مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله به بررسی سیره امیرالمؤمنین(ع) در زمینه رشد فضایل در جامعه با ایجاد بستر عدالت پرداخته شده است. امام علی(ع) در مدت خلافت با جامعه‌ای دنیازده مواجه بودند که این ویژگی جامعه را از محور عدالت دور کرده و زمینه‌ساز رشد رذایل اخلاقی در آن شده است. لذا حضرت از راهکارهای متفاوتی در جهت رفع این مانع استفاده کردند. این پژوهش ضمن بررسی این راهکارها نشان می‌دهد در مسیر اصلاح اخلاق اجتماع بایستی عدالت‌محور شدن جامعه را هدف و دنیازدگی را به‌عنوان اصلی‌ترین مانع بدانیم.

سیره اقتصادی امام علی (ع) در دوران کوتاه حکومتشان (40-35 ه.ق) مصداق جامع والگویی ماندگار از نظام اقتصادی اسلام است، که آثار جاویدان زمامداری حق و عدل پس از حکومت پیامبر اکرم (ص) را برجای گذاشت؛ زمامداری امام با تفاوت های چشمگیر و بنیادین نسبت به خلفای سه گانه، در واقع پس از چندین سال وقفه «سیره نبوی» را احیاء نمود و به جامعه تازه پای اسلامی عرضه داشت. حکومت امام علی (ع) با به راه انداختن اصلاحات اقتصادی در سطوح وسیع، تغییر و تحولات عظیمی را در جامعه به وجود آورد که جلوه عدالت آن تا سالیان متمادی جامعه را دگرگون ساخت. این رساله ضمن بیان فرازهایی از زندگانی سیاسی امام علی (ع)، به چگونگی تغییر و تحول در مدیریت کلان اقتصادی و شیوه به کارگیری و نظارت دقیق براعمال و رفتار آنها پرداخته است. در مورد اصلاح ساختار بیت المال مسلمین، از نحوه صحیح دریافت اموال، تقسیم عادلانه آن، تا با احتیاط هزینه کردن اموال عمومی، و حتی برخورد قاطعانه با سوء استفاده کنندگان از بیت المال، ضمن مقایسه با اقدامات خلفای گذشته مطالبی را بیان می دارد. سعی شده است تا چگونگی تلاش های پیگیر امام علی (ع) پیرامون مبارزه با فقر و محرومیت از راه های فردی، حکومتی و فرهنگی و همچنین راهکارهای امام علی (ع) را جهت جلوگیری از تکاثر ثروت، جهت ترغیب و تشویق عموم مردم (بویژه محرومان) به کار و تلاش و تولید و بوجود آوردن عمران و آبادانی در شهرها بازگرداندن محرومان جامعه به طیف افراد عادی، و تغییر چهره محروم جامعه، به یک جامعه پویا و تلاشگر، با توجه به آیات قرآنی و روایات باقی مانده به تصویر کشیده شود.

امیرالمؤمنین ( ع)، اولین امام شیعیان جهان، در روز جمعه سیزدهم رجب سال سی ام عام الفیل در کعبه به دنیا آمد. هف از خلقت انسان، رسیدن به کمال و پیمودن راه سعادت می باشد، اما از آنجا که تشخیص صحیح راه کمال، برای انسان، سخت و دشوار است؛ لذا نیاز به راهنمایی است که آن راهنما نیز می بایستی خود کاملا به این راه پرخطر آشنایی داشته باشد تا دچار هیچ گونه خطا و اشتباهی نگردد و تشخیص این که چه کسی معصوم و به دور از اشتباه است، تنها از طریق وحی و اتصال به مبدأ الهی ممکن است و یکی از این راهنمایان الهی که شناخت سیره شخصیت ایشان بر هر رهجوی راه کمال، لازم و ضروری است، امام علی بن ابیطالب ( ع) است. با نگاهی کوتاه به زندگی نامه ی امام علی ( ع)، شاهد فصل درخشانی همچون تولد در کعبه، پدر و مادر موحد و یکتاپرست و تربیت و پرورش در دامان پیامبر اکرم ( ص)، اولین ایمان آورنده به دعوت نبوی، آیات نازل شده در شأن ایشان، روایات نبوی در فضایل و مناقب آن حضرت، خواهیم بود که همه و همه، نشان از فضل و برتری ایشان بر سایر مردم و شایستگی آن بزرگوار برای احراز مقام خلیفه اللهی پس از پیامبر ( ص) را دارند. علاوه بر این، بررسی و کنکاش در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی آن بزرگوار، نشان دهنده ی این مطلب است که علی ( ع) در تمامی حالات زندگی خود، عبدی خاضع و خالص در برابر درگاه الهی بودند و ذره ای از مسیر حق عدول نکردند. با نگاهی به دوران بعثت، خواهیم دید که این دوران دارای فراز و نشیب های زیادی بود، ولیکن