مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

با جستجو و کاوش در نهج‌البلاغه مشخص می‌گردد که مبانی عرفان علوی عبارتند از، توجه به عقلانیت در رشد معنوی انسان، تأیید کشف و شهود در معرفت قلبی، نگاه مثبت به دنیایی که مقدمه رسیدن به آخرت است. براساس این مبانی، دستورات و آداب عملی عرفان علوی مطرح شده که می‌توان به رعایت زهد، ریاضت شرعی و خردگرایی اشاره کرد و مشخص می‌شود که این‌ها مورد تأیید عرفان امام علی علیه‌السلام و در جاذبه‌ی عرفان علوی قرار می‌گیرند، سپس برای تکمیل مطلب، و با توجه به رواج عرفان‌های غیرحقیقی، نقطه‌ی مقابل جاذبه، یعنی دافعه‌ی عرفان علوی مورد بحث قرار گرفته و مشخص می‌گردد چه مکتب‌هایی در دافعه‌ی عرفان حضرت قرار دارند، که از موارد دافعه می‌توان به ترک دنیا، لذت‌گرایی، خردستیزی و جامعه‌گریزی اشاره نمود.

چکیدهوجود دولت و حکومت از امور لاینفک زندگی بشر بوده است. در طول تاریخ حتی در جوامع ابتدایی بنحوی نوعی دولت جریان داشته است .و در این توجه به حکومت بشر به یک سری نظامات سیاسی دست یافته است. از نمونه های آن حکومت سلطنتی مشروطه، دموکراسی، کمونیسم و اقسام دیگر حکومت است که بر اساس دیدگاه آن جامعه به حکومت نوع آن انتخاب می گردیده است.از جمله مصادیق حکومت اسلامی، حکومت نمونه امیرالمومنین علی(ع)است. علی(ع) در حالی به عنوان حاکم جامعه اسلامی انتخاب شد.که دولت در نگاه او منهای خود محوری و سلطه گریمی باشد. در نگاه امیرالمومنین وجود دولت امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد .که مانع هرج و مرج و تباهی می گردد. از اصول حاکم در دولت علی(ع) عدالت اجتماعی و اقتصادی است. در دیدگاه امام علی(ع) جز از طریق عدالت نمی توان به اهداف دولت اسلامی دست یافت اهمیت دادن به عدا لت توسط امام به حدی بود، که ایشان را شهید راه عدالت می دانند .ذرات وجودی حضرت با عدالت آمیخته بود.دیگر اصل موجود در حکومت مولای متقیان آزادیهای مختلف می باشد. آزادی در چهارچوب قانون به طور مطلق که آزادی به طور مطلق در هر زمینه هرج و مرج و نابودی را به دنبال دارد. در حکومت امیرالمومنین(ع) مردم از جایگاه خاصی برخوردار هستند. امام به کارگزاران خود هشدار می دهد. که حرمت مردم را پاس بدارند .و به هیچ وجه به عزت و کرامت انسانی آن ها لطمه نزنند در منظر امام علی(ع) بین حاکم و مردم نوعی رابطه متقابل حاکم است .و هر یک در مقابل حقوق دیگری وظایفی را به عهده دارد ،که باید انجام دهد. امام علی(ع) علی رغم اتصال به علم الهی و در نتیجه عدم نیاز به مشورت از دیگران باز به امر مشورت با مردم اهمیت زیادی می داد. البته امام برای مشاور نیز شرایطی را مشخص می کند. که داشتن آن شرایط باعث مشورت باوی می گردد. از اصول حاکم در حکومت علی(ع) برخورد صحیح با دشمنان بود. امام در این برخورد به اسلام و مصالح دین توجه می کرد. و به بقاء خود و حکومتش توجهی نداشت .امام علی(ع) برخوردهای خود با اصحاب جمل و صفین و نهروان، دائم به یاران خود گوشزد می کرد که شروع کننده جنگ نباشند و حتی المقدور از آن دوری کنند و بعد از پیروزی نیز به آن ها ستم روا نمی داشت.در نگاه سیاسی امیرالمومنین شرایط و صفات زمامداران از اهمیت خاصی برخوردار است. به گونه ای که بقاء و نابودی جامعه به داشتن یا عدم داشتن این شرایط بستگی دارد ..امام در طی نامه ای که به مالک اشتر نوشته و در واقع مخاطب آن همه زمامداران اسلامی می باشد. تمامی اصول لازم برای اداره الهی جامعه را بیان می کند و به برخورد مناسب با تک تک اقشار جامعه توجهمی دهد. ضرورت توجه به کارهای مردم و وقت گذاشتن بر آنها نظارت بر قضاوت و دیگر کارگزاران حکومت همه و همه در این نامه گرانقدر آورده شده است.

