جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهنوعاً اندیشمندان از گستره‌های معرفتی مختلف مطابق با دیدگاه معرفتی خود، چیستی وحی را از جنس مقولاتی نظیر، شعور خاص، ضمیر ناخودآگاه، نبوغ، ارتباط عقلانی با جواهر مجرده و کشف و شهود معرفی می‌کنند.

بدون شک سعادت مطلوب همه‌ی انسان‌ها است. نظر ملاصدرا در باب سعادت مبتنی بر مسائل بنیادین فلسفه‌ی او یعنی اصالت وجود و تقدم وجود بر ماهیت است. اما علامه، خدا شناسی را اولین مسأله فلسفی می داند، و راه رسیدن به سعادت را شناخت خدا و عمل بر طبق دستورهای او معرفی می کند. از نظر استاد مطهری منتهای سعادت این است که انسان در ناحیه عقل و فکر داراى محکم‌ترین اطمینان‌ها و در ناحیه احساسات و قلب داراى پاک‌ترین نیت‌ها و در ناحیه عمل‏ داراى نیکوترین عمل‌ها باشد. ملاصدرا سعادت را رسیدن به ساحت وجود بر محور معرفت و حکمت نظری می‌داند و از قرب الهی نیز در همین چارچوب صحبت می‌کند. ملاصدرا و بیشتر حکیمان مسلمان شناخت خداوند و کسب معارف الهی (حکمت نظری) و کسب دانش عملی و معارف اخلاقی (حکمت عملی) را از مهم‌ترین عوامل سعادت و جهل به این معارف و دنیازدگی را از موانع رسیدن به سعادت دانسته‌اند. اما تأثیر عمل بر سعادت و کمال نهایی انسان کمتر مورد توجه بوده است که در این رساله با جستجو در آثار ملاصدرا، علامه طباطبایی و استاد مطهری مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در این رساله سعی شده است، تا به بررسی یکی از دغدغه های اصلی بشر امروز، یعنی پاسخ به این پرسش که « آیا زندگی معناداراست؟ » پرداخته شود. مسأله معنای زندگی از دیرباز محل بحث و بررسی اندیشمندان بسیاری بوده است، اما در جهان معاصر با توجه به افزایش روزافزون اندیشه پوچ گرایی و تفکر نیهیلیستی، لزوم پرداختن به این بحث از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. در این خصوص دیدگاه استاد مطهری و دو تن از متفکران، متعلق به سنت الحادی غرب، آلبر کامو و توماس نیگل، مورد بررسی قرار گرفته است. کامو و نیگل بر این عقیده اند که زندگی انسان فاقد هر گونه معنای محصل و دست‌یافتنی است و انسان برای معنادار شدن زندگی، چاره ای جز جعل معنا از درون خویش ندارد. در مقابل استاد مطهری، معتقد است که انسان با حرکت در مسیر قرب الهی می تواند به کشف معنای زندگی خویش نائل آید. آن چه در نهایت از این مباحث حاصل شده است، این است که دیدگاه کامو و نیگل به نوعی موید پوچی زندگی انسان است و در عمل کمکی به رهایی انسان معاصر از منجلاب پوچی و بی معنایی نخواهد کرد. اما بر‌اساس نگرش شهید مطهری ساحت زندگی انسان بری از هر گونه پوچی و سر شار از امید و هدفمندی است.

انسان با مودت اهل بیت علیهم السلام می‌تواند از طریق الگو گیری ومتابعت، شوق از پیوند با ایشان وشرم از حریم آنان، درک معرفت وبصیرت یابی و با توسل ووساطت اهل بیت علیهم السلام مسیر تهذیب وتزکیه اخلاقی راجامع تر،بی نقض تروسریعتر بپیماید.

