مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه به استخراج صورت های قرآنی و مضامین آنها در نهج البلاغه می پردازد، و آنها را بر اساس مواضیع بلاغی اقتباس، تضمین، تلمیح و استشهاد بررسی می کند. به علت پرورش یافتن امام علی (ع) در خانه وحی و نبوت، و مشاهده ی نزول آیات قرآنی، و گردآوری و تنظیم قرآن توسط ایشان، و بعد از این پیوند و همراهی بین ایشان و قرآن، طبیعی است که مفاهیم و اصول قرآن کریم در افکار و مفاهیم و عقائد حضرت منعکس گردد، و امام (ع) ترجمان و پژواک قرآن برای امت اسلامی گردد. پیامبر اکرم (ص) آیات الهی را در قلب امام ریخت به صورتیکه گفته می شود علی همان قرآن ناطقی است که آیات الهی قرآن صامت را شرح و تفسیر می دهد، و از اینجاست که در حقیقت نهج البلاغه تفسیر و توضیح قرآن کریم است. همانا پژوهش در قرآن کریم و نهج البلاغه از جنبه های مختلفشان، پژوهشی مفید و در عین حال ضرورتی اسلامی و شدید است، چرا که این دو - قرآن و نهج البلاغه- مهم ترین منبع فرهنگ اسلامی نزد همه مسلمانان، و در طول قرن هاست. هر آینه در این پژوهش کوشیده ایم تا اندازه و چگونگی تأثیر پذیری امام علی (ع) در نامه های نهج البلاغه از قرآن را آشکار سازیم، و همچنین از اهدافی که امام را بر آن داشته است تا از آیات قرآنی در نامه هایش به صورت اقتباس و تضمین و استشهاد و تلمیح استفاده نماید، پرده بر داریم. این مهم با کمک تفسیر های قرآنی و شرح های مشهوری که در زمینه نهج البلاغه تألیف شده است؛ به انجام رسیده است.

قرآن کریم به همه جنبه‌های زندگی انسان توجه نموده است. یکی از این امور زیبایی و میل به زینت است که از امور فطری بوده و هر انسانی به سمت آن گرایش دارد. از این رو در قرآن کریم در بسیاری از آیات به آن اشاره شده است. زینت و زیبایی انواع مختلفی دارد که هریک می‌تواند موجب سعادت و هدایت انسان یا گمراهی و سقوط او گردد. خداوند متعال در آیات مختلف قرآن کریم به تبیین زینت و انواع و آثار آن پرداخته است و معصومین به عنوان مفسر و تبیین‌گر اصلی آیات قرآن در روایات گوناگون به این مسأله اشاره نموده‌اند. در این پژوهش با توجه به آیات و روایات به بررسی زینت، عوامل تزیین، آثار و اقسام زینت-ها پرداخته شده است. از یافته‌های این پژوهش آن است که ریشه همه زینت‌ها‌ی ممدوح و آثار آنها ایمان و عمل صالح است و در مقابل از عوامل و نتایج زینت‌های مذموم عدم ایمان و ارتکاب اعمال ناصالح است. علاوه براین، همه آنچه بر روی زمین زینت قرار داده شده برای آزمایش انسان است و زینت‌ و زیبایی‌ها در زندگی باید وسیله رسیدن به اهداف عالی باشند، نه اینکه خود هدف شوند. از دیدگاه قرآن، انسان باید از زینت‌های مطلوب در هنگام عبادت و حضور در اجتماع استفاده کند که این امر موجب جذب دیگران است. گاهی به واسطه غرور و تکبر و رعایت نکردن اعتدال زینت خیر تبدیل به شر می‌شود.