حکومت کوتاه مدت امام علی (ع ) برنامه‌هائی بزرگ را فرا روی آدمیان قرار داده است که بواسطه آن می‌توان نیاز بشری را حتی در امور دنیوی البته در سایه آموزه های بلند و حیانی و دینی گره گشائی کرد . لذا بر همه کسانی که خود را پیرو آن ابر مرد الهی بعد از نبی مکرم اسلام (ص) می‌دانند ، لازم است تا ابعاد مختلف این آموزه ها را به چالش کشیده و در آن غور کنند تا بتوانند شهد گوارائی را از آن تعالیم و سیره حکومتی اخذ کرده و در کام تشنه همه انسانها در تمامی عصرها بریزند. برا این سیاق تلاش می‌کنیم تا دوران حکومت امام علی (ع) را از قبل از تصدی حکومت و بعد از آن گزارش نموده و با کنکاش به سئوالاتی که بدنبال آن خواهیم بود پاسخگو باشیم. مسائل مورد نظر این گزارش بدین نحو دنبال می‌شود که اولاً نحوه شکل گیری حکومت و انتخاب حاکم از دیدگاه امام (ع) چگونه بوده است ؟ ثانیاً : کارگزاران حکومت دینی باید همواره نسبت به چه مسائل اخلاقی تذکر داده شود، ثالثاً نحوه تأثیر پذیری و بالندگی جامعه از اخلاق حاکمان چگونه خواهد بود و بالاخره الگوئی را که از سیره آن امام مظلوم (ع) می‌توان ترسیم کرد کدام است

این پژوهش که باعنوان سیره آموزشی تربیتی امام علی(ع) صورت گرفته است، به دنبال دادن پاسخی به سوال اصلی این پژوهش است. پرسش اصلی این پژوهش درباره آموزش و تربیت در اندیشه و عمل امام علی(ع) است. فرضیه این پژوهش در پاسخ بیان می کند که علی‌رغم اینکه گزارش مورخان در مورد حکومت امام علی(ع) بیشتر معطوف به سیره سیاسی و نظامی ایشان شده است به نظر می‌رسد که آموزش و تربیت جایگاه اصلی را در سیره آن حضرت داشته است. برای آشنایی با مفاهیم اصلی و کلیدی این پژوهش چارچوب مفهومی ارائه شد تا تعریف متناسب با مفاهیم این پژوهش صورت گیرد تا منظور اصلی از آموزش و تربیت در این پژوهش مشخص ‌شود. پس از ارائه چارچوب مفهومی با توجه به سوالات فرعی این پژوهش چهار فصل ارائه شد. در فصل اول این پژوهش اهمیت تعلیم و تربیت و پیشینه آن بیان شده است. اینکه این مقوله از چه زمانی آغاز شد و چه سیری را طی کرده است مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم که دوران حکومت امام علی(ع) را شامل می‌شود ابتدا از شخصیت والای امام علی(ع) و نقش او در میدان‌های نبرد برای پیشبرد اسلام و یاری پیامبر یاد شده استو در ادامه دوران حکومت امام(ع) و رخ دادن سه جنگ بسیار مهم جمل، صفین و نهروان مورد بررسی قرار گرفته است تا نقش امام در میدان‌های مختلف زندگی و اوضاع و شرایط متفاوت نمایش داده شود پی به شخصیت امام برده شود که هرچند امام در جنگ‌های متعدد شرکت داشته ولی هدف اصلی او انسان‌سازی و تعلیم و تربیت انسان‌ها بوده است و در این پژوهش نشان داده شد که امام چه جایگاه و نقشی در این امر داشته و جنگ کردن هم وسیله‌ای برای رسیدن به این هدف بوده است. در فصل سوم که آموزش در سیره امام علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته شخصیت خود حضرت در علوم مختلف و آشنایی امام به این علوم و اندیشه امام در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است. شخصیت علمی امام از این جهت مورد بررسی قرار گرفته تا اثبات شود که امامی که خود دستور به تعلیم و علم آموزی می‌دهد خود در این جهت عامل بوده است و هر سخنی که امام ایراد می‌کرده است ابتدا خود عامل به آن بوده است و سپس دیگران را امر به آن می‌کرده است. پس از بررسی شخصیت علمی امام(ع) اصول و روش‌های آموزشی از نظر علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته است. امام(ع) برای موفقیت در هر امری پای‌بند اصول و روش‌هایی است که با به کاربردن این اصول و روش‌ها هر امری به موفقیت نائل می‌شود به ویژه در امر آموزش پای‌بند اصول و روش‌هایی کاربردی است تا آموزش به ثمر نشیند و امر آموزش به آسانی صورت گیرد و همچنین تأثیرگذاری آن بیشتر شود. در فصل چهارم که تربیت در سیره امام علی(ع) را مورد بررسی قرار داده است به جایگاه و اهمیت و ضرورت امر تربیت و همچنین ضرورت تسریع در امر تربیت اشاره شده است. ابعاد مختلف تربیت چون تربیت دینی، اخلاقی، عقلانی، سیاسی و اجتماعی بیان شده است و برای اینکه انسان در مسیر اصلی فطرت خود حرکت کند و در مسیر هدف الهی پیش رود و همه ابعاد فوق را در خود تقویت کند باید روش‌های صحیح را پیش گیرد که این روش‌ها از نظر علی(ع) روش الگویی، عملی، محبت، تذکر، عبرت، موعظه، توبه، ابتلا و امتحان، مراقبه و محاسبه و تشویق و تنبیه می‌باشد همه این روش‌ها هر کدام نقشی خاص در تربیت دارند که عدم به کارگیری هر یک از این روش‌ها باعث نقص در تربیت می‌شود. همچنین هر یک از این روش‌ها آدابی مخصوص به خود دارند که رعایت آن الزامی می‌باشد. پس از پرداختن به روش‌های تربیت، مبانی و اصول تربیت مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع برای موفقیت در امر تربیت رعایت مبانی و اصول بسیار ضروری است که اگر اصول و مبانی آن مراعات نشود امر تربیت به طور صحیح صورت نگرفته و نتیجه معکوس دارد. پس برای انجام یک تربیت صحیح هم رعایت اصول و مبانی و هم روش‌های صحیح الزامی است که این اصول و مبانی از نظر امام شامل اصل اعتدال، تدّرج و تمکّن، تسهیل و تیسیر، مدارا و ملایمت، کرامت، عزت، تفکر و تدبّر می‌باشد.هدف ما در این پژوهش دست پیدا کرن به این پاسخ است که تعلیم و تربیت چه جایگاهی در اندیشه و عمل امام علی(ع) داشته است. در واقع تعلیم و تربیت یکی از اهداف اصلی خداوند سپس انبیا و اوصیا و به ویژه علی(ع) بوده است. انسان‌سازی و رساندن هم? انسان‌ها به سعادت دو جهانی هدف اصلی همه این بزرگان بوده است ولی هر گاه در انجام این هدف موانعی ایجاد می‌شد و ناگزیر از جنگ بوده‌اند برای رسیدن به هدف اصلی خود جنگ را که راه حل آخر مسأله بوده است انتخاب می‌کردند ولی هیچگاه از هدف اصلی خود غافل نبوده‌اند.

