مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«کفر و ایمان»، از مفاهیم مورد بحث میان متکلمان، فلاسفه و عرفا بوده است. هریک از مشارب فکری- فلسفی با ملاحظه بخشی از معانی «کفر و ایمان» به تعریف آن دست یازیده‌اند. این رساله کوشیده است با تبیین نظرات قرآن و حدیث به تعاریف متکلمان، فلاسفه و عرفای گوناگون بپردازد. مولانا با نگاهی عرفانی به مقوله «کفر و ایمان» می‌‌‌نگرد.بررسی مصادیق کفر و ایمان از نگاه عرفانی مولانا در مثنوی، به نتایج خوبی انجامیده است. مولانا با نگاهی عارفانه-عاشقانه به «کفر و ایمان» می‌پردازد. این شاعر بزرگ زبان فارسی، به دو گونه کفر معتقد است:‌ کفر مذموم و کفر محمود. کفر مذموم، پوششی است که به‌واسطه آن خدای را نمی‌بینند و کفر محمود، به‌سبب پوشیده شدن غیر خدای به‌واسطه عشق،‌ راهی برای وصول به حضرت حق است. مولانا به سه نوع ایمان باور دارد: تقلیدی، تحقیقی (فلسفی) و شهودی (عاشقانه- عارفانه). ایمان تقلیدی مخصوص عوام، ایمان تحقیقی نگرش فلاسفه و ایمان شهودی ویژه عرفاست. تفاوت نگاه مولف مثنوی معنوی نسبت به دیگر عرفا، عاشقانه بودن آن است.مولانا در مثنوی معنوی با نگاه ترکیبی عارفانه- عاشقانه به «کفر و ایمان» می‌پردازد.

دراین تحقیق، نگارنده ابتدا زمینه‌های شکل‌گیری بحث کفر و ایمان را در میان فرقه‌ها و گروه‌های اسلامی مورد بررسی قرار داده است، آن گاه مولّفه‌های ایمان را از نگاه فقهی و کلامی از نظر گذرانیده‌ و‌ سپس با تحلیل و بررسی حکایات و اشعاری که در مثنوی پیرامون مولّفه‌های ایمان است، حد و مرز آن را در نگاه مولوی مشخص گردانده است. آن چه پیداست نظرگاه مولوی، نظرگاهی تلفیقی از آرای فرقه‌ها و گروه‌های مختلف است. انسان در نگاه مولانا کاسب عمل است نه ایجادکننده‌ی آن. «تصدیق قلبی»اساسی‌ترین معیار در نگاه اوست، امّا به جهت درونی بودن آن، حاجتمند شهادت قولی و فعلی است ؛ لاجرم «عمل به اعضا»و «اقرار به زبان» را به عنوان گواهان ضمیر یادمی‌نماید.«عمل به اعضا»که در نگاه وی امری مهم در مولّفه‌های ایمان است، خود نشانگر آن است که مفهوم ایمان امری ایستا و ثابت نیست، بلکه امری است قابل ازدیاد و کاهش.مفهوم ایمان در نگاه مولانا بسیار گسترده‌تر از مفهوم اسلام است و چنین نگاهی با اندیشه‌ی عاری از تعصّبات فرقه‌ای و کلامی او سازوار می‌نماید.کفر در نگاه وی اگر زشت و نکوهیده است، بدان جهت است که از منظر اخلاقی واجد رذیلت‌های بی‌شمار است. شیوه‌ی منحصر به فرد او در روایت‌گری، ساختاری پیوست‌گونه و در عین حال گسست‌گونه است، امری که گویای جولان روح بی‌تاب او و نشانگر تأثیر پذیری او از قرآن کریم است. از دید عرفانی، مولانا اشاره می‌نماید که چون خالق کفر و ایمان معبود است و مقصد نهایی هر دو نیز معشوق است،تفاوتی از این منظر بین کفر و ایمان نیست

منظور از دین‌داری و ایمان به خداوند، داشتن اعتقاد و باور به خدای منّان و ظهور و بروز رفتارهایی منطبق بر آیات و روایات است، نه صرفاً انجام اموری عبادی و شرکت در مظاهر مذهبی مثل عزاداری و زیارت. لذا منظور آن است که به همراه انجام امور واجب، آثار این امور به مانند خوش رفتاری، صبوری، عدم ظلم به اعضای خانواده و ... به وضوح در رفتار انسان مشهود باشد. با این تعریف این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد کتابخانه‌ای و اسنادی شکل گرفته است درصدد تحلیل نقش ایمان دراستحکام بنیان خانواده با بررسی آیات و روایات می‌باشد. با بررسی تفاسیر و کتب مربوط این نتایج حاصل می‌شود، که انسان دین مدار و با ایمان معیارمند است زیرا همیشه در خلوت و جلوت، خدا را بر رفتار خویش ناظر می‌داند؛ خویش را بر رعایت فضایل اخلاقی مانند صداقت، احترام، محبّت، گذشت و ... که قوام زندگی‌اند ملزم می‌داند؛ خود را از محرمات الهی مانند افتراء، دروغ و خیانت به شوهر، بی‌عفّتی و... که موجب گسستن زندگی می‌شوند بر حذر می‌دارد؛ به امور معنوی که بحران معنویت را در خانواده محو می‌نماید توجّه می‌کند. و انسان با ایمان در سایه ایمان به آرامش و سعادت واقعی نائل می‌شود و در برابر ناملایمات صبور و بردبار می‌شود و در همه‌ی امور به خداوند توکل می‌کند.