علم و دانش از مسائل مورد توجه قرآن کریم است. قرآن کریم بر اساس نگرش هدایت گرانه‌ی خود تعریفی ویژه از علم دارد.از دیدگاه قرآن کریم دانش تنها اندوختن اصطلاحات علوم و فنون نیست بلکه ابزاری برای رشد و تعالی انسان‌ها و حرکت آن‌ها به سوی سعادت است و هر آن چه در بردارنده این ویژگی باشد، جزء علم است. تبیین چگونگی تأثیر علم در سعادت انسان می‌تواند عامل مهمی در گرایش انسان‌ها به علم و دانش باشد. بررسی آیات قرآن کریم نشان می‌دهد علم به صورت همه جانبه در بینش، گرایش و رفتار سعادت‌مندانه‌ی انسان تأثیر‌گذار است. تأثیر‌گذاری علم در این عرصه می‌تواند با‌واسطه و یا بی‌واسطه باشد.این نوشتار پس از تبیین مفاهیم علم و سعادت، ابزارها و شاخصه‌های علم از دیدگاه قرآندرنهایت به جنبه‌های گوناگون ارتباط مستقیم و غیرمستقیم علم با بینش، گرایش و رفتار سعادت‌مندانه‌ی انسان پرداخته است. مجاری تأثیر علم در بینش سعادت‌مندانه‌ی انسان در بُعد مشخص می‌شود که علم از طریق ارتباط با ایمان نقش مستقیم و غیر‌ مستقیم در سعادت انسان دارد. در این بخش مجاری ارتباط علم با گرایش سعادت‌مندانه‌ی انسان و نقش علم در تقوا، تزکیه و خشیت که از عوامل سعادت انسان هستند، بارز و نمایان است. بررسی نقش علم در رفتار سعادت‌مندانه‌ی انسان نیز حاکی از آن است که این امر نیز معلول علم و دانش انسان است و علم از طریق ارتباط با عمل صالح، اطاعت از پروردگار، شکرگذاری از نعمت‌های خداوند به صورت مستقیم و غیر مستقیم دخیل در سعادت انسان است.

ایمان، از واژگان کلیدی قرآن و از مفاهیم اساسی دین است که؛ دارای ساختار مفهومی و معنایی ویژه‌ای می‌باشد.در ساختار لغوی و اصطلاحی مفهوم ایمان، از سه عنصر: تصدیق قلبی، اقرار زبانی و عمل به جوارح سخن گفته شده است.در ساختار معنایی این واژه، دو نسبت ترادفی و تقابلی وجود دارد. ایمان با واژگانی چون: اسلام، تقوا، شک، هدایت، دارای قرابت معنایی می‌باشد.مفهوم ایمان و بسامد های آن در آیات الهی، نقش متعلّقات در روشنگری ماهیت ایمان دینی، موکّد نمودن متعلّقات خاص، بنا بر مضمون سوره به فراخور حال مخاطبان، همچنین تکرار متعلّق خاص، بنا بر شأن نزول سوره‌ها – مکی و مدنی- از موضوعات عمده‌ای است که در این تحقیق پیرامون آنها سخن گفته شده است.

حضرت عیسی‌ علیه‌السّلام به عنوان یکی از پیامبران اولوالعزم، جایگاهی ویژه در میان پیامبران یاد شده در قرآن به خود اختصاص داده است. به دنبال القاء شبهات باطل و نسبت های ناروایالوهیّت و بُنُوّت در حقّ حضرت عیسی علیه‌السّلام، قرآن کریم ضمن ردّ شبهات باطل و نسبت‌های ناروا، عیسی بن مریم را فرزند ذکور مریم، بنده‌ی‌خدا و رسول‌الله دانسته. او ابن الله نیست، به صلیب کشیده نشده و به قتل نیز نرسیده است. عهد جدید دو تصویر مغایر از حضرت مسیح علیه‌السّلام به نمایش می‌گذارد. در انجیل‌ها‌‌ی ‌همنوا یعنی متی، مرقس و لوقا بی تردید او یک انسان، بنده‌ای از بندگان‌خدا و پیامبر است . او به هیچ وجه جنبه‌ی الوهیّت ندارد .در مقابل، انجیل یوحنا او را به صورت یک موجود آسمانی که به زمین فرود آمده، معرفی می‌کند. مسیح این بخش خداست که جسم گرفته، موجودی ازلی وغیر مخلوق است. او پسر یگانه‌ی خداست. براساس این تحقیق، اگرچه موضوعاتی از قبیل بعضی القاب و معجزات،درقرآن و عهد‌جدید مشترک است، اما درباره‌ی برخی از مطالب موجود در عهد جدید، پیرامون حضرت‌ عیسی ‌علیه‌السّلام در قرآن کریم نظریه‌ای دیده نمی‌شود. همچنین قرآن کریم در پاره‌ای موارد ، به ویژه مسأله تثلیت مسیحیان به شدّت موضع گیری وآن را محکوم کرده است.