در این پژوهش سعی بر آن بوده است که با اجتناب از ورود در مسایل کلامی و با نگاه تقریب بین مذاهب اسلامی، تاریخی شفاف از عملکرد اجتماعی و نه فردی خلفای بعد از پیامبر اکرم?در حوزه مسایل اجرایی حکومتی از متون اولیه و قدیم تاریخی استخراج و ارایه گردد.با وجود دلیل عقلی قطعی، مبنی بر ضرورت حکومت، نیازی به تعبد نیست. از این‌رو، آن‌چه از کتاب و سنت ذکر می‌شود در حقیقت بیانات ارشادی است که موید دلیل عقلی قطعی است. در اندیش? اسلامی، رهبری دینی و دنیوی، از یکدیگر تفکیک ناپذیرند و امام، شخصیتی است که این رهبریِ فراگیر و دو جانبه را به عهده دارد. بر این اساس، حاکم اسلامی ـ که امور دین و دنیای مردم را سامان می‌بخشد ـ باید دارای جامعیت بوده و ویژگی‌های متناسب هم با رهبری دینی و هم رهبری دنیوی را دارا باشد. به نظر می‌رسد با توجه به سیاست‌گذاری هر کدام از این حکومت‌ها، جایگاه مسایل مختلف اجتماعی نیز در نزد آنان متفاوت بوده است. امام علی? ، گرچه مُلک‌داری را چیزی جز سیاست ندانسته و حُسن سیاست را موجب دوام حکومت می‌دانند اما معتقدند که ملاک در سیاست، عدالت در تمامی ابعاد حکومت بوده و سیاست نفس، بهترین سیاست‌هاست. ایشان? اگرچه تقوای الاهی را معیار تفاوت افراد در نزد خداوند متعال بیان می‌کنند اما هرگز آن را موجب امتیازات مادی نمی‌دانند. هیچ‌گونه تفاوتی میان سیره و روش پیامبر? با سیره و روش علی? موجود نمی‌باشد. امیرالمومنین علی? به نصوص دینی عمل کرده و هرگز به اجتهاد و قیاس رفتار نمی‌کردند بلکه امور دنیایی را با امور دینی منطبق و همگان را یکسان می‏دانستند، هیچ‏کس را بر نمی‏کشیدند و از مقامش نمی‏کاستند مگر طبق نص کتاب. در بخش اول این پژوهش به کلیات و بررسی مفاهیم پرداخته شده است. بخش دوم، شامل سیره حکومتی امام علی?در حوزه مسایل اجتماعی در زمینه‌های عدالت در تمامی ابعاد آن، آزادی و امنیت می‌باشد. در بخش سوم به سیره حکومتی خلفای پیش از آن حضرت? پرداخته شده و در بخش چهارم نیز تفاوت‌های سیره حکومتی امام علی? و خلفای پیشین در همین حوزه و پیامدهای آن بیان شده است.

تعابیری که در منقولات تاریخی از امام علی(ع) به چشم می‌خورد برخی به توصیف زن می‌پردازد و برخی دیگر حاوی فرمان‌های ویژه‌ای است در باب تعامل مردان با زنان از قبیل پرهیز از مشورت با زنان، پرهیز از اطاعت زنان و غیره و دسته سوم حقوق زنان را تبیین می‌کند اینها و مانند آن از دوره‌های نخستین ذهن شارحان نهج‌البلاغه و متفکران را به خود مشغول داشته که با آن چه باید کرد؟ در یک نگاه کلی سه گروه به تبیین این سخنان پرداخته اند:1ـ گروهی این سخنان را مبنای زن‌شناسی و تعامل با زنان قرار داده و به تبیین و دفاع پرداخته‌اند.2ـ گروه دیگر این سخنان را ستمی بر زن و ظلمی در حق او تلقی کرده که البته شرایط تاریخی آن را باعث شده است اینان جنگ جمل را بیشتر سبب صدور این سخنان دانسته‌اند و گفته‌اند این رای شخص امام علی(ع) است که نمی‌تواند مبنای احکام شرعی زن قرار گیرد.3ـ گروه آخر به تاویل و توجیه این سخنان دست زده‌اند اینان از یک سو پذیرش ظاهر این سخنان و نسبت دادنش را به امام روا ندانسته و از دیگر سو آن حضرت را والاتر از آن می‌دانند که بر موجودی خواه زن یا مرد ستم روا دارد و ناعادلانه بر کسی بتازد. از این رو به بررسی و تاویل و توجیه این کلمات اقدام کرده‌اند.بعد از بیان این دیدگاهها ما معتقدیم که برای نشان دادن دیدگاه حضرت نسبت به زن توجه به سخنان آن حضرت آن هم فقط در نهج‌البلاغه صحیح نیست و نباید از سیره رفتاری ایشان غافل شد به این دلیل که ممکن است که سیره رفتاری ایشان بعضی از اقوال را نفی کند باید این دو بخش با هم در نظر گرفته و ما در این رساله بر آن هستیم که از طریق اقوال و سیره حضرت به بینش صحیحی از شخصیت زن برسیم.