طبع بر قلب، مهر زدن بر دل است به طورى که قدرت درک حق, از فرد گرفته می شود. در این رساله، « طبع قلب از دیدگاه قرآن و روایات» مورد بحث قرار می‌گیرد و مباحث ذیل را مورد تحقیق قرار می‌دهد:- عوامل زمینه ساز طبع قلب در قرآن و روایات. تبعیت از هوای نفس، اساسی‌ترین عامل در جهت ایجاد طبع به حساب می‌آید و انسان به واسطه‌ی آن، آلوده به گناهانی می‌شود که هر کدام از آن‌ها نیز به تنهایی در ایجاد طبع بر دل موثّر است.- آثار طبع قلب از منظر قرآن و روایات که اگرچه خود این موضوع (طبع بر قلب)، کیفری برای افراد محسوب می‌شود لیکن پیامدهای دیگری نیز دارد که عواقب آن دامن‌گیر افراد می‌شود.- راهکارهای پیشگیری از طبع، راه‌‌های نورانی ساختن قلب از منظر قرآن و روایات. ایمان به همراه عمل صالح اساسی‌ترین راه مقابله با این بیماری است. برخی از راهکارهای مطرح شده، به ریشه‌های طبع باز می‌گردد و درصدد برطرف کردن آن است و برخی دیگر از طریق رقّت قلب و نورانی کردن آن، مانع طبع بر دل می‌شود.

مسئله ی ایمان و ارتباط آن با احساس به طبیعت از دیرباز دستمایه ی آفرینش های ادبی قرار گرفته است.با بو جود آمدن مکتب رمانتیک در ادبیات ،که شروع آن را در آثار ژان ژاک رو سو می توان یافت،خدا ، طبیعت، تنهایی، من و موضوعاتی از این قبیل در ادبیات جانی تازه گرفتند. در واقع این مبانی بعد از گذر از قرن روشنفکری که در آن، به اعتقادات مذهبی به دیده ی تمسخر و هجو و به عنوان مانعی در مقابل پیشرفت نگریسته می شد و می رفت که در آثار نویسندگان به دست فراموشی سپرده شود، از اواخر قرن 18 و بیشتر در قرن 19 میلادی مورد توجه قرار گرفتند.شاتوبریان از آن دسته نویسندگانی است که با گام نهادن در این مکتب با نوشتن کتابی به نام نبوغ مسیحیت شروع به دفاع از بصیرت و زیبایی مذهب مسیحیت در مقابل نظریات نویسندگان ضد مذهب کرد.او بدنبال آن است که بگوید«از آن جهت مسیحیت متعالی است که از جانب خداست»،پس به مقایسه ی دستاوردهای هنری این مذهب با تمدنهای قدیم و بت پرست می پردازد تا نبوغ مسیحیت را به نمایش گذارد. از آنجا که ایده ی اصلی کتاب این است که«تنها مسیحیت، پیشرفت ادبیات و هنر را توضیح می دهد»،بدین ترتیب شاتوبریان همه ی زمینه های فرهنگی،ادبی، مجسمه سازی، نقاشی، معماری و حتی تاریخ و فلسفه را برای اثبات برتری آثار مسیحیت مورد مطالعه قرار می دهد.در این تحقیق، قصد داریم دیدگاه شاتوبریان را نسبت به رابطه ی بین نشانه های ایمان به خدا و احساس نسبت به طبیعت توضیح دهیم، همچنین ببینیم اواز این ره آورد چه نظریه ی جدیدی از طبیعت و ایمان به خداارائه می دهد وجنبه های مثبت ومنفی این نظریه چیست و تاثیر آن را در مقبولیت ایمان واعتقادات مذهبی در قرن 19 میلادی بررسی کنیم.