در هر برهه ای از این دوران، امتیازی بر امتیازات علی ( ع) افزوده می گشت و پیامبر اکرم ( ص) از همان آغاز دعوت الهی خویش تا لحظات پایانی عمر شریف خویش، همواره بر مقام ولایت و امامت الهی علی ( ع) تأکید می ورزیدند تا آنکه آن را در قلوب مسلمین تثبیت کنند، ولیکن هنوز پیکر مبارک پیامبر ( ص) دفن نگشته بود که نامردان، حکومت را از مسیر اصلی منحرف کرده و آن را غصب کردند. علی ( ع) در آغاز با شیوه های گوناگون، دست به مبارزه با غاصبین حکومت زد، ولیکن تأثیری در آنان نگذاشت و پس از آن از روی مصحلت و برای حفظ اساس اسلام، سکوت اختیار کردند. این دوران 25 سال طول کشید و پس از آن با خواست و پذیرش دسته جمعی مردم، علی ( ع) به خلافت منصوب گشتند، اما حکومت به خودی خود، هیچ گاه مقصود و هدف اصلی برای امیرالمؤمنین ( ع) نبود، بلکه آن وسیله ای برای تحقق و برقراری عدالت، ظلم ستیزی و اقامه ی حدود و ارزش های الهی بود وگرنه از کفش کهنه ی وصله دار نیز بی ارزش تر بود. اصول اساسی حکومت علوی عبارتند از: شایسته سالاری، برقراری عدالت اجتماعی، اقتصادی و قضایی، صداقت و راستی، نظارت بر کارگزاران دولتی، توسعه ی نظام آموزش و فرهنگ اسلامی، تأمین رفاه و امنیت اقتصادی، زمینه سازی برای آزادی های مردمی و برقراری وحدت و آرامش برای مردم و پرهیز از جنگ و خونریزی بود و تنها زمانی ایشان دست به نبرد می زدند که دشمنان دین ذره ای از عقاید باطل و انحرافی خوش کوتاه نیامده و اندرز و موعظه ای بر آنان کارساز نبود و لذا با سه گروه ناکثین، قاسطین و مارقین به جهاد برخاستند. این تحقیق بر اساس روش تاریخی و همچنین بهره بردن از منابع تحلیلی نگاشته شده است. واژگان کلیدی: 1- امام و امامت 2- عدل و عدالت 3- سیاست

این مجموعه که شامل سیره ی اخلاقی و سیاسی امام علی ( ع) می باشد، با استفاده از مطالعه ی کتب معتبر جمع آوری شده است که در ده بخش با عنوان های: 1-آشنایی با سیره تربیتی امام علی ( ع) 2-علم الهی امیرالمؤمنان ( ع) 3-فضایل خاص امیرالمؤمنان ( ع) 4-قضاوت های امیرالمؤمنان ( ع) 5-علی ( ع) در آیات و روایات 6- امام علی ( ع) و سیاست 7- حکومت 8- امیرالمؤمنان ( ع) و رفتار سیاسی او 9- جایگاه سیاست در دین 10- قدرت و مشروعیت آمده است. در بخش اول که سیره ی تربیت امیرالمؤمنان ( ع) و چگونگی پیوند سرنوشت آن بزرگوار با حضرت محمد ( ص) آمده است و زیبایی این سرنوشت و پیوند در خطبه ی قاصعه از کلام خود آن بزرگوار شرح داده شده است و همچنین در این بخش از صفات و فضایل اخلاقی امیرالمؤمنان ( ع) چون شجاعت، سخاوت، حلم و بردباری. رفتار و اخلاق امام علی ( ع) و تعریف لغوی و اصطلاحی عبودیت و اینکه علی ( ع) اولین مؤمن بوده و همچنین زهد علی ( ع) مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم که راجع به علم الهی امیرالمؤمنان ( ع) و بیان پیامبر راجع به دروازه ی شهر علم و اینکه علم قرآن نزد امیرالمؤمنان ( ع) و اعلمیت حضرت علی امیرالمؤمنان ( ع) و فصاحت و بلاغت امیرالمؤمنان ( ع) مورد بررسی قرار داده ام. در بخش سوم به فضایل خاص امیرالمؤمنان ( ع): مواردی چون علی ( ع) مولود کعبه – علی ( ع) مشتق از اسم خدا- ازدواج علی ( ع) با فاطمه زهرا ( س)- امام علی ( ع) شخصیت دو نیرویی- ردالشمس برای علی ( ع) و وعده ی آمرزش شیعیان توسط علی ( ع) را در بر می گیرد. در بخش چهارم که قضاوت های به حق و زیبای علی ( ع)، قضاوت ایشان و حل یک مسئله ریاضی و اعتراف عمر، ( و حکایت کوتاه) آمده است. در بخش پنجم که علی ( ع) در قرآن و روایات، و همچنین مقام شامخ علی ( ع) در قرآن، علی ( ع) و قل هو الله و احد، و سوره ی هل اتی را مورد بررسی قرار داده ام. در بخش ششم که امام علی ( ع) و سیاست، علی ( ع) مفسر و سخن گوی ناب، و همچنین نقش امام علی ( ع) در مراحل شکل گیری اسلام، و