مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بحث صفات الهی یکی از مهمترین مباحث خداشناسی است که در شناخت ذات واجب تعالی سهم به سزایی دارد و در روایات خاندان عصمت و طهارت در شناخت ذات واجب زیاد بدان ها پرداخته شده است پژوهش حاضر در صدد تحلیل صفات الهی در خطبه توحیدیه امام رضا ع با تاکید بر دیدگاه ملا صدرا و قاضی سعید قمی و مباحث آن در چهار فصل تنظیم شده است. با توجه به اختلاف مبانی ملا صدرا و قاضی سعید صفاتی که در خطبه امام رضا علیه السلام هرکدام به نحوی تفسیر کرده است ملا صدرا قائل به عینیت صفات باذات واجب است و قاضی منکر زیادت همچنین عینیت صفات است، ملا صدرا معتقد است که صفاتی که خداوند را با مخلوق تشبیه می کنند نباید به کار برد بلکه با نقائص را از آن سلب کرده و مرتبه اعلی آنها را به خداوند نسبت داد اما قاضی آوردن صفات(ثبوتی)برای خداوند را تشبیه دانسته و معقد است که آن صفات را باید به سلب نقائض برگردان مانند اینکه عالم است یعنی جاهل نیست. در مورد صفاتی همچون موجود، قائم، واحد، ظاهر، باطن و عالم بودن نیز همین تفاوت دیگاه ها وجود دارد. درباره صفات ذاتی سلبی مانند نفی مشاعر، جوهر، غریزه، و مانند آن دیدگاه ملا صدرا این است که بخشی از یک طبیعت نمی تواند علت برای بخش دیگر باشد وگرنه علت برای خودش و معلول برای خودش خواهد بود وچون خداوند خالق مشاعر، جوهر وغیره است بنابراین نمی تواند این صفات داشته باشد و قاضی سعید قمی صفات سلبی را مبتنی بر یک قائده که عبارت است فاعلی که بذات خوداز هر شئ بی نیاز است موصوف به چیزی از معلولش نمی شود وگرنه خودش ناقص و کامل شونده به خلق خودش است که منافی غنای ذاتی اش است همچنین قاضی یک اصل را نیز برای صفات سلبی بیان می کند که عبارت است از فاعل چیزی باید خالی از معلول باشد و سنخی از معلول در آن وجود نداشته باشد بنابراین خداوند باید از مشعر و جوهر و مانند آن از صفات باید منزه باشد. اما ملا صدرا درباره صفات فعلی معتقد است که صفات فعلی که در باره خداوند از کمال خبر می دهند به صفات ذات برگشت دارند و همه اضافه ها به یک اضافه که اضافه قیومی است برمی گردند و می گوید که چون نسبت حق تعالی به همه امور زمانی و متجددات یک نسبت غیر متکثر است بنابراین رب خالق وغیره بودن او بدون مربوب و مخلوق منافاتی با معیت او با آنها نیست اما قاضی سعید می گوید که این صفات ازلا و ابدا برای خداوند ثابت هستند اما به نظر وی برگشت صفات فعلی و اضافی به یک اضافه قابل قبول نیست در صفات فعلی هم تفاوت مبانی ملا صدرا و قاضی سعید در مورد صفات الهی موجب تفاوت در تبیین صفات و زاویه نگاه آنها اثر جدی گذاشته است.

