مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این پروژه با عنوان «آداب گفتاری در آموزه های قرآنی و علوی» در سه فصل نگارش یافته است. قبل از فصول، کلیّات و روش تحقیق آورده شده که شامل بیان مسأله، پیشینه تحقیق، سوالات و فرضیات تحقیق و ... می باشد.یکی از اهداف مهم اسلام، سامان‌دهی به روابطگفتاری است. در این راستا گذاره هایی در متون دینی (آیات و روایات) وارد شده که به اصلاح شیوه ی صحیح گفتاری پرداخته است. این پژوهش به شیوه توصیفی – تحلیلی سامان یافته و در صدد است تا آداب گفتاری در آموزه های قرآنی و علوی را به خوبی تبیین نماید. در حقیقت گفتار یکی از فرآیند های معنادار در ارتباطات انسانى است، آنچه به واسطه گفتار بین انسان ها مبادله مى گردد، بر اساس انتقال معانى شکل مى گیرد. در آداب گفتارى مطرح شده در قرآن و روایات علوی اینطور آمده که معانى قاعده مند و نیکو به دیگران به خوبی انتقال یافته و از طرف دیگر، از انتقال معانى زشت و نا صحیح جلوگیری شده است. برخی ازمعیار های تاثیر گذارکه در آداب گفتاری از دید قرآنی و روایات علوی باید همواره مد نظر قرار گیرد عبارتند از: بیان باعلم و دانش، بیان متناسب با زبان مخاطب، رسایی و شیوایی در بیان، ثبات در بیان، رعایت صداقت در بیان، امر به معروف ونهی از منکر در بیان، توجه به نظارت الهی بر بیان و جلب دل دوست با بیان، تأمل و اندیشیدن در بیان، مسئول بودن در قبال بیان، اظهار شادی در بیان، تمرین و تکرار در بیان و... از طرفی با ید توجه داشت که شناخت آسیبها و آفات در آداب گفتاری و دوری از آنها باعث اصلاح بهتر رفتار و گفتار خواهد شد، لذا برخی از این آسیبها که در دومنبع فوق بدانها اشاره شده بدین قرار است: پرگویی، زشت گویی، ناز گویی، جدالگری، نفاق در بیان، غیبت، تهمت، دروغ و... امید است کوشش حاضر، هر چند کوتاه به علاقه‌مندان آگاهی‌بخشیده و با به کارگیری دستورهای حیات‌بخش اسلام، روابط گفتاریدل نشین و نیکویی را تجربه کنند.

واژه «کتاب» یکی از مهمترین کلید واژگان قرآنی است که معانی متعددی را دارا می باشد. یکی از کاربردهای وسیع آن در حوزه وحی است که به پیامبران الهی اِسناد داده شده است. این کلمه از نظر لغوی به معنی «نوشته» یا «نوشتن» است که در متن عبری عهد قدیم و آیات قرآنی نیز فراوان به این معنی آمده است. در کنار این معنی ، معنی «ثبت و ضبط» نیز به عنوان معنی ضمنی قابل تصور است. اسناد مشتقات ماده «کتب» به خدای سبحان می تواند بر مبنای همین معنی ضمنی باشد. لذا این واژه در کاربردهای قرآنی بویژه در حوزه وحی لزوماً به معنای مادی و ملموس یا متنی مدون نیست. اِسناد برخی مفاهیم وحیانی توأم با کتاب به برخی انبیای الهی نشان از عدم ترادف آنها دارد. در مواردی نیز رابطه جزءواژگی یا عموم و خصوص میان آنها برقرار است. از طرفی، یکی انگاری همه عناصر وحیانیِ نازل شده بر پیامبران الهی نیز منتفی است. لذا مدلول هر یک از مفاهیم کتاب ، قرآن ، فرقان ، حکمت و ذکر در اِسناد به پیامبر اسلام (ص) متفاوت از دیگری است. این امر درباره دیگر پیامبران نیز صادق است. عمومیت اِسناد کتاب به پیامبران و خصوصیت اسناد دیگر مفاهیم وحیانی ـ همچون تورات و انجیل و قرآن ـ نسبت به برخی پیامبران، بیان از آن دارد که کتاب به عنوان یک اسم معنی و مفهومی کلی بر شاکله اصلی تعالیم هر پیامبر دلالت دارد که از آن تعبیر به «شریعت» می شود. استعمال مشتقات ماده «کتب» درباره خدا ـ که مفید معنی هایی چون ایجاب و حکم کردن است ـ تأییدی بر این سخن است. تفاوت مولفه های معنایی هر کتاب نیز حاکی از تفاوت کتابها و به عبارتی تفاوت در شریعت هاست. استعمال کتاب درباره پیامبر اسلام (ص) دلالتی بر مرحله نوشتاری بودن قرآن و تدوین آن ـ همانگونه که برخی از خاورشناسان چنین پنداشته اند ـ نیست ؛ بلکه هر کدام از این کلمات، معانی خاص خود را دارند. اقتباس تعالیم پیامبر اکرم (ص) از کتاب مقدس یهود و نصاری نیز منتفی است و آرای نویسندگان غیر مسلمان در این باره از استواری و منطق علمی برخوردار نیست.

