آراء اخلاقی نیز مبتنی بر فهمیدن مقدماتی است که هر کس آنها را نمی‌داند. دیگر اینکه تفکر اخلاقی مسکویه بیشتر متوجه احوال اغنیاء است تا فقراء، اغنیایی که در امورشان اعتدال را رعایت نمی‌کنند و به افراط یا تفریط میل می‌کنند و این ویژگی، تاثیر تفکر اخلاقی یونان را بر تفکر اخلاقی مسکویه ثابت می‌کند، چنانکه این مطلب در تفکر اخلاقی یونان عموما و تفکر اخلاقی ارسطو خصوصا ریشه‌دار است . نکتهء دیگر اینکه مسکویه در تهذیب‌الاخلاق از اقسام حکمت عملی فقط تهذیب اخلاق را بیان کرده است ، و خواجه نصیر طوسی با نگارش اخلاق ناصری این ضعف را جبران کرد. فلسفهء اخلاقی مسکویه نه نظری محض است و نه عملی محض ، بلکه حد وسط آن است و هدف از آن رسیدن به بالاترین نوع از زندگی فکری و سلوک برای انسان است . مسکویه گرچه در تدوین اخلاق از بسیاری متفکران یونانی و جز آنها متاثر بوده است ، اما توانست تفکر اخلاقی منسجمی را پی‌ریزی کند، زیرا تاثرش از روی فهم و اداراک بوده است . مسکویه در بسیاری از عبارات کتاب خود در باب توافق میان فسلفهء اخلاقی یونان با اعتقاد اساسی اسلامی اصرار می‌ورزد و می‌کوشد تا حقیقت الهامی و حقیقت فلسفی را بر پایهء استدلال عقلانی با همدیگر سازش دهد، به همین جهت اندیشه‌ها و عقاید اخلاقی او برای متفکری که اساسا دینی فکر می‌کند، جز با اکراه و بی‌میلی پذیرفتنی نیست . مسکویه سعی کرده است که جنبه‌های نوافلاطونی فلسفهء اخلاقی خویش را نیرومند سازد. آراء اخلاقی او گواهی روشنی بر حسن خلق و آداب معاشرت است . کتاب تهذیب‌الاخلاق مسکویه تاکنون نیز اهمیت اخلاقی خویش را در میان دانشگاهیان و جوامع علمی به عنوان یک منشور اخلاقی حفظ کرده است ، و خواص را به آن رغبتی خاص است .