قاضی سعید قمی با نفی هر گونه سنخیتی میان خالق و مخلوق، و انکار هر گونه صفتی برای خداوند - اعمّ از صفات عینِ ذات یا زائد بر ذات - راه خود را هم از الهیات رایجِ ایجابی در جهان اسلام جدا می‌کند، و هم از الهیات مرسوم شیعی. از نظر وی، در عالم واقع، بین خداوند و مخلوقات هیچ گونه ما به الاشتراکی وجود ندارد، به همین دلیل ما هیچ گونه معرفت ایجابی‌یی به خداوند نمی‌توانیم داشته باشیم و صرفا می‌توانیم دریابیم که او از سنخ مخلوقات نیست (معرفت سلبی)، بر این اساس، در ساحت زبان نیز درباره‌ی او جز به سلب نمی‌توانیم سخن بگوییم، مگر آنکه تعابیر ایجابی را به کار ببریم و از آنها اراده‌ی سلب کنیم. این رساله در صدد است تا مقوّمات این الهیات سلبی، شواهد عقلی و نقلیِ دالّ بر آن، پاسخ‌هایش به معضل تعطیل، لوازم آن و نسبتش با الهیات کلامی، فلسفی و عرفانی را توصیف و بررسی کند. بر این اساس، نخست تصویری فشرده و جامع از الهیات سلبی قاضی سعید عرضه کرده‌ایم، سپس به ادله‌ی عقلی و نقلی وی پرداخته‌ایم، در بحث ادله‌ی عقلی، ادله‌ای همچون ملازمه‌ی صفت‌داشتنِ خداوند با تحقق ترکیب و اجتماع علیت و معلولیت در او، مساوی گرفتن وصف با محدودیت، ملازمه‌ی علم به شیء با احاطه بر آن، و... مورد نقد واقع شده‌اند. در مورد ادله‌ی نقلی، جمع میان ادله‌ی نقلی نشان می‌دهد که اهل بیت (ع) صرفا صفات زائد را از خداوند سلب نموده‌اند، نه مطلق صفت را. سپس به معضل تعطیل، که هر الهیات سلبی‌یی باید در صدد چاره‌جویی برای آن باشد، پرداخته‌ایم، قاضی سعید برای برون‌رفت از معضل تعطیل راهکارهایی همچون جانشینی معرفت سلبی به جای معرفت ایجابی، ارجاع صفات خداوند به خالقیت صفات، کفایت معرفت ایجابی به اسماء و صفات ایجابی، و... را مطرح نموده است، همه‌ی این راه‌حل‌ها را غیرقابل دفاع دانسته‌ایم. سپس پیامدها و لوازمِ نفی سنخیت در اندیشه‌ی توحیدی قاضی سعید قمی را مورد اشاره قرار داده‌ایم، پیامد‌هایی همچون عدم جریان نزاع اصالت وجود یا ماهیت در مورد خداوند، انتفاء موادّ ثلاث از او، حضوری و حصولی نبودنِ علم او، و... در فصل آخر نیز به ارزیابی نسبت الهیاتِ سلبی قاضی سعید با الهیات کلامی، فلسفی و عرفانی پرداخته‌ایم، به نظر ما، الهیات سلبی قاضی سعید قمی بیش از هر الهیات دیگری به الهیات عرفانی نزدیک است، هر چند در مواردی از آن فاصله نیز می‌گیرد.

پژوهش حاضر تلاشی است در جهت ارائه دیدگاه عرفای شیعی و حکما و فلاسفه مسلمان تحت عنوان مسأله عینیت صفات با ذات اقدس الهی. بر این اساس؛ اهمیت رابطۀ صفات و ذات الهی به گونه‌ای است که می‌توان بیان داشت از مهم‌ترین مباحث در متونِ عرفای شیعی به شمار می‌رود. حکما و فلاسفه مسلمان بر اساس حقیقت وجودِ بسیط و عارفان شیعه بر مبنای وحدت و اصالت وجود؛ قائل به وجودِ مطلق، کمال صِرف و خیر مَحض هستند که تمام صفات کمال از وجودِ صِرف او صادر شده و در وجودِ او مندرج‌اند. هدف اصلی این پژوهش؛ بررسی نظریه عینیت صفات و ذات حقّ تعالی از منظر عرفان شیعی است. روش انجام پژوهشِ مورد نظر، روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که می‌توان گفت؛ همۀ صفات حق تعالی بر مبنای سه محور مهم استوارند: محور اول؛ تمام صفات ذاتیه کمالیّه از وجود واجب تعالی انتزاع شده‌اند. محور دوم؛ در ذات او بوده و با او عینیت دارند. محور سوم؛ در ذات یگانه او مندمج‌اند