شهود عرفانی، مهمترین ویژگی انسان است که او را از دیگر موجودات، متمایز و او را شایسته مقام خلافت الهی ساخته است. سرچشمه هایی که انسان برای کسب شهود عرفانی به آن مجهّز شده است، عبارتند از:حواس ظاهری، عقل و قلب که موجب شده اند انسان بتواند شناخت را به حسی، عقلی و شهود عرفانی تقسیم نماید. اغلب اندیشمندان بر یکی از این مبادی تأکید ورزیده و بر این اساس مکاتب متعددی را نظیر حس‌گرایی، خردگرایی و یا شهودگرایی پدید آورده اند که هرکدام از این مشرب ها از یک نحله فکری نشأت می گیرد. اما این سوال مطرح است که ارتباط و تأثیر متقابل این مبادی شناختی در قرآن و آموزه های وحیانی چگونه است؟ لذا این رساله با ایده کشف و تبیین نوع ارتباط و تأثیر میان مبادی شناخت در قرآن، صورت گرفت.این پژوهش از روش کیفی ( از نوع توصیفی –تحلیلی) همراه با استنباط بهره برده است. از این رو با بررسی آیات مرتبط با مسأله شناخت حسی و شهود عرفانی و نیز با بهره‌گیری از تفاسیر عرفانی و منابع فریقین و نظریات صاحب نظران، نتایج، استنباط و تبیین گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد:1- میان انواع شناخت ارتباط و تأثیرمتقابل وجود دارد. شناخت حسی، که معرفتی در باره جهان محسوس است و از راه حواس ظاهری حاصل می شود، مقدمه ای برای شهود عرفانی به شمار میآید. شهود عرفانی پس از وحی بالاترین معرفتی است که افراد با ایجاد ویژگی‌های خاص در نفس خویش به آن دست می یابند. در این معرفت انسان با قلب خود، حق را در همه موجودات مشاهده و همه موجودات را به صورت به هم پیوسته و به شکل یک حقیقت زنده به نظاره می‌نشیند؛ زیرا همه هستی با یک امر خدا ایجاد شده، که فلاسفه آن را توحید فعل خدا می نامند.2-ارتباط مستقیم و متقابل بین حواس ظاهری و دریافت‌های درونی وجود دارد. از دیدگاه قرآن، هر یک از انواع شناخت حسی و شهود عرفانی دارای اعتبار، ارزشمندی و قلمرو ویژه‌ای است که در این پژوهش تبیین شده است.3- روش شناخت مورد تأکید قرآن، روش منحصر به فردی است که می توان آن را «روش جامع» نامید.4- واژگان قرآن، هنگامی معنای عمیق خود را مییابند که افزون بر حواس، با عقل و قلب هم ادراک شوند. یعنی لفظ، معنا و روح و حقیقت الهی موجود در کلمه قرآنی همراه باهم مورد توجه قرار گیرد.

حق و مشتقاتش 287 باردر قرآن کریم به کار رفته اند ، حق در لغت به معنای ثبوت و مطابقت با واقع می باشد و علوم مختلف ، متناسب با موضوعاتشان معانی مختلفی از آن ارائه داده اند، مثلا در عرفان، حق به خداوند اطلاق می شودودر فلسفه ،گاهی به معنی صادق و زمانی به معنی امر واقعی به کار می رود . بر اساس این پایان نامه در قرآن کریم حق به 7معنا به کار رفته است که عبارتند از : حق در برابر باطل با مصادیق (خداوند ،قرآن،اسلام ،توحید و غیره)، ثابت و محقق ،راست ودرست ، شایسته و سزاوار ،نصیب، دَین و ارتکاب . در منطبق ساختن آیات با این معانی از تفاسیر معتبر شیعه و سنیو همچنین کتب وجوه قرآن بهره گرفته و اختلاف نظرها را با مراجعه به تفاسیر معتبر نمایان ساخته ایم و با توجه به اقتضای سیاق، وجه برتر را مشخص نمو ده ایم .

پرسش از «معنای زندگی» اگر چه در قالب پرسشهای مشابه بامحتوای مشترک ، پرسش هر انسان صاحب اندیشه در همه‌ی عصرها و مکان ها بوده است اما به صورت منسجم و نظام مند، امروزه از پرسشهای اساسی بشری است، که در این رساله با عنوان معنای زندگی از دیدگاه قرآن و عترت در اندیشه‌ی حکمت متعالیه، به روش تحقیق کتابخانه‌ای سعی شده است تا پرسش مذکور از دیدگاه دین مبین اسلام ( در قرآن و عترت) و اندیشه های حکمت متعالیه پاسخ داده شود. به ضرورت بحث، ابتدا نظریه های طبیعی و فراطبیعی درباره معنای زندگی از دیدگاه نظریه پردازان غربی به طور اجمال بیان گردیده است و سپس ضمن ارائه‌ی تعریف و معنای زندگی و توضیح و تبیین عوامل و موانع معنا داری زندگی، به این نتیجه دست یافته ایم که معنای زندگی هر موجودی برابر با تحقق آثار مطلوب آن وجود می باشد و ایمان به خدای خالقبالحق و بی نهایت و ایمان به جاودانگی دو عامل اساسی معنای داری زندگی است؛ و اندیشه ی مرگ و نیستی، از دست دادن ها و به دست نیاوردن ها نیز از جمله موانع معنا داری زندگی می‌باشند که با تحلیل و بررسی این موانع، سعی به رفع آنها شده است.