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی « عدالت صحابه » را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد. در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسأله با استناد به آیات، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدفهای تحقیق اهدافویژه ای شامل: بررسی معنای صحابه و عدالت از نظر لغوی و اصطلاحی، بررسی عدالت صحابه از دیدگاه آیات قرآن و سپس بررسی عدالت اصحاب از دیدگاه احادیث و روایات و معرفی برخی از اصحاب پیامبر اکرم* که به تصریح آیات و روایات عادل نبوده اند طراحی گردیده است. برای رسیدن به اهداف مذکور سوالاتی به شرح زیر مطرح شده: صحابی به چه کسی می گویند؟ آیا صحابه مورد نکوهش خداوند و پیامبر* قرار گرفته اند؟ دلایل معتقدان به عدالت کل صحابه چیست؟ دلایل معتقدان به عادل نبودن برخی از اصحاب چیست؟ با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی - تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد: صحابی کسی است که پیامبر* را ملاقات کرده و به او ایمان آورده و با اعتقاد به اسلام از دنیا رفته است، یعنی همان کسانی که ملازمت و همراهی آن حضرت را اختیار کرده اند و بعد از پیامبر* مبلغ سیره و سنت پیامبر* بودند ولی مطلبی که باید متذکر شویم این است که صحابیان پیامبر* بنا به گزارش تاریخ نویسان و کتب رجالی بالغ بر صد هزار نفر بوده اند که همگی نتوانستند پیوسته و دائم همراه حضرت باشند و برخی فقط برای حفظ جان و موقعیت خود تظاهر به اسلام و همراهی با پیامبر* نموده اند و برخی مرتکب گناهانی از قبیل: فسق، فرار از جنگ و جهاد، نقض عهد با خدا و رسولش، افشا کردن اسرار پیامبر* و بر خورد نادرست با آن حضرت، ارتداد و نفاق و ... شده اند که همگی دال بر این است که نمی توان به همه آنها اعتماد کرد و همه را عادل دانست. ولی اهل سنت بدون توجه به موارد فوق الذکر، به عدالت کل اصحاب عقیده دارند و هر گونه تهمت و ذکر گناهی برای یکی از اصحاب را کفر و خروج از اسلام می دانند. در مقابل شیعه می گوید با این که صحابی بودن یک افتخار است اما نمی توان فضیلت عدالت را برای همه آن ها مطلق و عام در نظر گرفت. هر یک از این دو گروه به آیات و روایاتی استناد کرده تا باور خود را اثبات کنند که در طی این رساله تمامی ادله قرآنی و روایی مطرح و به دور از هر گونه غرضی مورد بررسی قرار گرفته است.