در نوشتار پیش رو از بحث کلیات و مفاهیم شروع کرده و سپس وارد فصل اول شده و در آن اعتقادات مسیحیت کاتولیک درباره صفات الهی و نقش آن در اخلاقیات بندگان سخن گفتیم. در مبحث اول اشاره ای به پیشینه تاریخی دین مسیحیت و گروه ها و طوائف بزرگ مسیحیت و کیفیت پژوهش دین مسیحی کرده و سپس به صورت مختصر عقائد دین مسیحیت کاتولیک و مهمترین اختلافات میان کاتولیک و ارتودکس به اعتبار اینکه از کلیساهای قدیمی می باشند را مطرح کردم. اما در مبحث از فصل دوم تمام اقسام صفات الهی در مسیحیت از جمله صفات الهی ذاتی و اخلاقی را مطرح کردیم. و نیز برخی از صفات الهی ذاتی مانند توحید و اینکه خدای متعال بسیط نبوده و بلکه مرکب از اقانیم سه گانه می باشد و نیز خدای کی قدرتمند بوده و خالق است و فرزندی به نام یسوع یا مسیح دارد را طرح کردیم. علاوه بر آن به این مطلب که روح القدس از نگاه کاتولیک از پدر و فرزند گرفته شده اشاره کردیم. در مبحث سوم که مهمترین موضوع بحث ما می باشد از اصول موضوعی سه گانه در منظومه اخلاقی و اینکه شریعت اخلاقی مسیحیت کاتولیک از جمله منظومه اخلاقی بوده و با آن همبستگی دارد سخن گفتیم. سپس به آثار صفات الهی بر مبادی اخلاقی بندگان در نزد مسیحیت کاتولیک اشاره کردیم. نتیجه این شد که اختیار انسان دلالت بر عدالت خدا دارد و اینکه حریت اختیار باعث می شود انسان در اعمال اختیاری خود تلاش کند تا به هدف مطلوب که سعادت ابدی است برسد. در سعادت ابدی، محبت خدای متعال و رحمت واسعه خداوند و نیز تلاش انسان در اینکه می خواهد مثل خداد گردد و نیز رابطه میان نگاه جهانی الهی مسیحیت و سعادت انسان که از رابطه میان مبدا و شناخت وحی و تلاش برای رسیدن به معاد و سعادت ابدی می باشد ظاهر می گردد. در مبدا سوم نیز این بحث که سعادت و شقاوت انسان در گرو اعمال اختیاری او می باشد و اینکه تنها راه رسیدن به آن تمسک به ارزش های اخلاقی و ممارست افعال اخلاقی است و نیز اینکه خدای متعال انسان را بر صورت و مثال خود آفریده تا مانند خدای متعال در اخلاقیات گردند مطرح شده است. همچنین اشاره کردیم که وجدان اخلاقی در مسیحیت کاتولیک ملاک اخلاقی است و برخی از أثار صفات الهی بر اخلاق افراد در مسیحیت کاتولیک مانند فضایل الهی سه موردند: ایمان، امید، عشق و اکتساب عشق به حضرت عیسی، در اینکه او موصوف به صفت الوهیت به عنوان پسر خدا می باشد، و نیز اکتساب سر تقوی در مسیحیت کاتولیک وهمچنین فضائل انسانی و بشری. تمام آنها را می توان در چهار فضیلت اصلی قدرت تشخیص، عدالت، قدرت و قناعت، و فضایل اجتماعی دسته بندی کرد که از عشق به دیگران، بخشش