جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قصه آدم (ع) در چند سوره از قرآن کریم بیان شده است. به طور کلی دو تفسیر از قصه آدم ارائه شده است. اول تفسیر تاریخی، حقیقی و واقع گرایانه و دوم تفسیر تمثیلی. تفسیر تمثیلی به اَشکال مختلفی مانند فلسفی، علمی و تکوینی ارائه شده است. آیا تفاسیر تمثیلی با تاریخی بودن قصه‏ آدم سازگار است و یا به نفی تاریخی نگری می‏انجامد، پرسشی است که در این تحقیق دنبال شده است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس داده ها و اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده، از میان تفاسیر فلسفی دو نمونه شاخص انتخاب شده است: «ابن عربی» و «ملاصدرا» و از تفاسیر علم‌گرا تفسیر «المنار». تفسیر ابن عربی و ملاصدرا قصه آدم را بر نفس انسان تطبیق داده و قابل جمع با آدم تاریخی است. اما تفسیر «المنار» با حقیقت گرایی و تاریخی بودن سازگاری ندارد. در تفسیر «المیزان» و «تسنیم» بعضی از فرازهای قصه آدم به عنوان تمثیل تکوینی یاد شده. امتیاز این دو تفسیر نسبت به تفاسیر قبلی یکی در مستدل بودن تاویل تمثیلی ارائه شده و دیگری در حقیقت و واقعیت داشتن تمثیل است.

نگاهی اجمالی به مطالعات صورت گرفته بر روی مثالهای قرآنی نشانگر آن است که محققین تا سده های پیشین غالباً از منظر ادبی و از جنبه های بلاغی به این موضوع نگریسته اند، و بررسی ابعاد و جنبه های تربیتی تمثیلات قرآن، و نقش مؤثر آن در پرورش نفوس و هدایت انسانها در آثار پیشینیان یا مغفول مانده و یا مورد مداقه جدی قرار نگرفته است. در این مقاله تلاش گردیده تا از منظر تربیتی به این موضوع نگریسته شود و آثار تربیتی مترتب بر تمثیلات قرآن به طور اجمال مورد بررسی قرار گیرد.

كتاب «مفاهيم القرآن» اثر آيت‌ الله جعفر سبحانی، نخستين تفسير موضوعی قرآن كريم و به زبان عربی می‌ باشد كه در ده مجلد به نگارش درآمده و به چاپ رسيده است. مفسر در آغاز كتاب با مقدمه‌ ای در اهميت قرآن و تفسير در جامعه اسلامی به بايستگی انقلاب در جهان تفسير اشاره كرده و دانشمندان را از تكرار در شيوه تفسير برحذر داشته است، آنگاه به مباحثی در زمينه نهايت ناپذيری قرآن و سير تطور تفسير و انواع تفسير و روش تفسير موضوعی اشاره كرده است. جلد نهم این کتاب در مورد امثال و اقسام در قرآن نوشته شده است.

موضوع این پژوهش، درآمدی بر تمثیلات قرآنی است، بررسی مثل آوری ها و مثال هایی که خداوند در قرآن، به منظور تسریع در فهم و آسان سازی مطالب و تنزّل مفاهیم عمیق معنوی برای بشر آورده، از اهداف این نوشتار است. در این راستا، نگارنده پس از ریشه شناسی و تبیین معنای لغوی و اصطلاحی تمثیل، به تفاوت تمثیلات قرآن و تمثیلات غیرقرآنی پرداخته و هدف خداوند را از آوردن مثل در قرآن، بیان داشته است و مخاطبان را به اهمیت پیام مثل های قرآن و میزان تأثیرگذاری آن، واقف گردانیده است. همچنین پیرامون اقسام امثال قران، آراء برخی از صاحب نظران را ارائه داده و از میان اقسام امثال قرآنی، محدوده تمثیلات قرآنی را مشخص ساخته و دایره بحث را روشن نموده است. سپس از وجوه افتراقی تمثیل و تشبیه، استعاره و کنایه سخن به میان آورده، پس از آن به اهمیت و فایده تمثیل پرداخته و بر این نکته تأکید داشته که تمثیل، شیوه ای از شیوه های پیام رسانی قرآن است که به منظور عینیّت بخشیدن و تجسم دادن به مفاهیم عقلی و معنوی صورت گرفته تا هر کس به فراخور درکش از آن بهره بگیرد. سپس به شرح و بررسی آیاتی که دربردارنده تمثیل اند پرداخته و آنها را آیات تمثیلیّه نامیده است و بدین ترتیب کاربرد تمثیل در قرآن را شناسانده است. تمثیل انفاق به بذر هفتصد دانه، تمثیل حیات دنیوی به نباتی ناپایدار، تمثیل اعمال خیر کافران به سرابی در کویر، تمثیل تکذیب کنندگان آیات الهی به سگی هار و تشنه، تمثیل تکیه بر غیر خدا به خانه ای سست و بی استحکام، تمثیل مؤمن به زمینی حاصل خیز و تمثیل کافر به زمینی شوره زار و بی حاصل از جمله تمثیلاتی هستند که به آن پرداخته شده است. در این زمینه، روش جمع آوری اطلاعات، نرم افزارهای رایانه ای، کتاب های تفسیری، نشریات و متون موجود در کتابخانه ها بوده است.