بهترین راه در شناخت علی(ع)، نظاره سیمای نورانی حضرت، در آینه قرآن است. آینه‌ای که نشان می‌دهد، آفریدگار حکیم، این آفریده شگرف خویش را چگونه می‌نمایاند و توصیف می‌کند. با نگاهی به کتاب‌های تفسیری و روایی و سایر کتب نوشته شده در فضایل علی(ع) را رویکرد حدیثی، در می‌یابیم که آیات بسیاری از قرآن کریم به وجود آن حضرت تأویل و تفسیر شده است و این تأویل و تفسیرها، تنها از سوی دانشمندان شیعه نقل نشده است، بلکه دانشمندان اهل سنت نیز در این وادی قدم نهاده و در پاره‌ای از آثار به جمع‌آوری گسترده آثار روایی همراه با اسناد کامل آنها در خصوص علی(ع) پرداخته‌اند.اما آنچه در این رساله، بر عهده نگارنده قرار گرفت؛ ترسیم سیره امام امیرالمومنین علی(ع)؛ در پرتو روایات تفسیری و تطبیق آن با گزارشات تاریخی بوده است. بی‌گمان؛ انسان برای زندگی و مسلمان برای داشتن حیات طیب؛ نیاز به الگوی عملی دارد، ارسال رسل و انتخاب انسان‌های برگزیده از سوی خداوند؛ پاسخ به این خواست کمال‌جویانه انسان است. در مکتب پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نیز انسان‌های بی‌شماری تربیت شدند، که از این میان علی(ع)، سرآمد آنان در بسیاری جهات است. وی یگانه شاگرد مکتب اسلام است که از آغاز نوجوانی در خانه وحی بالندگی یافت و پا به پای پیامبر(صلی الله علیه و آله)، در همه مراحل دشوار ایام بعثت و کینه‌توزی‌های قریش، لحظه‌ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را تنها نگذاشت، بنابراین این شخصیت عظیم، بهترین الگو و اُسوه برای مسلمانان، پس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بوده و هست.

شخصیتهای برجسته قرآنی در طول حیات تبلیغی خویش بهترین و نافذترین روشهای تربیت ، هدایت و شیوه‌های تبلیغ و دعوت را به جامعه انسانی ارائه کرده‌اند. این چهره‌ها همان اسوه‌ها و نمونه‌های برتر انسانیت‌اند که همه آدمیان را پیروی مطلق ایشان و شیوه‌های تبلیغشان شایسته بل بایسته است . فرستادگان بزرگی چون ابراهیم، نوح، موسی، عیسی و بالاتر از همه محمد، پیامبر خاتم(ص) و نیز پیامبرانی همچون یوسف ، شعیب ، داود، سلیمان، هود، صالح و زکریا، از یک سو و چهره‌های انسانی برجسته‌ای نظیر لقمان، مریم، طالوت ، مومن‌آل فرعون آسیه و ذوالقرنین، از سوی دیگر، در طول زندگانی افتخارآمیز خود به منظور دعوت الی‌الله و سوق دادن انسانها به صفات و رفتارهای نیکو، شیوه‌های متنوعی را به کار گرفته‌اند که هر یک در جای خود تاثیر بسزایی بر شخصیت و رفتار انسانها بر جای نهاد است . به طوری که بیش از یک چهارم آیات قرآن که زندگی درس‌آموز و دعوت انبیاء و اولیاء را شرح می‌دهد، در این بررسی نزدیک به 250 شیوه تبلیغی استخراج و تبیین گردیده است ، از شیوه‌های مستقیم و گفتاری تا شیوه‌های غیرمستقیم و علمی، و از شیوه‌های تبلیغ فردی تا جمعی. در این پژوهش ، پس از بحثهای مقدماتی، روش تبلیغ اسوه‌نمایی و ارائه الگوها به ویژه در عرصه قرآن مورد بررسی قرار گرفته و سپس پیامبران اسوه و شیوه‌های تبلیغی هر یک معرفی شده‌اند. آنگاه به بررسی شیوه‌های تبلیغی دیگر شخصیتهای برتر قرآن پرداخته‌ایم و در پایان، طی پژوهشی تطبیقی شیوه‌های تبلیغی اسوه‌های قرآنی نظیر تاثیر عمیق و پایدار و پایبندی به حقیقت از این رهگذر آشکار گردیده است . از جمله نتایج این تحقیق، اثبات توانائی قرآن در پاسخگویی به نیاز انسان به اسوه در تمام زمینه‌ها، ضرورت پایبندی تبلیغ دینی به حقانیت و قداست انگیزه، عمل و روشها و تاکید قرآن بر اتخاذ شیوه‌های غیرمستقیم و عملی در کنار شیوه‌های گفتاری و انشایی می‌باشد.