و بردباری، و عدالت اجتماعی ناشی می شود. فصل دوم در مورد عقاید اسلامی شیعه اثنی عشری درباره صفات الهی و نقش آنها در اخلاق مردم صحبت می کند. علاوه بر آن به صورت مختصر به دین اسلام و مهمترین فرقه های اسلامی اشاره شده و در نهایت به صورت گذرا به شیعیان اثنی عشری اشاره شده است. در مبحث دوم ، در مورد کلیه صفات خداوند از نظر شیعه اثنی عشری صحبت کردیم و صفات الهی به ذاتی و بالفعل تقسیم می شود، سپس در سوره اخلاص به برخی از صفات ذاتی پرداختیم. مانند توحید و بساطت نفس و با کثرت اسماء و صفات و اینکه صفات او عین خود اوست. و از حدیث رسول خدا (....خلق به اخلاق خدا...) نتیجه گرفتیم که صفات بالفعل آن چیزی است که اخلاق خداوند متعال نامیده می شود که عبارتند از عدل، رحمت، محبت خدا و آمرزش خداوند متعال. در مبحث سوم از تأثیرات صفات الهی بر مبانی عینی نظام اخلاقی اسلام در شیعیان اثنا عشری و تأثیر آن بر مبدا اول که همان رفتار و سلوک اختیاری انسان است که عدل الهی از آن ناشی می شود صحبت شد. اما مبدا دوم به انسان و تلاش او در اینکه می خواهد مانند خدال متعال گردد و نیز رابطه میان انسان با مبدا که دارای آثار متعددی چون شناخت خدای متعال و نیز دارای آثار نفسانی و سلوکی برای معرفت صفات اخلاقی الهی و نیز رابطه انسان با وحی و معاد است مطرح می گردد. در مبدا سوم این مطلب مطرح می گردد که تنها راه رسیدن به آن هدف تمسک به ارزشهای اخلاقی و نیز ممارت افعال اخلاقی است تا اینکه اخلاق انسان مانند اخلاق خدای متعال گردد. در این رابطه ملاکی در میان شیعیان است که تقوی نام دارد. در ادامه آثار صفات الهی بر اخلاق در نزد شیعیان مانند اینکه زندگی انسان باید میان خوف و رجا باشد و فضیلت خشوع و رقت قلب و عرفان و ... را کسب کند مطرح می گردد. در فصل سوم، در مبحث اول در مورد شناخت خدای حقیقی و صفات او و برخی از راه های این معرفت صحبت کردیم: از جمله سیر عقلی (الهیات نظری)، سیر عقل عملی (الهیات اخلاقی)، بررسی آفاق و انفس (الهیات فطری)، راه های نقلی و وحیانی (الهیات تاریخی) و کشف و شهود (الهیات الصوفی). و در مبحث دوم، از اشتراکات و تفاوتهای حاصل از این دو دیدگاه در مورد صفات الهی بر بندگان در هر کدام از دو دین صحبت کرده و در نهایت از تاثیر صفات الهی بر نظام اخلاقی و نیز تاثیر آن ر اخلاق بندگان در هر دو دین سخن گفته شد.

این رساله با عنوان صفات الهی بین امامیه و اشعری (بررسی اجزاء، عدد، معانی و نسبت با نفس) با رویکردی توصیفی- تحلیلی است که در چهار فصل خود به بررسی موضوعات زیر می‌پردازد: تقسیم بندی صفات الهی امامیه و اشعری به ایجابی و سلبی. اعتقاد هر دو مکتب به تعداد صفت و معانی آنها. نسبت صفات به ذات الهی نزد امامیه و اشعری. مهمترین نتایج این تحقیق: این بیان که صفات از ذات الهی بیشتر است، چنانکه اعتقاد اشعریان نیز چنین است، آموزه تفاوت و تقابل ذات و صفات اثباتی برگرفته از آن را می پذیرد و این یک اثر جدی عقیدتی و توحیدی است.