در این پژوهش که با عنوان رابطه دین و اخلاق از دیدگاه فلاسفه صدرایی معاصر می باشد، این مسأله مطرح است، که آیا دین و اخلاق باهم ارتباط دارند. آیا دین متکی به اخلاق است یا اخلاق متکی به دین. هرچند در این مسأله، دیدگاه ها و رویکردهای گوناگونی وجود دارد، ولی در این پژوهش این بحث را از دیدگاه نظریه پردازان معاصر در حوزه فلسفه دین و فلسفه اخلاق خصوصأ آیت الله جوادی آملی، استاد مطهری و آیت الله مصباح یزدی بررسی و تحلیل نمودیم.در ابتدا به تبیین موضوع و اهمیت پژوهش در این مسأله پرداختیم، سپس معناشناسی دین، ضرورت دین، منشأ پیدایش دین، فطری بودن دین، چیستی اخلاق و اهداف دین و اخلاق و در نهایت پیشینه و رابطه دین و اخلاق از دیدگاه هر یک از این سه فیلسوف معاصر را بیان می داریم.آیت الله مصباح رابطه دین و اخلاق را از نوع رابطه جزء و کل یا به عبارتی از نوع رابطه ارگانیکی و اتحاد گونه می داند، که در آن اخلاق جزئی از دین است و رابطه عموم خصوص مطلق مابین آن ها برقرار است.به عقیده وی تحصیل سعادت انسان، در گرو رابطه و اتحاد دین و اخلاق است.استاد مطهری با مطرح کردن این فرضیه که معیار فعل اخلاقی چیست. به بحث رابطه دین و اخلاق می پردازد و پس از بیان نظرات مختلف در این زمینه،نظر مطلوب را این می داند، که اساس و پایه دین خداشناسی است و هر دیدگاه اخلاقی بدون پشتوانه خدا نمی تواند نظامی اخلاقی داشته باشد، یا اگر هم داشته باشد، منسجم و پویا نیست و یک نوع اخلاق حداقلی است. پس پایه و اساس رابطه دین و اخلاق خداشناسی است.آیت الله جوادی آملی پس از بیان چهار نوع اخلاق و ویژگی های آن ها می فرماید، که انسان برای رسیدن به کمال باید به ویژگی های موجود در چهار نوع اخلاق ذکر شده آراسته گردد. این جاست که بحث رابطه دین و اخلاق و اهمیت آن در آداب و رفتار انسان آشکار می شود؛ زیرا جایگاه اخلاقی انسان بسیار رفیع است و وقتی که در چهارچوب نظام اخلاقی اسلام قرار گیرد و اخلاق و رفتار خود را بر پایه آن نظام شکل دهد، می تواند در جامعه همچون نوری بتابد و اجتماع انسانی در پرتو آن به سعادت برسند، پس اتحاد دین و اخلاق نقش اساسی در رسیدن انسان به سرمنزل مقصود و سعادت دارد.کلید واژه ها: دین، اخلاق، رابطه دین واخلاق،استاد مطهری،آیت الله جوادی آملی،آیت الله مصباح یزدی.

تدبّر در حالات شهید، مرتضی مطهری این تبیین‌گر اسلام ناب محمدی(ص) در عصر حاضر, تلاشی برای تقویت روحی مریدان پاکباختة این شهید، شناسایی رموز توفیق آن عالم فرزانه، فرصتی برای درس آموزی و سرمشقی برای سالکان راه حقیقت و توفیقی برای این بندة ناچیز است. از جمله ویژگی‌های بارز آن شهید عبارتند از: تهجد و تقوا, اخلاص, هوش و استعدادهای خدادادی, تعمّق و تدقیق در امور، جامعیت علمی, حسن سلوک, تواضع و محبّت به بندگان خدا, روحیة خدمت به مردم و جامعه و ... . اهمّ یافته‌های تحقیق دربارة رموز توفیق آن استاد فرزانه بدین قرارند: نظم و انضباط, ساده‌گویی و ساده نگاری, شناخت زمان و پیش‌بینی حوادث, حریت و صلابت، استقامت در برابر ناملایمات, جامعیت اندیشه, ژرف نگری و بصیرت در برخورد با جریانات فکری و سیاسی, انصاف و جوانمردی در برخورد با مخالفان و منحرفان و ... . امید است این نوشته، چراغی فراروی طلاب و دانشجویان جوان برای ترسیم آینده‌ای درخشان به منظور حضور مؤثّرتر در صحنه‌های فکری و خدمت رسانی به امّت شهید پرور ایران اسلامی و پایه گذاری دوبارة تمدّن اسلامی باشد.

به‌طور کلّی در باب قلمرو و گسترة دین دو دیدگاه عمده وجود دارد: 1. دیدگاه حدّاقلی که دین را محدود به قلمرو خاصّی کرده و از دخالت آن در بسیاری از امور (اجتماعی، سیاسی، فقهی و...) می‌پرهیزد؛ 2. دیدگاه حدّاکثری که دیدگاهی جامع‌گرایانه در برابر گسترة دین اتّخاذ می‌کند. نوشتار حاضر، از نظریة دین حدّاکثری با تأکید بر دیدگاه استاد مطهری دفاع کرده، دیدگاه حدّاقلی را به چالش می‌کشاند. مباحثی که در این مقاله بحث و بررسی شده است، عبارتند از: قلمرو پیام پیامبران، جامعیت دین، دین و سیاست، قلمرو فقه و... .