مسئله ولایت امامان(علیهم السلام) در حوزه تشریع احکام شرعی از زمانی که کلینی و صفار در کتاب‌های خود روایاتی در تفویض تشریع از سوی خدا به پیامبر و امامان آوردند، مورد بحث قرار گرفته است. این نوشتار بر آن است که این مسئله را در سه محور بازکاوی کند: محور اول بررسی اثبات یا نفی حق تشریع از امامان است که پس از اثبات آن با استفاده از آیات و روایات در محور دوم تلاش دارد تا محدوده آن را از روایات استخراج کند و در صورت توان مصادیقی معرفی نماید. در مرحله سوم این پژوهش به شبهه مرتبط با این بحث؛ یعنی ناسازگاری ولایت تشریعی امام با مسئله ختم نبوت می‌پردازد.

چکیدهمعجزه کار ویژه وخارق العاده ای است که تنها فرستادگان الهی توان انجام آن را دارند وبشر عادی ، حتی اگر همه ی قوای خود را به کار گیرد ، از آوردن مثل آن عاجز وناتوان است.معجزه دلیل عقلی وبرهانی بر صحت ادعای نبوت است وانسان تا به ماورای طبیعت وجهان غیب مرتبط نباشد واز قدرت الهی مدد نگیرد توان انجام آن را ندارد.پیامبر اسلام (ص) برای اثبات ادعای نبوت خود، معجزات فروانی را به مردم نشان دادند تا دیگر جای هیچ شبهه وتردیدی در حقانیت رسالت ایان وجود نداشته باشد. مهم ترین معجزه رسول مکّرم اسلام ، معجزه ختمیه قرآن است وچنانکه گذشت، معجزات اموری خارق العاده اند وانسان های عادی نمی توانند مثل آن را بیاورند به همین دلیل خدای سبحان برای اثبات معجزه بودن قرآن کریم ونبوت فرستاده ی خویش ،همگان را به مثل آوری برای قرآن دعوت کرده است. قرآن کریم به هیچ عصر و،نسل وگروهی اختصاص ندارد ،هم اکنون نیز برای اثبات معجزه بودن وحقانیت رسالت رسول اکرم(ص) همگان را به هماوردی ومبارزه می طلبد.این کتاب آسمانی در ابعاد گوناگون معجزه است وتنها به فصاحت وبلاغت اختصاصی ندارد ، انسجام وهماهنگی آیات ،اخبار غیبی،معارفومحتوای حقوقی و... همگی جنبه های مختلف اعجاز قرآن کریم است.گروهی از دانشمندان در جواب به اینکه چگونه اعراب ،که در حد اعلای فصاحت وبلاغت بوده اند نتوانسته اند به این هماوردی ومبارزه طلبی پاسخ دهند ،نظریه صرفه را به عنوان یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم معرفی کرده اند. این افراد بر این باورند که آوردن کتابی فصیح وبلیغ مانند قرآن ویا سوره ای مانند سوره های قرآن عادتاٌ امری محال نیست ، وبشر می تواند آن را بیاورد ، ولی خدای سبحان در مقام اعجاز ،دیگران را از آوردن مثل آن منصرف می سازد وبرای آنان مانعی ایجاد می کند تا توانایی مثل آوری را نداشته باشد.مخالفان این نظریه با ادله های مختلفی چون مخالفت این نظریه با آیه ی شریفه 88 سوره اسراء ،مناسبت صرفه با رکاکت کلام ،عدم وجود مشابه قرآن در کلام عرب جاهلی وتعظیم شأن قرآن از سوی مخالفان به رد آن پرداخته اند واعجاز ذاتی قرآن را ثابت کرده اند.روش این تحقیق ،تحلیلی –توصیفی است ومطالب آن با مطالعه ی کتابخانه ای فراهم شده است.کلید واژه: قرآن،اعجاز،تحدی،صرفه.