علی (ع) سر سلسله عارفان جهان اسلام ، یکی از عمیق ترین درخواستهای عارفانه و عاشقانه ی بین عابد و معبود ، عارف و معروف را توسط یکی از اصحاب سرّ و خاص خود بنام کمیل بن زیاد نخعی به یادگار گذاشته است تا تشنگان راه سلوک و عرفان به نسبت ظرفیت و استعداد خود از آن سیرآب گردند . سالک چون با بصر حقیقت بین ، بر مضامین بلند دعا نظر کند ، تلالوء انوار اسماء و صفات الهی ، در فرازهایی از دعا چشمانش را روشنایی می بخشد . از نظر عرفا ، ذات با صفت معین و اعتبار تجلّی ای از تجلّیاتش « اسم » است . صفت از لحاظ ادبی ، کلمه ای است که حالت و چگونگی چیزی یا کسی را بیان می کند و از نظر عرفا ، صفت الهی یعنی حقایق معقول کمالیّه ، پس هر حقیقت عقلانی اگر از کمال حکایت کند ، « صفت » می باشد . صفات الهی از یک دیدگاه به دو دسته ، صفات ذاتی و فعلی تقسیم می شوند و از منظری دیگر به دو دسته صفات سلبیّه ( جلال ) و صفات ثبوتیّه ( جمال ) . در خصوص ارتباط ذات با صفات الهی هم دو دیدگاه وجود دارد . عده ای چون متکلّمین معتزله و امامیه و عرفای شیعه معتقد به « عینیّت صفات با ذات » هستند و گروهی مانند برخی از متکلّمین اشاعره ، معتقد به « زائد بودن صفات بر ذات » هستند . در این تحقیق اسماء و صفات الهی بکار رفته در دعا از دیدگاه عرفانی شرح داده شده است و همچنین فراوانی اسماء و صفات نیز مورد بررسی قرار گرفته است ، که برآیند آن اینگونه بود که اسم « الله » و بعد از آن اسم « ربّ » دارای بیشترین فراوانی می باشد و بعد از آنها اسماء « سیّد » و « مولی» به ترتیب دارای بیشترین فراوانی بوده اند و از میان صفات الهی ، صفت « غفر» و بعد از آن به ترتیب صفات « ذکر » ، « فضل » ، « رحمت » ، « عزّت » ، « برّ » ، « حمد » و « توحید » بیشترین فراوانی را دارا بوده اند .

آیات پایانی سوره حشر، «هجده» صفت از اوصاف الهی را بیان کرده است که در میان آن‌ها؛ ده صفت وجود دارد که در کتاب‌های تفسیری و هم‌چنین متکلمان به بررسی این اوصاف از جوانب مختلف پرداخته‌اند. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که برای بسیاری از این اوصاف ابهام‌ها و شبهاتی به وجود می‌آید که جای بحث دارد. برخی ابهام‌ها که در این زمینه هست به خاطر واژه‌های همسان و جانشین آن‌هاست؛ مثل واژه‌های "خالق" و "باریء" که در نگاه اول به یک معنا هستند؛ ولی به هیچ وجه در آیات به جای هم‌دیگر به‌کار برده نمی‌شود؛ و کاربرد هر یک از این اوصاف در جای خود قابل توجه است. همین‌طور به دنبال هم آمدن سه واژه "خالق" ـ "باریء" و "مصور" در مراحل آفرینش دارای حکمت است. و هم‌چنین شبهه دیگر درباره‌ی صفت "ملک" که با توجه به این‌که "ملک" به معنای پادشاهی است و پادشاهی یعنی سلطه بر زیردست خود است، "ملک قدوس" این سلطه و زورگویی از خداوند؛ تبدیل به "ملک مطلق" که سزاوار پادشاهی خداوند است، می‌شود. هم‌چنین صفت "مهیمن" بودن او که اقوال مختلفی برای آن بیان شده و جا دارد به بررسی این صفت پرداخته شود. در بعضی موارد به خاطر نوع استناد آن به خداوند شبهه برای آن وجود دارد. مانند صفت "سلام" به گونه‌ای که اسناد سلام به خداوند جایز باشد. هم‌چنین پاسخ به شبهه اسناد "مؤمن" به خداوند و فرق آن با "مؤمن" بودن بندگانش که به معنای ایمان آورنده است. شبهه دیگر در مورد اوصاف "جبار" و "متکبر" است که در بعضی آیات به عنوان یک صفت مذموم و زشت شناخته شده است؛ ولی در سوره حشر به عنوان صفتی از اوصاف ممدوح خداوند معرفی می‌شود. در این نوشتار به رفع ابهام و پاسخ‌گویی به شبهات در مورد این صفات ده‌گانه خداوندی به روش کتاب‌خانه‌ای پرداخته می‌شود. کلید واژه: ابهام، شبهه، صفات خداوند، اسماء حسنی، سوره حشر