دراین رساله سعی شده‌است با دید اخلاقی با مسائل برخورد شود نه با تقسیم بندی عرفانی . قالب کار صرفا نه قالبهای اخلاقی کتابهایی چون اخلاق ناصری بوده‌است و نه قالب کتابهایی چون رساله قشیریه و دیگر کتب عرفانی، بلکه آنچه ازنظر مولا از لحاظ اخلاقی مهم است ، مبنای کار قرار گرفته است و فضیلت های اصلی بشمارآم است . سایر صفات خوب و بد اخلاقی که در نظر مولانا اهمیت دارد و تقریبا همه د سطح مطرح شده‌اند، درقالب مبانی اخلاق کتابهای اخلاقی زمان وی گنجانده شده‌است . اما آنچه دراین رساله مهم است سخن مولانا و محتوای کار اوست و ذکر این نکته ک وی چگونه به بیان آنها پرداخته است . دراین رساله ضمن آوردن مبانی اخلاق، یک روش عملی و سیر و سلوک مورد نظر قرار گرفته است تا راهی باشد برای کمال . ای روش ، اول شناخت حق است و سپس پاک شدن از بدیها و توبه کردن و با عشق و اخ قدم درراه کسب فضایل نهادن . به این ترتیب که دراین رساله بعد از بیان اخلاق قرن هشتم و اوضاع اجتماعی آن از لحاظ اخلاقی، هدف مثنوی روشن شده است . سپس به مهمترین فضیلت‌ها از دیدگاه مولانا که معرفت حق است پرداخته شده‌است آنگاه دین وانبیاء و صفات انسان کامل و متعالی نوشته شده‌است و سپس فضیلت اعتدال آ است که اصل و اساس همه فضیلت هاست و انحراف از اعتدال است که باعث افر تفریط می‌شود که پایه ومبنای همه بدیهاست . آنگاه نویسنده لزوم راهنما و همنشی خوب را مطرح میکند، زیرا داشتن راهنمای آگاه در زندگی، بخصوص در سیر و سلوک عرفانی و تهذیب نفس از ضروریات است . وجود راهنما و همنشین خوب نیز جزو مب تعلیم و ارشاد می‌باشد . سپس فضیلت آزادگی و وارستگی آمده‌است که در سراسر مثنوی موج می‌زند و راه وصول به آن از طریق تهذیب نفس و صیقل دادن دل و رهایی از همه بدیهاست . پس از آنها، صفات دیگری را که مولانا نکوهش می‌کند و پایه تهذیب نفس است در قالب تقسیمات علم اخلاق آمده است مانند جهل، خشم، حرص وآنچه که از صفات بد در ذیل آنها قرار می‌گیرد . لازمه این تهذیب نفس توبه است و مرکب این راه، عشق و محبت است و اخلاص . تا بتوان در راه کسب فضایل گام برداشت . عشقی که ازنظر مولانا از عشق به خدا آغا میشود و تا عشق به همه مخلوقات گسترش می‌یابد . سپس سایر فضایل اخلاقی که مولا انسان را به کسب آنها دعوت میکند در تقسیمات اخلاقی آمده است مانند حکمت ، شجاعت ، عفت ، عدالت و آنچه که از صفات پسندیده در ذیل آنها می‌آید. درنهایت باوجود آنکه درتمام این رساله ترکیب مبانی اخلاق با عرفان موج می‌زند باز هم بخشی کوتاه با عنوان گذری بر ارتباط عرفان و اخلاق در مثنوی آمده‌است که می‌تواند در حقیقت همان تسامح در نظرگاهها را از دید مولانا بیان کند . به این معنی که در هر راهی باید خوبیها را دید و باهم تلفیق کرد و در راه کمال وتعالی ازآن استفاده نمود . در این صورت اختلافها رنگ می‌بازد و ازبین میرود و همه در نهایت به وحدت خواهند رسید . دراین رساله اساس کار، مثنوی مولوی تصحیح رینو ا. نیکلسون بوده است و هر شش دفتر مثنوی که شامل بر 26000 بیت است مورد بر و ارزیابی اخلاقی قرار گرفته است . در پایان رساله، علاوه بر فهرست منابع و ماخذ که مشتمل بر 92 کتاب بوده‌است ، فهرستی از داستانهای مثنوی باتوجه به کاربرد آنها در رساله آمده‌است .

از نور به عنوان موضوع فلسفه اشراق تفاسیر مختلفی ارائه شده است، اما بنا بر تفسیر منطبق با نظر سهرودی، نور رمز و نمادی است از آگاهی و خودآگاهی. لذا علم مدار فلسفه سهروردی است. مسئله بنیادی مقاله حاضر بررسی مشاهده یا شهود در مسئله محوری حکمت اشراق، یعنی علم اشراقی، است؛ و در صدد اثبات این فرض است که سهروردی همان‌گونه که قاعده اشراقی اِبصار را در ادراکات باطنی جاری می‌داند، اصطلاح مشاهده یا شهود را نیز بر تمام مراتب ادراک حسی، خیالی، عقلی، و قلبی اطلاق می‌کند. در این تحقیق نتیجه‌گیری می‌شود که طبق نظر سهروردی حقیقت ادراک، در مراتب مختلف ادراکات ظاهری و باطنی، شهودی است. مشاهده و مکاشفه در عالی‌ترین مرتبه متعلق به مشاهده و مکاشفه قلبی و همچنین معرفت فوق ادراک عقلی است و حقیقت معرفت اشراقی نیز در این مرحله نهایی از شناخت شهودی عقل تحقق می‌یابد و به ظهور می‌رسد.

قرآن در مورد جوانان گزارش و ارزش گذارى چشم گیرى دارد و آنان را داراى قدرتى مى داند که در بعد روحى اش به خیر خواهى، آرمان گرایى، ستیز با فساد محیط، همگرایى و الگوپذیرى قابل تفسیر مى باشد. اگر جوانان از آسیب هاى: رکود فکرى، حماقت ناشى از خودخواهى، ناامیدى، حاکمیت غریزه جنسى و احساس حقارت مصون بمانند و بزرگسالان در حوزه تعبد، آموزش، پرورش، مدارا، احترام به شخصیت، معرفى الگو و ازدواج با آنان همکارى نمایند تاریخ به شکل مطلوب رقم مى خورد.

