مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر جامع اثر سید ابراهیم بروجردی از تفاسیر روایی معاصر و به زبان فارسی که از زاویه حدیث به تفسیر نگریسته و معانی آیات را با جستجو در روایات دنبال کرده است. این تفسیر در حقیقت، گردآوری شده روایات تفاسیر امام عسکری، عیاشی و قمی است نه جامع در معانی و روش‌های تفسیری. به همین دلیل باید تفسیر جامع را ترجمه این چند کتاب روایی دانست؛ زیرا مؤلف در این تفسیر جز ترجمه و نقل روایات و دیدگاه‌ها، در نقد و بررسی و تحلیل کلمات سخنی و توضیحی از خود نیاورده است. این تفسیر، احکام فقهی را به تفصیل بیان می‌کند و از قصص قرآن تا آنجا که اخبار و روایات نقل کرده‌اند آورده و نظرات مفسران شیعه را بیان می‌کند. مؤلف در ابتدای کتاب، دیدگاه خویش را این گونه بیان می‌کند: «کتاب‌های زیادی به نام تفسیر به زبان عربی و فارسی از طرف خاصه و عامه نگاشته شده، لیکن در حقیقت بیشتر آنها را نمی‌توان تفسیر نامید؛ زیرا اکثر آنها تفسیر به رأی بوده و تفسیر به رأی حرام است؛ چنانچه بعد از این شرح داده خواهد شد. در قرآن کریم خداوند عظیم فرموده تأویل قرآن را نمی‌داند کسی غیر از خدا و راسخون در علم که ائمه اطهار (ع) می باشند و تفسیر منحصراً بیان ائمه و روایات رسیده از آنهاست و اینگونه تفسیر معدود و آن هم بیش از چند تفسیر نیست و در بعضی از آنها هم به ذکر ادبیات و اِعرابِ قرآن پرداخته و از معانی صرف نظر شده و در اطراف قشر دور زده و از لُبّ قرآن دور گشتند.»

آلاءُ الرَّحمن ‎فی ‎تَفْسیر الْقُرآن، تفسیری ناتمام به زبان عربی شامل سه سوره اول قرآن مجید یعنی فاتحه ‎الکتاب، بقره، آل عمران و قسمت کمی از سوره نساء است. نویسنده این تفسیر محمد جواد بن‎ حسن بلاغی نجفی (۱۲۸۰-۱۳۵۲ق)، مفسر، فقیه و متکلم امامی قرن ۱۴ هجری قمری است. بلاغی، انگیزه و چگونگی نگارش این تفسیر را در نامه‎ای به شاگرد خود، میرزا علی اردوبادی غروی، بدین شرح بیان کرده است: به توفیق خدا... از ذیحجه ۱۳۴۹ق تألیف تفسیری درباره قرآن کریم، موافق اصول علم و مذهب شیعه را شروع کردم، زیرا که من دیدم اَهّمِ تفاسیر نزد ما، مثل تبیان و مجمع‎ البیان، در لغت و صرفِ کلمه و قرائات، و تفاسیر امثال عطا و مجاهد... و اشباههم بسیار بیانات کرده‎اند و... بحرانی... احادیث را بدون تحقیقی در آنها نقل می‎کند و در مزایای قرآن شریف بیاناتی نمی‎نماید. او با توجه به این دیدِ انتقادی، تلاش کرده است تا در عین اختصار، حق مطلب را در تبیین و تفسیر مفاهیم و معارف قرآنی ادا کند. رآن بر دیگر معجزات از جهات گوناگون (تاریخی، استدلالی، نداشتن تضاد و تناقض، تشریع یک نظام اجتماعی عادلانه، اشتمال آن بر اخلاق و علم غیب و جز آن)، چگونگی جمع آوری قرآن در یک مصحف و زمان آن، عدم تحریف لفظی قرآن به ‎ویژه از دیدگاه شیعه امامی، اختلاف قرائات، نیاز به تفسیر قرآن و شرایط و شئون آن، نقد تفسیرهایی چون الدُّر المنثور. بخش دوم که شامل تفسیر سوره نساء تا آیه ۵۸ است. در پایان جزء دوم، به تفسیر آیه ۶ سوره مائده اختصاص دارد. بخش دوم این تفسیر در ۱۴۹ صفحه نگارش شده است.