ترجمه ماشینی: خدای آپوفاتیک الهیات منفی، خدای برگزیده فیلسوفان دینی است. خدایی که دور، جدا از هم است و به سختی می تواند مورد ستایش یا پرستش قرار گیرد، هرچند ممکن است موضوع شگفتی باشد. این از نظر پیامبران خدا نیست. با این حال، به تصویر کشیدن خدا در سنت های خداباورانه همواره با انسان گرایی همراه بوده است. در این کتاب تلاش می‌کنم به این اتهام پاسخ دهم و توضیح بدهم که متکلمان مسلمان اطهری (مقدس‌گرا) چه اعتقادی به صفات الهی دارند و چرا؟ باورمان را از کجا می گیریم؟ جایگاه معرفتی ما نقش گزارش های صادقانه نقش عقل. مکان کلام: عقل به عنوان ابزار تفاهم و زره دفاع. سنخ شناسی مواضع اسلامی در صفات خداوند. ما به چه چیزی اعتقاد داریم؟ چرا به تأیید آمودال اعتقاد داریم و چرا؟ آیا ما معتقدیم که مهم است؟ استدلال های ضد چیست؟ گزارش از سلف; تعارض با عقل؛ کامل تغییر نمی کند. خدای مرکب و تقسیم پذیری. آنتروپومرفیسم و ​​جذب. نتیجه گیری: از نظر هستی شناسی، هیچ موجود موجودی فاقد ماهیت و صفت است. از نظر اسمی، خدای آپوفاتیک وجود ندارد، و از نظر پدیداری، نمی توان آن را حس کرد یا نسبت داد، چه رسد به دوست داشتن و پرستش. در خاتمه این کار، توصیه های من به این شرح است: • برای اینکه مستحق هدایت الهی باشیم، باید نیت خود را با تقدیم واقعی به خدا خالص کنیم. همچنین باید دائماً فطره خود را اصلاح کنیم و آن را از بیماری های تعصب (حوا)، غرض باطنی (اغراض)، تقلید کورکورانه (تقلید)، عادت (عده) و حدس (غرث) شفا دهیم. این تنها از طریق کار روحانی و غوطه ور شدن در مکاشفه که توسط جامعه اول درک و اجرا شده است، انجام می شود. ما نباید دستور الهی را تابع کنوانسیون های فکری یا اجتماعی رایج کنیم یا پیوندهای بیگانه و گفتمان های خارجی را به سیستم هرمنوتیکی خود پیوند بزنیم. ما باید اعتقاد خود را به برتری معرفتی و خودکفایی وحی به عنوان منبع نهایی حقیقت در مورد غیب تأیید کنیم. این هرگز ما را ملزم نمی کند که منصب عقل را به چالش بکشیم یا ارزش آن را در درک وحی و دفاع از آموزه های آن کم کنیم. اعتقاد ما به خدا باید ریشه در تبرئه او از همه کاستی‌ها و بی‌قیاس بودن مطلق او (تنزیه) و تصدیق اصالت او در صفات او باشد که با آن خود و رسولش او را توصیف کرده است. در تصدیق صفات الهی، هرگز نباید به اصطلاح «همراهان» را بپذیریم. استنباط از عالم شهادت درباره عالم غیب هم غیر عقلانی است و هم خطرناک. ما باید به ائمه این دین، فارغ از موافقت و مخالفت خود، احترام بگذاریم. هنگامی که مجبور به مخالفت هستیم، باید به کسانی که عمر خود را صرف خدمت به خدا و آرمان او کرده‌اند، محبت کنیم و احترام لازم را به آنها نشان دهیم. مردم باید از سردرگمی بحث های درون اسلامی بر سر عقیده در امان بمانند و اصول عقیده را آموزش دهند که به اندازه کافی حفاظ برای آنها فراهم کند. پس مردم باید از نظر روحی ارتقاء یابند تا بخواهند خدا را طلب کنند و رضایت او را جلب کنند. وقتی صحبت از صفات الهی به میان می‌آید، معلمان باید فهم خود را با تنزیه تدارک ببینند و قدرت بلاغی و غنای وحی را بدون ایرادات فکری در دل‌هایشان جاری کنند.

ترجمه ماشینی: این کتاب به صورت تفسیری اجمالی از اسماء و صفات الهی در قرآن کریم نوشته شده است. دیدگاه برخی از علمای بزرگ مسلمان را از مکاتب بزرگ «شیعه و سنی» بررسی می‌کند و تفسیری کوتاه از موضوعات مورد بررسی ارائه می‌کند. هدف اصلی این کتاب تبیین معانی، انواع و مراتب 100 اسم الهی (1+99) است.