اگرچه همه انبیاء الهی در یک خط و مسیر یعنی واسطه هدایت الهی بودن قرار داشتند، اما مقتضیات زمان و سطح تعلیمات آنان یکسان و شبیه هم نبوده است .در این راستا رسول گرامی اسلام (ص) نیز ویژگیهای بارزی نسبت به سایر انبیاء عظام داشته‌اند.بارزترین این ویژگیها، خاتمیت آن حضرت است ،او بار امانتی گران را بر دوش داشت و باید مکتبی را پایه‌ریزی می‌کرد که تا پایان حیات بشر، اساس و برنامه زندگی قرار می‌گرفت .انجام این مهم دشواریهای فراوانی را بدنبال داشت .بعلاوه پیامبر اسلام (ص) نسبت به سایر پیامبران از حساسیت و ظرافتهای خاصی بهره‌مند بود.شدت حرص او بر هدایت قوم از یک سو و آزار و اذیتهای فراوان روحی و جسمی که در این راه می‌دید از دیگر سو ایجاب می‌کرد که حضرتش به اتکا پشتوانه‌های محکم و قوی به رسالت خویش ادامه دهد و نه تنها خسته و مانده نشود بلکه روزبروز استوارتر گردد.به همین علت خداوند متعال کتاب آسمانی نازل بر او را که معجزه‌اش بود به تدریج در بستر زمان و همپای حوادث فرو فرستاد تا مایه دلگرمی و تثبیت قلب آن حضرت شود و این مهمترین راز نزول تدریجی قرآن نیز بود.این نزول با ارائه بهترین رهنمودها و اتخاذ متنوع‌ترین و عالیترین شیوه‌ها، پیامبر را در جهت رسالت جهانی و تکمیل اهداف الهی کمک می‌کرد و تدریجی بودنش موجب می‌گشت آن حضرت با داشتن بهترین پشتوانه دلگرم‌کننده و با استقامت و پایداری تمام از سوی خداوند یاری شده و به ادای رسالت خویش بپردازد.

آغاز شکل‌گیری دانش تفسیر قرآن به زمان پیامبر اسلام( بازمی‌گردد که خود آن حضرت جمعی از صحابه را در این زمینه تربیت نمود؛ بعد از ایشان، صحابه بزرگ عهده‌دار تفسیر قرآن بوده‌اند، که از میان آن‌ها امام علی( به‌عنوان سرآمد مفسران قرآن، ابن‌مسعود، ابی بن کعب و ابن‌عباس از شهرت بیشتری برخوردار گردیدند؛ علمای اهل سنت درباره امیرالمومنین در حوزه تفسیر قرآن کریم، از تعبیراتی استفاده کرده‌اند که نشان می‌دهد آن حضرت را به‌عنوان آگاه‌ترین صحابه به جایگاه و شأن نزول آیات، و دارای بیشترین روایات تفسیری در میان خلفا پذیرفته‌اند. شواهد و دلایل بسیاری در قرآن، کلام پیامبر(، کلام امام علی و سخنان اهل بیت( بر شخصیت بزرگ تفسیری امام علی( وجود دارد. همچنین صحابه و تابعان نیز او را شخصیتی تفسیری و آگاه‌ترین فرد به قرآن نامیده‌اند. ابن‌مسعود، ابی بن کعب و ابن‌عباس خود از شاگردان مکتب تفسیری علوی به‌شمار می‌روند. در این راستا، بسیاری از مفسران فریقین در کتب تفسیری خود از سخنان امام علی( استفاده کرده،‌و در مواقع بسیاری نیز این کلمات را شاهدی بر گفته‌های خود قرار داده‌اند. پژوهش حاضر در یک بررسی گسترده از سوره حمد تا سوره شوری این موضوع را کاوش نموده و موارد بسیاری به‌دست آورده است که نشان می‌دهد این مفسران به‌صورت مشترک از سخنان آن حضرت استفاده نموده و به نتایج مشترکی نیز دست یافته‌اند، و در واقع سخنان امام علی( در رأی تفسیری آنان موثر بوده است. برخی از این یافته‌ها به شرح زیر است: جهر به بسم‌الله از ضروریات است؛ سوره حمد در نماز لازم است؛ شخص احتجاج‌کننده با حضرت ابراهیم، نمرود بن کنعان بوده است؛ بهترین امت، امت پیامبر است که از امتیازات آن حضرت به‌شمار می‌رود؛ حکم حاکم شرع و قاضی، لازم الاتباع است؛ حج اکبر همان روز قربانی است؛ مراد از شاهد در قرآن، پیامبر بوده و مراد از بینه امام علی است.

پژوهش مذکور به این پرسش خواهد پرداخت که خلیفه واقعی بعد از پیامبر اسلام (ص) چه کسی است؟ با توجه به ترکیبات قومی، مذهبی، فرهنگی و اعتقادی در بعضی کشورهای اسلامی، جهت همبستگی بیشتر لازم است به بررسی مسأله امامت از دیدگاه اسلامی بپردازیم.