آلاءُ الرَّحمن ‎فی ‎تَفْسیر الْقُرآن، تفسیری ناتمام به زبان عربی شامل سه سوره اول قرآن مجید یعنی فاتحه ‎الکتاب، بقره، آل عمران و قسمت کمی از سوره نساء است. نویسنده این تفسیر محمد جواد بن‎ حسن بلاغی نجفی (۱۲۸۰-۱۳۵۲ق)، مفسر، فقیه و متکلم امامی قرن ۱۴ هجری قمری است. بلاغی، انگیزه و چگونگی نگارش این تفسیر را در نامه‎ای به شاگرد خود، میرزا علی اردوبادی غروی، بدین شرح بیان کرده است: به توفیق خدا... از ذیحجه ۱۳۴۹ق تألیف تفسیری درباره قرآن کریم، موافق اصول علم و مذهب شیعه را شروع کردم، زیرا که من دیدم اَهّمِ تفاسیر نزد ما، مثل تبیان و مجمع‎ البیان، در لغت و صرفِ کلمه و قرائات، و تفاسیر امثال عطا و مجاهد... و اشباههم بسیار بیانات کرده‎اند و... بحرانی... احادیث را بدون تحقیقی در آنها نقل می‎کند و در مزایای قرآن شریف بیاناتی نمی‎نماید. او با توجه به این دیدِ انتقادی، تلاش کرده است تا در عین اختصار، حق مطلب را در تبیین و تفسیر مفاهیم و معارف قرآنی ادا کند. رآن بر دیگر معجزات از جهات گوناگون (تاریخی، استدلالی، نداشتن تضاد و تناقض، تشریع یک نظام اجتماعی عادلانه، اشتمال آن بر اخلاق و علم غیب و جز آن)، چگونگی جمع آوری قرآن در یک مصحف و زمان آن، عدم تحریف لفظی قرآن به ‎ویژه از دیدگاه شیعه امامی، اختلاف قرائات، نیاز به تفسیر قرآن و شرایط و شئون آن، نقد تفسیرهایی چون الدُّر المنثور. بخش دوم که شامل تفسیر سوره نساء تا آیه ۵۸ است. در پایان جزء دوم، به تفسیر آیه ۶ سوره مائده اختصاص دارد. بخش دوم این تفسیر در ۱۴۹ صفحه نگارش شده است.

البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن: مفسر محترم دو تفسیر معروف بنام الفرقان و البلاغ دارد که هر دو به زیور طبع مزین گردیده‌اند. در تفسیر الفرقان علاوه بر شیوه تفسیر قرآن به قرآن از سنت نیز استمداد نموده است چنانچه از نام آن پیداست ولی در تفسیر البلاغ تنها از روش تفسیر قرآن به قرآن پیروی نموده که این ویژگی موجب امتیاز آن نسبت به الفرقان شده است. / روش تفسیر قرآن به قرآن: مفسر محترم از میان روشها و گرایشهای تفسیری بیشترین اهتمام خود را بر روش تفسیر قرآن به قرآن متمرکز نموده است و بیش از نیم قرن در این زمینه به تفسیرپژوهی و قرآن پژوهی پرداخته است به همین خاطر در عصر حاضر پیشگام غافله سالار این روش به شمار می‌آید و در نزد عام و خاص از شهرت به سزایی برخوردار است. حاصل این پژوهش تفسیر الفرقان بطور عام و تفسیر البلاغ بصورت خاص است. / کفایت قرآن برای تفسیر: چه حدیث که قرآن را با قرآن تفسیر کرده، باشد چه نباشد قرآن خود خویشتن را تفسیر می‌کند. و نمونه‌هایی در دو بعد وجود دارد. در روایات تفسیری نوعا رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و حضرت علی و امامان علیه‌السّلام قرآن را با قرآن تفسیر می‌کنند.» این دقت در ریزه کاری‌های قرآن پژوهی کار مفسران دقیقی همچون ایشان است که برای واضح شدن مقداری آن را شرح و بسط میدهیم. از بیان اخیر ایشان این چنین استفاده میشود که اگر تفسیر قرآن منوط به غیر قرآن مانند حدیث و روایت باشد این مشکل و محذور پیش می‌آورد زیرا آنچه را که خداوند حفاظت و صیانتش را تضمین کرده قرآن است نه حدیث و بر فرض اگر روزی فرا رسد که حدیث به عللی قابل دسترسی نباشد آیا فهم و تفسیر قرآن امکان دارد یا خیر؟ اگر معیار روش تفسیر قرآن به قرآن باشد چنانچه مفسر محترم و علامه طباطبایی و حضرت استاد جوادی آملی و بزرگان دیگر برآنند هیچ مشکلی پیش نمی‌آید ولی اگر معیار روش تفسیر قرآن به حدیث باشد کما اینکه برخی از دانشمندان و مفسران برآنند، تفسیر ناممکن خواهد بود.