در کل دیدگاه امام علی ( ع) در مورد جهان مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش هفتم حکومت و تعریف لغوی و اصطلاحی آن، ضرورت حکومت و انواع حکومت – که شامل حکومت الهی و طاغوتی است- و بحث ولایت امام علی ( ع) و حب علی ( ع) جواز عبور از آتش مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش هشتم شامل رفتار سیاسی امیرالمؤمنان ( ع) و تعریف سیاست از دیدگاه امام علی ( ع) و اهمیت و جایگاه سیاست و ماهیت اقتصادی عدالت و نکته های برجسته از سیره ی سیاسی امام علی ( ع) در عرصه ی حقوقی و مالی و اداری می باشد. در بخش نهم جایگاه سیاست در دین، دیدگاه اسلام راجع به سیاست، نغمه های جدایی دین از سیاست، اسلام مشوق علم و علوم و امام علی ( ع)، خطبه ی 3 نهج البلاغه و همچنین آمیختگی دیانت و سیاست در اسلام، عصر حضور پیامبر، عصر غیبت و وضعیت امروز و فرمان امام علی ( ع) به مالک اشتر، روشنگری ها و گلایه های امام علی ( ع)، نفی دیکتاتوری در حکومت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. و در آخرین بخش مباحثی چون قدرت و رابطه ی قدرت و مشروعیت، حکومت پیامبر ( ص)، حکومت در عصر غیبت و تفاوت کار ویژه ی حکومت اسلامی با سایر حکومت ها و لزوم وضع احکام و مقررات جزیی و کلی و ویژگی های ضروری قانون گذار و وظایف حکومت و قائده های ولایت بر مسلمین از دیدگاه امام علی ( ع) را مورد بررسی قرار داده ام. کلید واژه ها عبارتند از: اخلاق، امام علی ( ع)، عدالت، سیاست

نظر به جایگاه رفیع امام علی (ع) در نزد مسلمانان و بخصوص شیعیان آن حضرت، ضروری است تا سیره ایشان در امور مختلف مورد اهتمام جدی قرار گیرد. در این رساله درصدد بررسی سیره قضایی آن حضرت می باشیم. سوال اصلی پژوهش این است: "امام علی (ع) به امر قضا چه اندازه اهتمام داشته و سیره قضایی آن حضرت بر چه اصولی مبتنی بوده است." در فرضیه این پژوهش آمده است: امام علی (ع) در دوران زندگی خود اهتمام ویژه ای به امر قضا داشته است. و سیره قضایی آن حضرت "مبتنی بر قرآن کریم، سیره پیامبر اکرم (ع) و دانش فقهی، حقوقی گسترده خود آن حضرت بوده است." برای بررسی این فرضیه چهار فضل در نظر گرفته شده: فصل اول "کلیات و مفاهیم"؛ می باشد که در بخشی از آن به بررسی مباحثی از جمله؛ نظام های دادرسی در تاریخ؛ پیشینه قضا در نظام های حکومتی؛ نظام قضایی اسلام؛ مقایسه نظام قضایی اسلام با اروپا؛ تحول قضا و نظام های قضایی در دوره جدید، پرداخته شده است. در بخش دیگر فصل اول به بررسی مفاهیم از جمله؛ سیره؛ قضا؛ فقه؛ و حقوق در لغت و اصطلاح پرداختیم. فصل دوم به "مبانی و جایگاه سیره قضایی امام علی (ع) در دوره پیامبر (ص) و خلفا"؛ می پردازد. در این فصل ابتدا به تشریح مبانی سیره قضایی امام علی (ع) که شامل قضاوت در قرآن کریم؛ سیره قضایی پیامبر اکرم (ص) و دانش فقهی و حقوقی گسترده امام علی است روی آورده، در ادامه نیز مطالبی در بررسی جایگاه سیره قضایی امام علی(ع) در دوره پیامبر و خلفا؛ آورده شده که امام از قاضیان رسول اکرم بوده و در زمان پیامبر اکرم (ص) نیز قضاوت نموده و بارها پیامبر قضاوت ایشان را تایید نموده است. امام علی (ع) در زمان خلفا نیز در امور قضاوت دخالت می نمود و گاهی حتی داوری های خلفا را نیز نقض می نمود. موضوع فصل سوم "اصول و گستره سیره قضایی امام علی (ع) در دوره حاکمیت" است. در این فصل به اقدامات قضایی و همچنین اصول آن امام در امر قضاوت در دوره حکومت پرداخته شد. در این فصل به اصلاحاتی که امام علی (ع) در راستای احیای سیره قضایی پیامبر اکرم (ص) انجام داد اشاره شده است. فصل چهارم" قضاوت های مشهور امام علی(ع)" نام دارد. در این فصل ابتدا برخی منابع در خصوص سیره قضایی امام علی مورد بررسی وافع شد و سپس به برخی از قضاوت های مشهور آن حضرت اشاره شد.