مسئله‌ی مرگ از دیرباز یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین دغدغه‌های فکری انسان‌ها بوده است. در این پایان نامه تلاش بر این است که مرگ اندیشی و مسئله جاودانگی از نگاه دو فلیسوف یعنی اونامونو و هایدگر بررسی شود و نظرهای این دو در این باره ارائه شود تا مخاطب افزون بر آشنایی تخصصی با اندیشه‌های این دو فیلسوف، بر پایه‌ی دانش و پیش زمینه‌هایش به نتیجه‌ای درخور درباره‌ی این موضوع مهم دست یابد. اونامونو در کتاب درد جاودانگی با روش اگزیستانسیالیستی نشان می دهد، که تشنه جاودانگی است و شوق و عطش بی پایان به نامیرایی دارد.او به دنبال جاودانگی‌ای است که ادامه همین حیات کنونی باشد. اما عقل در این باره نمی‌تواند به او کمک کند؛ به ایمان پناه می‌برد. بنا به عقیده ی او تنها خداوند می تواند ضامن بقا و نامیرایی ما شود. اگر خدا باشد، به تبع او وجودی ابدی خواهیم داشت.هایدگر در کتاب وجود و زمان می کوشد تا با روش پدیدارشناسی مرگ را تحلیل کند. تنها دازایناست که به نیستی خود می‌اندیشد و مرگ اندیش است.او مرگ را آخرین امکان دازاین می‌داندکه با آن هستی دازاین پایان می‌پذیرد.دازاین در ارتباط با وجود و کشف حقیقت مرگ اصالت می‌یابد. در غیر این صورت دچارروزمرگی می‌شود،هویت اصلی‌اش را گم می‌کند، تحت حاکمیت دیگران قرار می‌گیرد، و در نهایت از خود بیگانه می‌گردد.اما مرگ آدمی را به پایان پذیر بودن زندگی آگاه می سازد و او را متوجه ابعاد وجودی خویش می‌کند. در پایان تطبیق بین آرا دو متفکر در خصوص مرگ و جاودانگی انجام گرفته است.

اساس اسلوب در قرآن بر پایه‌ی تصویرپردازی بنا شده است و معانی از طریق زبان تصویر بیان می‌شود، نه به زبان صریح و گزارشی مستقیم. هنر قرآن آن است که با قلم اعجازگر خود به معانی و مفاهیم، روح، می‌بخشد و بر اندام معانی کسوت حیات می‌پوشاند به گونه‌ای که معانی انتزاعی و موضوعات معنوی و ذهنی و حالات نفسانی، همه جان می‌گیرندو به حرکت در می‌آیند.پژوهش حاضر به تصویرپردازی که یکی از جلوه‌های زیبا وجذاب قرآن کریم است و کمتر مورد توجه قرار گرفته است، می‌پردازد.در این پژوهش تلاش شده است به جلوه‌هایی از هنر خارق العاده قرآن در صحنه پردازی و تجسم بخشیدن به برخی از صحنه‌های مربوط به مومنان و کافران در دنیا وآخرت و خلق تصاویری زنده و بدیع، اشاره شود و نمونه‌هایی از تابلو‌ها وچشم انداز زیبایی آن را در پیش روی مشتاقان و شیفتگان این کتاب آسمانی،قرار دهد.این اثر در فصل نخست،ضمن اشاره به تصویر از دیدگاه ناقدان مختلف و جایگاه و اهمیت آن در آشکار کردن معانی، به مشخص کردن عناصر تصویر می‌پردازد، و درفصل دوم با بیان نمونه‌هایی چند،،سعی بر روشن کردن تصاویری از صحنه‌های مومنان در دنیا ودر بخش دوم به صحنه‌هایی از کافران در دنیا و تفکیک عناصرتصویر، می‌پردازد. در آخرین فصل نیز به صحنه-های مومنان در آخرت و سپس به صحنه‌های کافران در آخرت، توجه می‌شود.از نکات مهم، توجه به تجسیم در صحنه‌های مربوط به کافران در دنیا است که به صورتی ملموس دیده می‌شود وعنصر حرکت نیز به تبع آن واضح ودر بیشتر صحنه‌ها به حواس اشاره‌ای مستقیم،شده است و تنوع و توجه به زمان در دنیا، سایه‌ی الفاظ و تناسب بین واژگان از اهمیت بسزایی برخوردار است و عناصر دیگر،عمدتا از سایه‌ی الفاظ بیرون کشیده می‌شود.اما عناصری چون: گفتگو،رنگ،توجه به حواس و زمان و مکان در آیات مربوط به آخرت نمایان‌تر است و عنصرگفتگو و رنگ در صحنه‌های مومنان وحواس، زمان و مکان در صحنه-های کافران پررنگ‌تر به نظر می‌رسد.این پژوهش بر مبنای روش توصیفی، تحلیلی انجام شده است.