تَفسیرُ الصّافی یکی از آثار ملامحسن فیض کاشانی(۱۰۰۷ق -۱۰۹۱ق) در تفسیر قرآن است که بیشتر از روش تفسیر روایی (تفسیر آیات به کمک روایات) بهره گرفته و به علت اختصار و جامعیت، در زمان‌های مختلف مورد توجه بوده است. فیض در این اثر سعی کرده، تفسیری پیراسته از اندیشه‌های گوناگون عرضه کند و از این رو نام «الصافی» را برای آن برگزیده است./ این تفسیر، مباحث کلامی، عرفانی و ادبی را نیز در بر دارد و مؤلف در تفسیر الاصفی آن را خلاصه کرده است. / روش مؤلف: فیض در تفسیر صافی، تأثیر شدید و نمایانی از تفسیر بیضاوی دارد تا جایی که اگر روایتی در تفسیر آیه نباشد اصل عبارت بیضاوی را نقل می‌کند و گاه با اندک تغییری آن را می‌آورد. / فیض کاشانی قبل از آغاز تفسیر، بعد از مقدمه‌ای، دوازده مقدمه را به عنوان مقدمات تفسیر خود ذکر می‌کند که به تعبیر محمد هادی معرفت در التفسیر و المفسرون، از بهترین مقدمات تفسیری است که در ابتدای تفسیر آورده شده و مصنف به بهترین وجه مطالب ضروری را که هر مفسر باید بیان نماید، ذکر کرده است. / مطالب مقدمات به قرار ذیل است: مقدمه اول، در فضل قرآن و وصیت به تمسک به آن از روایات اهل بیت و در مذمت دشمنان آنان. مقدمه دوم، در بیان این که علم قرآن، نزد اهل بیت بوده و ظاهر و باطن همه قرآن را آنان می‌دانند. مقدمه سوم، در بیان این که کل قرآن در شأن اولیاءاللّه و دشمنان آنان وارد شده است. مقدمه چهارم، در بیان وجوه معانی آیات از تفسیر و تأویل، ظاهر و باطن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و... که بخشی از مطالب علوم قرآن را تشکیل می‌دهند. مقدمه پنجم، در بیان مفهوم تفسیر به رأی و نهی از آن می‌باشد. مقدمه ششم، در عدم تحریف قرآن. مقدمه هفتم، در بیان این که قرآن تبیان همه چیز است، و اصول معارف دینی و قواعد شرعی در آن مطرح شده است. مقدمه هشتم، در بیان قرائات مختلف و میزان اعتبار آنها. مقدمه نهم، در نزول دفعی و تدریجی قرآن. مقدمه دهم، در شفاعت قرآن و ثواب تلاوت و حفظ آن. مقدمه یازدهم، در تلاوت قرآن و آداب آن. مقدمه دوازدهم، در بیان اصطلاحات و روشی که در تفسیر بر آنها تکیه داشته است. / دیدگاه‌ها پیرامون تفسیر صافی: تفسیر صافی از جمله تفاسیری است که همه متأخرین در کتب خود بدان تکیه کرده‌اند؛ از جمله علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که به آن استشهاد نموده‌اند. کسی که در تفسیر المیزان تتبع کند این حقیقت را به وضوح در می‌یابد. این امر دلالت بر اهمیت و منزلت تفسیر صافی و اعتماد بر مؤلف آن دارد. / محمد هادی معرفت می‌نویسد: تفسیر صافی در مجموع از تفاسیر نفیس و ارزشمند و فراگیر است که نزدیک به همه روایات اهل بیت در ارتباط با تفسیر یا تأویل آیات در آن گردآمده است؛ گرچه در مواردی سره و ناسره را با هم در آمیخته است./ سید محمد علی ایازی می‌گوید: این تفسیر در مقایسه با دیگر تفسیرهای قرآن مختصر است و در گذشته مورد استقبال علمای حوزه و همواره مورد بهره‌برداری دانش پژوهان قرار کرفته است؛ تا آنجا که متن درسی طلاب حوزه علمیه بود. / محمد حسین ذهبی نیز می‌نویسد: تفسیر صافی کتابی است که صاحب آن قرآن را طبق اصول مذهب امامی تفسیر می‌کند. مقام و موقعیت آن همانند موقعیت همه کتابهای تفسیری در پیشگاه مذهب امامیه اثناعشری است که معتقدند اهل بیت آگاه‌ترین مردم نسبت به اسرار قرآن و داناترین آنان نسبت به معانی قرآن هستند.