قصه آدم (ع) در چند سوره از قرآن کریم بیان شده است. به طور کلی دو تفسیر از قصه آدم ارائه شده است. اول تفسیر تاریخی، حقیقی و واقع گرایانه و دوم تفسیر تمثیلی. تفسیر تمثیلی به اَشکال مختلفی مانند فلسفی، علمی و تکوینی ارائه شده است. آیا تفاسیر تمثیلی با تاریخی بودن قصه‏ آدم سازگار است و یا به نفی تاریخی نگری می‏انجامد، پرسشی است که در این تحقیق دنبال شده است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس داده ها و اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده، از میان تفاسیر فلسفی دو نمونه شاخص انتخاب شده است: «ابن عربی» و «ملاصدرا» و از تفاسیر علم‌گرا تفسیر «المنار». تفسیر ابن عربی و ملاصدرا قصه آدم را بر نفس انسان تطبیق داده و قابل جمع با آدم تاریخی است. اما تفسیر «المنار» با حقیقت گرایی و تاریخی بودن سازگاری ندارد. در تفسیر «المیزان» و «تسنیم» بعضی از فرازهای قصه آدم به عنوان تمثیل تکوینی یاد شده. امتیاز این دو تفسیر نسبت به تفاسیر قبلی یکی در مستدل بودن تاویل تمثیلی ارائه شده و دیگری در حقیقت و واقعیت داشتن تمثیل است.

دین به عنوان مجموعه ای از باورها، بینش ها و رفتارها بر اساس نیازهای فطری انسان شکل می گیرد. این باورها و نگرش ها می توانند به مثابۀ اصلی ترین عامل در تأمین بهداشت روانی فرد نقش آفرینی می کنند که مهمترین آنها کسب آرامش روحی و روانی در ارتباط انسان با خداست. امر نزولی بودن آرامش، مسیر بودن آرامش برای نیل به هدف، و در مراتب بودن آرامش در دنیا و آخرت و اولویت بندی ارزشی آن به عنوان مشخصه هایی است که این مقاله برای آرامش بر می شمرد. توجه به تعالی ایمان از طریق جهان بینی ایمانی، یاد خدا، و انس با قرآن همچنین استفاده از ظرفیت اخلاق به ویژه صفاتی چون بخشش، خوش بینی، قناعت، صداقت، خوش خلقی، تنوع معقول در زندگی و بذله گویی از راهکارهای کسب آرامش است. توجه به رویدادهای طبیعی و استفاده صحیح از مواهب الهی مثل نعمت شب و روز، آسمان و زمین در این جهت موثر است.

سلطنت معنوی از تعابیری است که قاضی سعید قمی در مورد امامت به کار برده است، این مفهوم با سلطه امام در عالم امر الهی یا همان ملکوت رابطه مستقیمی دارد. به همین دلیل عنوان سلطان در زیارت‌نامه‌ها و توسلات شیعی همانند الولی المرشد خطاب به امام هشتم (ع)، حکایت از جایگاه خاص آن حضرت (ع) برای هدایت و ارشاد اهل سلوک دارد. برای پی بردن به این جایگاه، روایتی از آن حضرت (ع) در تعریف سکینه مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق این حدیث، صورت و وجهه ای الهی برای مؤمنان نمایان می‌شود. در این جستار ضمن شرح حدیث رضوی، شواهدی از مکاشفات اهل معرفت، ارائه شده است دال براینکه، یکی از کامل ترین صورت های سکینه قلبیه، چهره نورانی شمس الشموس ولایت امام علی بن موسی‌الرضا (ع) می باشد.

متن حاضر اثری گرانمایه و نویافته و سندی تاریخی از ابوالمعالی صدرالدین محمد بن اسحاق قونوی از مشاهیر بنام علم و عرفان و قدوه اصحاب ذوق و وجدان (متوفی 673 ق) در بیان معارف و نظریات عرفانی است که در موضوع عرفان و معرفت و ربط شخص به مبدأ خود حق تعالی و توجه کامل به محبوب حائز اهمیت است و د رآن نظریات ابتکاری در چهار قول و چهار فصل و یک خاتمه آورده شده است که هر کس به حسب استعداد خود از آن نصیبی می گیرد. اصل کتاب به زبان تازی است و مولانا عبدالغفور لاری (متوفی912 ق) از دانشمندان بنام و از تلامذه مشهور مولانا عبدالرحمن جامی آن را به فارسی ترجمه کرده که سبکی کهن و تخصصی دارد و به منظور استفاده بهتر، به کوشش آقای دکتر قاسم صافی، مقدمه و تعلیقات و تصحیح و ویراستاری دقیق بر آن صورت گرفته که اینک از نظر خوانندگان گرامی می گذرد.