هر گاه من به شما سخن تازه‌ای گفتم؛ پس از من ( جایگاه آن را ) از کتاب خدا سوال نمایید.تحقیق پیش رو بررسی مستندات قرآنی است از سیر? سیاسی مولای متقیان علی 7، در این تحقیق سعی بر آن بوده است که ابتدا رفتار سیاسی امام 7از کتاب‌‌های حدیثی و سیره نقل شده،و سپس مستندات و مویّدات آن از قرآن استخراج گردد. در حقیقت در این پژوهش در پی آن بوده‌ایم که پیوند عمیق و ناگسستنی رفتار و گفتار امام7را با قرآن شریف نشان دهیم.رسول خدا 9 در روایت متواتر ثقلین سنت و عترت خود را همراه و همگام با قرآن برمی‌شمارد و همگان را دعوت می‌نماید با تمسک به آن‌‌ها موجبات سعادت و رستگاری خود را فراهم کنند.بر اساس این بیان شریف بین قرآن و اهل بیت : پیوندی عمیق و سازگاری تمام و کمال وجود دارد؛ پس چه نیکوست که ما نیز به عنوان دوستداران ایشان این پیوند را بیش از پیش واکاوی نموده؛ آن‌را تبیین کنیم.

در نگرش جهان بینی الهی، تنها کسی که می تواند اختیار انسان را محدود کرده و حق ولایت بالذات و حاکمیت مطلق بر تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی وی داشته باشد، خدای متعال است، و هر ولایت و حاکمیت منسوب به دین که هدف آن فراهم کردن زمینه های رشد انسانی و تسهیل قرب به کمال مطلق است؛ تنها در ظلّ ولایت الهی، صاحب حقانیت و مشروعیت خواهد بود.بنابراین، به رغم اندیشه‌ی سیاسی اهل سنت که شأن امامعلیه السلام را منحصر در رهبری امور دینی و دنیوی یا همان مرجعیت سیاسی کرده، اَشکالی را برای انعقاد آن فرض می گیرد که همگی در الهی نبودن انتصاب امام، مشترکند؛ که به طور بدیهی و یقینی می توان گفت برای استقرار امامت ـ که رهبری جامعه و مرجعیت سیاسی همراه با مرجعیت دینی و شأن ولایی با نقش هدایتی ایصال الی المطلوب، از شئون آن است ـ هرگز نمی‌توان منشأیتی جز اذن الهی فرض کرد، لذا هر‌گونه تردید در مسئله‌ی حقانیّت و مشروعیّت حاکمیّت امیرمومنان علیه السلام به حکم عقل و نقل مردود و محکوم است؛ چرا که برای هر منصفِ مطلع از اصول استدلال، با توجه به آیاتِ ولایت، تبلیغ و اطاعت و نص روایات متواتر، نظیر روایت غدیر، و نیز دلایل قرآنی و رواییِ دالّ بر افضلیت و اوج کمالات ایشان، مبرهن می‌شود که حاکمیت امام على علیه السلام فقط به اذن الهی بوده و بدین وسیله مشروعیّت می‌یابد. ولی عده‌ای برای تردید در این حقیقت، یا لااقل نمایاندن تناقض و عدم توافق، به ظواهر بیانات و سیره مولا علی علیه السلام تمسک جسته‌اند که این به خاطرِ عدم توجه صحیح به قرائن و یا به خاطر خلط برخی از مقدمات یا مطالب پیش فرض است. که این پر واضح است؛ درنگ امام علیه السلام و سفارش به انتخاب فردی دیگر، هنگام در خواست بیعت مردم، برای این بوده است که مقبولیت ولایت ایشان، آگاهانه و با رضایت تام توده‌ها صورت گیرد و از این جهت اتمام حجتی صورت گرفته و در نتیجه احساسات مقطعی و هیجانات زودگذر نباشد، چراکه تصدی و تولّی امور مسلمین، منوط به پذیرش مردم است. بنابراین احتجاجات حضرت در باب حاکمیت و ولایت بر رأی مردم، دلیل صحت امامت به وسیله انتخاب مردم نیست؛ که اگر چنین باشد؛ باید احتجاج خداوند به میثاق مردم بر ربوبیّت خداوند و عبودیّت خود: «ألست بربّکم قالوا بلی» ، مستلزم انشاء ربوبیّت و اعطاء مقام الوهیت به خداوند سبحان از سوی مردم بوده باشد. و شایان ذکر است که چون گاهی جدال احسن و استناد به مقبول خصم از شیوه های استدلال است لذا می توان گفت احتجاج به بیعت، میثاق، مشورت و احاله به رأی مردم، از باب جدال احسن و استناد به مقبول خصم است