عقود المرجان في تفسير القرآن اثر سيد نعمة الله جزايرى (متوفى 1112ق)، تفسيرى در حواشى قرآن كريم و برگرفته از تفاسير معتبر خاصه و عامه مى‌باشد، كه نگارش آن به زبان عربى در سال 1102ق به اتمام رسيده است./ اين كتاب «العقود المرجان لحواشي القرآن» نيز خوانده شده و شيخ آقابزرگ تهرانى در «الذريعة»، با عنوان «العقود و المرجان» از آن ياد كرده است. در نسخه خطى «الكواكب المنتثرة» به عنوان «تفسير القرآن» نوشته شده، اما در نسخه چاپى (ص788) به «الحواشي على القرآن- العقود و المرجان» تبديل شده است. عنوان صحيح كتاب «عقود المرجان» است كه خود مؤلف نوشته و در نسخه‌هاى متعدد، به آن تصريح شده است./ كتاب با دو مقدمه از محققين و مؤلف آغاز و مطالب دربردارنده تفسير تمام سوره‌هاى قرآن كريم مى‌باشد كه در پنج جلد، تنظيم شده است./ مؤلف در اين كتاب، تفسير و تأويل، قرآن را از سخنان اهل بيت(ع) و اقوال مفسران گردآورده و در كنار اينها، به اختلاف قرائات و نكات ادبى و مواردى ديگر، اشاراتى كرده است./ مؤلف در اين اثر، در همه سوره‌ها، نخست درباره فضيلت آن سوره و خواص و ثواب تلاوت آن، احاديثى را از معصومان(ع) نقل كرده و سپس به بررسى تك‌تك آيات آن سوره پرداخته و گاه، آيات هم موضوع را به شكل پشت سرهم، تفسير كرده است./ وى تا جاى ممكن، در تبيين آيات، از روايات بهره برده و در موارد لزوم، به نكات لغوى و صرفى و نحوى پرداخته است./ از قرائن پرشمار آشكار مى‌شود كه بيشتر آنچه در اين كتاب گردآمده، به دست مؤلف آن بوده است. مطالبى نيز يافت مى‌شود كه گردآورندگان آن‌ها، كسانى جز مؤلف‌اند كه ممكن است به دستور مؤلف يا پس از درگذشت او، بدين كار دست يازيده باشند. نام اين كسان چنين است: حسن الموسوى، عصام، سعدالدين، محمدعلى و.../ مطالب و رواياتى كه در اين اثر آمده، گاه تلخيص و گاه، عباراتى بر آن‌ها افزوده و گاه مضمون آنها نگاشته شده و گاه، مطالب پراكنده در عبارتى واحد، آمده است. از همين روست كه مطالب بسيارى از اين تفسير و روايات منقول در آن، با مصادر آنها مطابق و سازگار نيست./ تلخيصات و زيادات در مواردى، ايهام و غلط و افتادگى در مطالب پديد آورده‌اند كه توسط مصححان تصحيح شده است./ مؤلف در نقل روايات، فراوان از تفسير «نورالثقلين» اثر عبدعلى حويزى بهره برده و در تفسير آيات الاحكام، از كتاب «مسالك الأفهام إلى آيات الأحكام» اثر فاضل جواد استفاده كرده و در برخى موارد، جملات اين كتاب را عيناً نقل كرده است.

تفسير المعين تألیف نور‌الدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به نورالدين اخبارى (متوفاى پس از 1115ق) از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى مشتمل بر تفسير تمام قرآن است./ مفسر در رساله «منتخب التصانيف» خود، انگيزه نگارش كتاب را چنين ذكر كرده است: «چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده‌ى قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند.» لذا دست به نگارش اين تفسير زده است./ ساختار: تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبدالله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار(ع) با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن يازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقل‌گرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است. اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است./ روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهايى از آيات را بطور جداگانه تفسير مى‌كند. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات بدون توضيح مى‌باشند./ گزارش محتوا: نويسنده قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است كه اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر(ص) و ائمه(ع)، و احاديثى در زمينه‌ى نزول قرآن از جمله مطالب آن است./ او ضمن بيان شيوه تفسيرى خود، رمز حروف كلمه‌ى معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌گويد: «پس از نقل نص عبارت ائمه(ع) رمز «م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه(ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام(ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز «ى» و بعد از بيان كلام معصوم(ع) و يا بيان آيه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقيه‌ى موارد را كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»/ ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده است./ مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهد؛ مانند ج 1، ص168، آيه 88-89، آل عمران./ مصنف به‌طور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائت‌هاى تفسيرى، قرائت‌هايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائت‌هايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج 1، ص19 و ص20، و ص144، قرائت «القيّوم»./ توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد؛ مانند: ج 1، ص241، آيه 88 سوره نساء./ مفسر بر اين تفسير خاتمه‌اى نيز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسير به سال 1090ق بوده است./ وضعيت كتاب: اين تفسير در اصل يك مجلد بزرگ بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. حسين درگاهى محقق كتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهيا كرده است. نسخه اول كه با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد./ پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذكر شده است.

