مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی «کتاب مقدس» از موضوعات چالشی و مهمی است که امروزه، به ویژه با گسترش تبلیغات مسیحی، بسامد ابتلای بالایی یافته است و شایسته می نماید تا از منظر فقهی، بازکاوی گردد. مع الوصف، برای آنکه داوری فقهی در این مساله، قرین دقت گردد، ضروری است تا پاره ای از مباحث الهیاتی درباره کتاب مقدس نیز روشنی یابد. لذا، تبیین آیات تورات و انجیل، و نیز دیدگاه آن درباره برخی مباحث کلامی مانند «خداوند» و «پیامبران» مطمح نظر قرار گرفت و سپس، ماهیت و جایگاه «عهدین» از نگاه و داوری قرآن کریم در یک مقطع، قرین نقادی آن از منظر صاحب نظران الهیات در غرب اندیشه ها گردیده است. از دیدگاه فقهی نیز، با نقد مدعای برخی محققان مبنی بر عدم صدق کتب ضلال بر این مجموعه، به نقد استدلالی آن پرداخته می شود. بنابراین، به سبب ماهیت خاص نوشتار حاضر، روش خاصی، بر این پژوهش سایه افکنده است؛ البته، با این تفاوت که در مباحث موضوع شناسی، مباحث کلامی، نقش پایه ای و نخستین را داراست. رهاورد پژوهش آن است که با توجه به قرائن و شواهد موجود، به ویژه تناقضات درونی که مورد اعتراف دانشمندان الهیات غربی است، کتاب مقدس، فاقد عصمت لفظی، و نوشته ای برساخته و بشری است و از نظر فقهی نیز با توجه به مضامین غیر حقیقی که درباره خداوند و پیامبران در آن وجود دارد، بسان کتب ضلال محسوب شده و حرمت حفظ آن در معنای عام خود، شامل هر نوع فعالیت و برنامه ای است که در راستای ماندگاری و احیای آن تلقی گردد.

لفظ آپوکریفا، به معنی اصطلاحی آن، از زمان اصلاح دینی برای توصیف مجموعه ای از کتابهای یهودی به کار رفته که فرقه پروتستان در جهان مسیحی، با تلقی آنها به عنوان بخشی از عهد قدیم، مخالفت ورزیده است. آپوکریفها تا زمان نضهت اصلاح دینی بخش کاملی از کتاب مقدس مسیحیان را در بر میگرفت. اگرچه بسیاری از اباء مسیحی میان آپوکریفها و بقیه عهد قدیم تمایز قائل شدند، پس از قرن پنجم این تمایز تقریبا در تمام جهان فراموش شد و قریب هزار سال آپوکریفها جایگاهی مسلم در کتاب مقدس داشت. بخش اصلی مجموعه عهد جدید همان انجیل های چهارگانه است که در واقع، زندگی نامه و سخنان حضرت عیسی است. به موازات این چهار انجیل، از ده ها کتاب دیگر با عنوان انجیل نام برده شده است که از آنها، تحت عناوین غیررسمی، غیرقانونی یا اپوکریفایی (آپوکریفهایی) نام برده می شود. این آثار، در همان دوره نگارش و قانونی شدن چهار انجیل قانونی و تا چندین قرن پس از آن به نگارش درآمده و محتوای آن، زندگی و سخنان حضرت عیسی است، اما دقیقاً قالب و چارچوب چهار انجیل رسمی را رعایت نکرده است. برخی از این اناجیل، صرفاً سخنانی از حضرت عیسی(ع) را نقل کرده است و برخی صرفاً معجزاتی از آن حضرت را؛ برخی از آنها حوادثی از زندگی عیسی و پدر و مادر او را نقل کرده است که در اناجیل دیگر نیامده است. نسخه های کاملی از برخی از این نوشته ها موجود است و از برخی از آنها صرفاً پاره هایی به جای مانده و از برخی دیگر فقط جملاتی که عالمان سده های نخست مسیحی آنها را نقل کرده اند. آشنایی با این اناجیل دست کم از دو جهت مهم است، یکی این که فضای انجیل نویسی را در سده های نخست نشان می دهد و دیگر این که به کار تطبیقی کمک می کند، زیرا برای نمونه در مواردی که درباره زندگی عیسی بین قرآن مجید و اناجیل رسمی اختلاف است، «عهد جدید» کتابها و رساله های متعدّدی دارد که «اپوکریفهای» (مکتوبات غیراصیل، مشکوک، غیر قانونی) عهد جدید نامیده می شوند. اپوکریفای عهد جدید کتاب های بسیاری را در بر می گیرد که کلیسا در قرون ابتدایی مسیحیت، تمام این کتب را غیر قانونی شناخته است. فرقه های مسیحی در اعتبار 27 کتاب عهد جدید اتفاق نظر دارند و کتاب های دیگر را غیر قانونی می دانند. شناخته شدن این رساله ها و کوشش برای جمع آوری و از میان بردن کتب غیر قانونی، پس از زمان حاکمیت کلیسا در قرن چهارم میلادی صورت گرفته است. اتفاق نظر کلیسا بر کتب عهد جدید، بدین معنا نیست که کتبی که در قرن دوم در زمره ی کتب مورد قبول کلیسا واقع شده است، از نظر مضمون و محتوا کاملاً هماهنگ با کتب فعلی هستند، بلکه تنها نامی از اناجیل معتبر به دست ما رسیده است. بنابراین، نمی توان اثبات کرد که کتب موجود همان کتاب هایی است که در قرون اولیه به رسمیت شناخته شد. به هر حال، فرقه های مسیحی در اعتبار 27 کتاب عهد جدید اتفاق نظر دارند و کتاب های دیگر را غیر قانونی می دانند. برخی از کتب غیر قانونی به حواریان و رسولان منسوب است. در این کتاب انجیل البدایه لیعقوب، انجیل الطفوله لتوما، الانجیل شبیه متی، انجیل عربی للطفوله ـ انجیل قیافا، انجیل میلاد مریم، قصه یوسف النجار روایات الطفوله الاخری، انجیل توما، انجیل مرقس السری و ... بررسی شده است.