از آن‌جا که قرآن کریم از جانب خداوند حکیم نازل شده است و هیچ باطلی در آن راه ندارد، می-توان به این امر اعتقاد داشت که آیات هر یک از سوره‌های قرآن کریم از ارتباط و انسجامی خاص در تأمین هدف یا اهداف سوره برخوردار است. از طرف دیگر پیش‌فرض برخی نویسندگان، نفی ارتباط منطقی بین آیات سوره‌ها‌ی قرآن کریم بوده است که با حکمت خداوند در تناقض می‌باشد. لذا در این پایان‌نامه سعی بر این است تا در راستای اثبات وجود ارتباط بین آیات قرآن، سوره‌ی آل عمران به صورت خاص و به عنوان شاهدی بر این موضوع مورد بررسی قرار گیرد.در مسیر بررسی ارتباط آیات سوره‌ی آل عمران، پنج خط ارتباطی شناسایی و مشخص گردیده است که عبارتند از: اهل کتاب؛ اهل ایمان؛ کفّار، منافقان و مشرکان؛ جهاد و کتب آسمانی که هر یک از این خطوط به دسته‌ها و زیرمجموعه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود. پس از شناسایی این خطوط ارتباطی پنجگانه، نظرات و آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در نهایت از رهگذر نشان دادن رابطه‌ی بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه‌ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

ایمان و ماهیت آن یکی از موضوعات مهم فلسفه¬ی دین است. پژوهش حاضر به منظور ارائه و تطبیق دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی و سورن¬آبیه¬کی¬یرکگور در باب مسئله بحث¬برانگیز ماهیت ایمان است. با توجه به اینکه شناخت و آگاهی از مفهوم ماهیت ایمان در میان نحله¬های متعدد جایگاه بسیار مهمی دارد، این پژوهش در نظر دارد که با ارائه و تطبیق دیدگاه این دو متفکر اسلامی و مسیحی در باب این مسئله¬ی مهم بپردازد. برای این منظور سعی شده است که پس از بیان دیدگاه ملاصدرا و کی¬یرکگور در باب تعریف و توجیه ماهیت ایمان دینی،¬ به تطبیق دیدگاه این دو اندیشمند در باب ماهیت ایمان دینی، ذو‌مراتب بودن ایمان، ایمان و تعقل و متعلقات ایمان بپردازد. صدرالمتألهین ایمان را از سنخ علم می¬داند و معتقد است حقیقت ایمان دینی گونه و مرتبه خاصی از علم است که انسان به واسطه آن نسبت به امور غیبی و ماورائی دارای آگاهی برهانی یا شهودی می شود. از این¬رو وی در توجیه ماهیت ایمان محوریت را به معرفت و تصدیق می¬دهد و ایمان منهای تعقل را فاقد اعتبار می¬داند به اعتقاد او کامل-ترین و والاترین نوع ایمان ایمانی است که از طریق کشف و شهود و توسط سیر و سلوک حاصل می¬شود. این در حالیست که دیدگاههای کی¬یرکگور درست در مقابل دیدگاههای ملاصدرا قرار دارد. او ایمان را جست زدن و خطر کردن معرفی می¬کند و کمال آن را نقطه¬ی سیر باطن می¬داند. وی ساحت عقل و ایمان را جدا می¬انگارد و عقل را در رسیدن به معرفت و حقیقت ناتوان می¬داند. لذا در این اثر بر آن شدیم تا با روش توصیفی، تحلیلی به بیان مقایسه نظرات ملاصدرا و سورن کی¬یرکگور در رابطه با ماهیت ایمان بپردازیم و سعی نمودیم تا در این اثر، علی رغم بضاعت ناچیز علمی خود با استمداد از الطاف حق تعالی و با مطالعه اکثر نوشته¬های این بزرگواران در باب ایمان به بحث ظریف و دقیقی در این رابطه بپردازیم.

قرآن، پیشوایان دینی و اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان، بارها به استدلالی پرداخته اند که با برانگیختن خوی تجارت پیشگی، آدمیان را به سوی ایمان فرا می خواند. این پرداخت اقناعی یا جدلی، کفه ایمان را در ترازوی مصلحت سنجی آدمیان، سنگین تر از کفه کفر نشان می دهد؛ زیرا انسان ها به هنگام داوری میان گزاره ها، به گزینشی روی می آورند که دربردارنده بیشترین مصالح و کم ترین زیان برای آنان باشد. بر این اساس چون کافران به این سنجش می پردازند، ناگزیر از پذیرش گزاره های دینی خواهند بود؛ زیرا حتی احتمال صدق آنها نیز می تواند بیشترین و پایدارترین مصالح را برای آنان برآورد و دشوارترین خطرها را از آنان دور سازد. این استدلال می تواند کافران را با تردید روبه رو ساخته و زمینه مناسبی برای حاکمیت ایمان مبتنی بر برهان فراهم آورد.این شیوه استدلال، شخص جاهل و شکاک میان ایمان و بی ایمانی را در مقام عمل نیز از سرگردانی خارج می سازد؛ هم چنانکه در هنگامه های شک و آشفتگی فکری بر دلگرمی مومنان نیز خواهد افزود.