تفسير المعين تألیف نور‌الدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به نورالدين اخبارى (متوفاى پس از 1115ق) از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى مشتمل بر تفسير تمام قرآن است./ مفسر در رساله «منتخب التصانيف» خود، انگيزه نگارش كتاب را چنين ذكر كرده است: «چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده‌ى قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند.» لذا دست به نگارش اين تفسير زده است./ ساختار: تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبدالله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار(ع) با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن يازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقل‌گرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است. اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است./ روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهايى از آيات را بطور جداگانه تفسير مى‌كند. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات بدون توضيح مى‌باشند./ گزارش محتوا: نويسنده قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است كه اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر(ص) و ائمه(ع)، و احاديثى در زمينه‌ى نزول قرآن از جمله مطالب آن است./ او ضمن بيان شيوه تفسيرى خود، رمز حروف كلمه‌ى معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌گويد: «پس از نقل نص عبارت ائمه(ع) رمز «م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه(ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام(ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز «ى» و بعد از بيان كلام معصوم(ع) و يا بيان آيه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقيه‌ى موارد را كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»/ ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده است./ مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهد؛ مانند ج 1، ص168، آيه 88-89، آل عمران./ مصنف به‌طور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائت‌هاى تفسيرى، قرائت‌هايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائت‌هايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج 1، ص19 و ص20، و ص144، قرائت «القيّوم»./ توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد؛ مانند: ج 1، ص241، آيه 88 سوره نساء./ مفسر بر اين تفسير خاتمه‌اى نيز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسير به سال 1090ق بوده است./ وضعيت كتاب: اين تفسير در اصل يك مجلد بزرگ بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. حسين درگاهى محقق كتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهيا كرده است. نسخه اول كه با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد./ پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذكر شده است.

تفسير المعين تألیف نور‌الدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به نورالدين اخبارى (متوفاى پس از 1115ق) از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى مشتمل بر تفسير تمام قرآن است./ مفسر در رساله «منتخب التصانيف» خود، انگيزه نگارش كتاب را چنين ذكر كرده است: «چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده‌ى قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند.» لذا دست به نگارش اين تفسير زده است./ ساختار: تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبدالله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار(ع) با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن يازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقل‌گرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است. اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است./ روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهايى از آيات را بطور جداگانه تفسير مى‌كند. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات بدون توضيح مى‌باشند./ گزارش محتوا: نويسنده قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است كه اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر(ص) و ائمه(ع)، و احاديثى در زمينه‌ى نزول قرآن از جمله مطالب آن است./ او ضمن بيان شيوه تفسيرى خود، رمز حروف كلمه‌ى معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌گويد: «پس از نقل نص عبارت ائمه(ع) رمز «م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه(ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام(ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز «ى» و بعد از بيان كلام معصوم(ع) و يا بيان آيه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقيه‌ى موارد را كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»/ ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده است./ مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهد؛ مانند ج 1، ص168، آيه 88-89، آل عمران./ مصنف به‌طور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائت‌هاى تفسيرى، قرائت‌هايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائت‌هايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج 1، ص19 و ص20، و ص144، قرائت «القيّوم»./ توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد؛ مانند: ج 1، ص241، آيه 88 سوره نساء./ مفسر بر اين تفسير خاتمه‌اى نيز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسير به سال 1090ق بوده است./ وضعيت كتاب: اين تفسير در اصل يك مجلد بزرگ بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. حسين درگاهى محقق كتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهيا كرده است. نسخه اول كه با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد./ پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذكر شده است.