نظریّة فطرت بر ویژگیهای خاص انسانی در سرشت و خلقت وی اشاره می‏کند که انسان را از حیوانات متمایز می‏سازد. استاد مطهری این نظریه را از معارف اسلامی، قرآن و سنت، اخذ می‏کند و با نظریّه‏پردازی و مفهوم‏سازی‏فلسفی از آن، در گشودن بسیاری از معضلات کلامی و دین‌پژوهی به‏کار می‏برد. نقش مبنایی نظریّه فطرت را در سامان ‏بخشیدن به اندیشة استاد مطهری می‏توان رؤیت کرد. معرفت‏شناسی، خداشناسی، جهان‏شمولی و جاودانگی‏اخلاق، انسان‏شناسی و اصالت انسان، فلسفه تعلیم و تربیت و بسیاری از مباحث دین‏شناسی چون پلورالیزم، منشأدین، گونه‏های دینداری، منطق فهم دین در اندیشه استاد مطهری به نظریّه فطرت استوار است. به همین دلیل نقدنظریه فطرت چالش مبنایی را به‌میان می‏آورد.

یکی از مباحث مهم در قلمرو فلسفه و الهیات، موضوع معرفت شناسی است و در سال های اخیر نیز نه تنها از اهمیت آن کاسته نشده بلکه روز به روز بر دامنه مباحث آن افزوده شده است. معرفت‌شناسی پژوهش درباره پرسش‌هایی درباره امکان معرفت و چیستی و ماهیت، دامنه، محدودیت و منابع معرفت است و در آن امور مربوط بهمعرفت مورد تحقیق قرار می گیرند. در عرصه تعلیم و تربیت هم یکی از مبناهای اصلی، مبنای معرفت شناسی است و با توجه به آن سایر فعالیت های تربیتی شکل می گیرد. در پژوهش حاضر مبانی معرفت شناسی از دیدگاه جان لاک و مرتضی مطهری (به عنوان نمایندگان تفکر غربی و شرقی) و دلالت های هر کدام از این دیدگاه در تربیت عقلانی مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از روش تحلیل مفهومی و تحلیل اسنادی به این سوالات پاسخ داده شد: 1- نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه معرفت شناختی استاد مطهری و جان لاک کدامند؟ 2- دلالت هایتربیتی دیدگاه معرفت شناسی استاد مطهری و جان لاک برای تربیت عقلانی کدامند؟ برای یافتن پاسخ سوالات ابتدا دیدگاه های جهان شناختی و انسان شناختی هر دو متفکر بررسی شده و برای تعیین مبانی معرفت شناسی، ملاک و معیار شناخت، ضرورت شناخت، امکان شناخت، ابزار شناخت و تعریف دانش و حقیقت بررسی و ضمن بیان شباهت ها و تفاوت های هر دو دیدگاه با هم دیگر، به توضیح دلالت های آن در تربیت عقلانی پرداخته شده است.

یکی از مهم ترین مسائلی که امروزه در کلام جدید، دین شناسی و فلسفه دین مطرح است، مساله منشأ دین و چگونگی پیدایش آن است. با توجه به این نکته که این پرسش از نخستین پرسش های اساسی فلسفه دین و علوم مرتبط به آن بوده و از جمله مسائلی است که نزد مخالفان وحدت حقیقت دین و ماهیت فرا طبیعی آن مطرح شده است، اهمیت این بحث دوچندان می شود.به نظر نگارنده، پاسخ این پرسش در حکمت و کلام اسلامی به خوبی تبیین شده است. هر چند این بحث امروزه در مباحث کلام جدید مطرح می شود، اما برخی متکلمان مسلمان با استفاده از منابع کلامی پیشین راهی برای آن یافته اند و ریشه های آن را در کلام قدیم اسلامی جست و جو کرده اند. از بهترین پاسخ هایی که با توجه به تمام ابعاد مسائل دینی به این پرسش داده شده است، پاسخ استاد مرتضی مطهری (ره) است. در این نوشتار سعی نگارنده بر این است که نظریه های استاد را که به بحث منشأ دین مرتبط بوده و در فهم نظر نهایی ایشان کمک می کرده، گرد آورد و مقدمات و نتایج آنها را تبیین کند و نیز ارتباط میان بیانات ایشان در آثار گوناگون را در این زمینه بیابد. عناوینی که انتخاب شده اند برگرفته از خود عبارات استاد هستند.