سیاست در نگاه علی(ع) تدبیر امور جامعه به منظور برآورده شدن حقوق انسانی مردم با استفاده از ابزارهای مشروع می باشد. سیره سیاسی مولا نشانگر راه روشن حکومت داری است. ایشان با نگاه ژرفی که برگرفته از سرچشمه زلال وحی و قوانین ارزشمند انسانی بود؛ در سیاست های خود به هر آنچه که موجب آسایش، آرامش و کمال انسان است؛ توجه داشته و بر مبنای آن عمل می کرد. در قانون اساسی حکومت ایشان مسائلی چون، برقراری عدالت و حقیقت ایجاد امنیت در همه ابعادش، تأمین نیازهای اقتصادی جامعه، احترام به انسان و تعلیم و تربیت آن، رفاه و آسایش عمومی، قانونگرایی، جهاد با شورشیان و راه و روش برخورد صحیح با مجرمان و خلافکاران، در رأس وظایف دولت قرار داشت. مولا هدف خویش را از پذیرش حکومت احقاق حق و ابطال باطل معرفی می نماید.در پاسخ به ابن عباس هنگامی که گفت : کفش [ کهنه شما] هیچ قیمتی ندارد، فرمود : « به خدا سوگند، این کفش کهنه بی ارزش از حکومت بر شما نزد من محبوبتر است؛ مگر این که حقی را بر پا دارم یا باطلی را رفع نمایم». ایشان بیش از هر چیز به دنبال اجرای عدالت بود زیرا معتقد بود که عدالت، هر چیزی را در جایگاه واقعی خودش قرار می دهد و به دیگران نیز سفارش به عدالت پیشگی می کرد. در فرمانش به مالک آمده است« بر تو باد به قسط و عدالت در مورد دوست و دشمن...». آری، او اسوه کامل عدالت بود. همان گوهر کمیایی که بشر از ابتدای آفرینش تا امروز و همه عمر تاریخ به دنبال آن بوده و هست.

کنترل تعاملی، به عنوان یکی از نظام های کنترل، در بستر ارتباطات و تعامل طرفینی بروز می یابد. مدیران به منظور دستیابی به اطلاعات مناسب در راستای اعمال کنترل، از کنترل تعاملی استفاده می کنند. این پژوهش با هدف شناسایی سازوکارهای کنترل تعاملی در سیره امام علی(ع)، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به مطالعة سیرة مدیریتی ایشان می پردازد. پس از بررسی های انجام شده، دو دسته سازوکارهای رسمی و غیررسمی در نظام کنترل تعاملی ایشان طراحی شد. سازوکارهای رسمی کنترل تعاملی در سیرة ایشان، شامل اطلاع رسانی و شفاف سازی، کسب اطلاعات از مجاری رسمی، و ارائة بازخور می باشد. سازوکارهای غیررسمی کنترل تعاملی در سیرة ایشان، مواردی از قبیل امر به معروف و نهی از منکر، کسب اطلاعات از مجاری غیررسمی، و آموزش سرمایه های انسانی در خارج از تعاملات سازمانی را دربرمی گیرد. در نهایت، این نتیجه به دست آمد که امام علی(ع) برخی از سازوکارهای غیررسمی کنترل تعاملی را برای جبران نواقص کنترل رسمی در سازمان به کار می گرفت.