درباره‌ی کتاب مقدس و تحریف آن، در میان علمای مسلمان، بحث‌های زیادی مطرح و نظرهای مختلفی اظهار شده ‌است. موضوع اصلی بحث اولاً این است که آیا تورات و انجیل دو کتاب آسمانی مانند قرآن مجید هستند که نازل شده‌‌اند و بعدها علمای این دو دین در آن‌ها تحریف کرده‌اند؟ و ثانیاً، این‌که مراد از تحریف آن‌ها به اعتقاد مسلمانان چیست؛ آیا لفظی است یا معنوی؟ در این مقاله پس از ذکر این مقدمات، به شرح آرای برخی عارفان مسلمان در این باب پرداخته می‌شود و بیان می‌گردد که از منظر آنان مراد از تورات و انجیل چیست ضمن اینکه مقایسه‌ای با عقاید رسمی خود یهودیان و مسیحیان نیز می‌شود.

«انیس الاعلام فی نصرة الاسلام» نوشته محمد صادق فخر الاسلام درباره اثبات حقانیت اسلام و بطلان ادیان مسیحیت و یهودیت و مشتمل بر یک مقدمه، هشت باب و یک خاتمه است. مقدمه نیز مشتمل بر چند هدایت است. از جمله مسائل مطرح شده در آن، تنزیه انبیا از گناه و شرک، وحدت انبیا، معرفی مذاهب و فرقه های مسیحیت مثل: کاتولیک، پروتستان، نسطوری، ارامنه، یعقوبیه، کرک و امثال آن ها است. این کتاب به خاطر محتوای غنی و پربار آن همواره مورد توجه اندیشمندان، پژوهشگران و فرهنگ سازان بوده و هست. «سید محمد علی اصفهانی در شماره ۱۵ مجله دعوة الاسلام می نویسد: از جمله مصنفات جناب آقای فخر الاسلام (متع الله المسلمین بطول بقائه) کتاب مستطاب «انیس الاعلام» است که سنواتی است در ایران به زبان فارسی طبع و منتشر شده است. این کتاب دو جلد است و مقصدش اثبات حقیقت اسلام و رد نصاری و دهری ها است. آن چه دلیل در این کتاب برای حقیقت اسلام در رد نصرانیت آورده است تمام از کتاب های نصاری (مسیحیت) است. چشم روزگار چنین تألیفی (را به خود) ندیده است، و چنان حسن تألیف به کار برده که با آن که مطالب کتاب، عملیات و مطالب عالیه است (و) هر عاملی (که آن را) بخواند و یا برایش بخوانند، می فهمد.» این کتاب هم اکنون در پنج جلد با مقدمه سید عبد الرحیم خلخالی توسط انتشارات مرتضوی مجددا چاپ شده است.