چکیده :«اصلاح» و «بیدارگری» به استناد آیات قرآن، روایات و سیره‌ی‌ ائمه اطهار علیهم السّلام، جزو متن اسلام بوده و از درون آن سرچشمه گرفته است. قرآن کریم به همان اندازه که از حرکت‌های اصلاحی دفاع می کند، حرکت‌های ضد اصلاحی را نیز محکوم می‌نماید. موضوع اصلاح‌طلبی و بیداری اسلامی، امروزه‏ در گفتمان سیاسی- اجتماعی بحث مهم و دامنه‏داری‏ است که اندیشمندان هر کدام به فراخور حال و دیدگاه‏ خود بدان پرداخته‏اند.یکی از مباحث مهمی که می‏تواند در بحث‏ اصلاحات رهگشا باشد، تفکیک اصلاحات دینی از اصلاحات غیردینی است که در روشن شدن مسأله‏ اهمیت بسزایی دارد. بر همین اساس، در این پایان‌نامه‏ سعی شده است مبانی و مولفه‏های بنیادین اصلاحات‏ دینی و تأثیر آن در بیداری اسلامی ترسیم شود تا هم به‏ تصویری روشن از اصلاحات دینی‏ دست یابیم و هم قرائتی شفاف از بیداری اسلامی. این مهم، موجب تمیز مصلحان و اصلاحات راستین از اصلاح طلبان و اصلاحات‏ دروغین شده، و ساز و کارهای لازم را در جهت تحقق بیداری جهانی برای زمینه سازی حکومت عادلانه مصلح الهی به دست می‌دهد.نگارنده در این پایان نامه، پس از طرح کلیات و بیان مسأله، پرسش‌های تحقیقاتی، فرضیه‌ها، پیشینه موضوع و هدف‌ها و ضرورت‌ها به نحو اختصار، به شناخت واژگان و اصطلاحاتی چون: «اصلاح»، «دین»، «بیداری»، «اسلام»، «بیداری اسلامی» و «قرآن» پرداخته است. سپسمصادیق و آثار اصلاحات دینی، ویژگی‌های مصلحان و روش‌های آنان و نیز ویژگی‌های مفسدان و شگردهای آنان بیان شده؛ و در نهایت: رابطه اصلاحات دینی با بیداری اسلامی؛ و نقش انقلاب اسلامی ایران در بیداری اسلامی؛ و میزان تأثیرپذیری جنبش‌های اصلاح‌گری در اسلام و غرب از قرآن به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.کلید واژه:اصلاح، اصلاحات دینی،بیداری اسلامی،قرآن .

معناشناسیِ همزمانی، بر اساس نسبت های بینامتنی، واژگان مرتبط را تحلیل می کند. نسبت های راهگشا در معناشناسی همزمانی علم عبارتند از: نسبت صرفی، نحوی، همنشینی، جانشینی و تقابل.نسبت های صرفی و نحوی مشخص کننده انواع عالمان ـ خدا، انسان، فرشته، جنّ، حیوانات، موجودات بی-جان ـ متعلق علم، رابطه تعلیمی بین عالمان، مواد و شیوه های تعلیم است.همنشین های علم، به همنشین های توصیفی، ابزاری، تأثیرپذیر و تأثیرگذار تقسیم می شود. همنشین های توصیفی ـ احاطه، وسعت ـ مولفه های لازم برای تحقق علم را بیان می کنند. قلب، فواد، سمع و بصر همنشین های ابزاری علمند. این ابزار در سه سطح ابزار حسی ـ عین، اذن ـ ، ابزار عقلی حسی ـ سمع، بصر ـ و ابزار روحانی ـ قلب، فواد ـنمود دارند. ایمان و واژگان مرتبط مهمترین همنشین تأثیرگذار و تأثیر پذیر علمند.جانشین های علم، هرکدام اشاره به لایه ای از معنایی علم دارند. عقل مهمترین جانشین علم است که علاوه بر معنای معرفتی، منبع علم نیز به حساب می آید. برای فهم درست معنای علم در نسبت مقابل ها، مقابل های علم و جانشینان آن بررسی می شود. جهل و ظن سهم ویژه ای به خود اختصاص می دهند. در تحلیل معناشناختی، جهل مقابل عقل و ظن لایه ای از علم است.