مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم ایمان در فرهنگ اسلام، مفهومی اساسی و با اهمیت است. هم در قرآن کریم و هم در متون حدیثی، بحث از ماهیت ایمان، متعلقات و آثار آن به چشم می خورد. در حوزه جبر و اختیار و همچنین فضل و فیض الهی نیز، آیات و روایات قابل توجهی را می توان بیان داشت، اما در خصوص نقش هریک از اختیار و فیض در ایمان، به ظاهر با آیات و روایات کمتری مواجه هستیم، به گونه ای که تعداد روایاتِ این حوزه از تعداد انگشتان دست هم تجاوز نمی کند. لذا این نوشتار برآن شد تا تمرکز بیشتری بر مولفه هایی که قرآن و کلام اهل بیت علیهم السلام از آنان برای تبیین ماهیت ایمان و دیگر متعلقات آن استفاده نموده اند، داشته باشد.رسال? حاضر بعد از بررسی هریک از مفاهیم ایمان، اختیار و فیض، به نظریاتِ مطرح در باب نقش اختیار و فیض در ایمان که متکلمین اسلامی بدان اشاره نموده اند، پرداخته است. ارائه تصویری قرآنی از ایمان اختیاری و متعلقات آن ، و همچنین نگاه احادیث به عنصر اختیار در این موضوع، فصل مستقلی از رساله را به خود اختصاص داده است. در ادامه نیز، آیات و روایاتی را که می توان از آن در اثبات این مدعا که ایمان، فیض و عنایت الهی است، بهره برد، ذکر می شود. و در پایان، جمع بندی مباحث مطرح شده و تبیین نظریه قرآنی ـ روایی ِموضوع رساله را تحت عنوان خاتمه بیان داشته ایم.کلید واژه‌ها: ایمان، اختیار، فیض، فرق اسلامی.

موضوع این رساله مناسبات دین و علوم انسانی از دیدگاه استاد مطهری می‌باشد . اکنون در جامعه علمی ما، تفاسیر و تلقی‌های گوناگونی از «هویت» علوم انسانی اسلامی وجود دارند که حتی گاه، با یکدیگر متعارض هستند. بنابراین، می‌باید به عنوان یک گام بنیادی در مسیر طراحی و ترسیم «مناسبات دین و علوم انسانی »، بتوانیم به طور دقیق به این مسأله بپردازیم. در این زمینه استاد مطهری از جمله کسانی هستند که با مجهز ساختن خویش به علوم روز و نیز تحقیق درباره اسلام و تعالیم حیات بخش آن و فهم دقیق آن، در برابر انبوه تهاجمات و شبهات مختلف ایستادگی کرد و با منطق و استدلال به مبارزه با افکار الحادی، التقاطی و متحجرانه پرداخت و اسلام را بدور از هرگونه تحریف و بدعت و کژاندیشی معرفی کرد.این رساله در سه فصل سامان یافته است. در فصل اول از این رساله بعد از بیان سوالات اصلی و فرعی و ضرورت و پیشینه موضوع، به تعریف انسان و دین و علم و علوم انسانی می‌پردازیم. زیرا نگاه ما به علوم انسانی و مناسبات آن با دین بستگی به نگاه ما و تعریف ما از این موضوعات دارد. در ادامه در بخشی از این فصل به جایگاه ویژه استاد مطهری در اندیشه معاصر و مناسبات مکتب استاد با علوم انسانی اشاره خواهد شد.در فصل دوم به صورت کلی از رابطه علم و دین و رابطه انسان و ایمان دینی و همچنین مسأله فطرت انسان و تکامل انسان و قلمرو دین و پویایی دین از دیدگاه استاد مطهری بحث می‌کنیم.اما در فصل سوم به صورت جزئی وارد بحث اصلی مناسبات دین و علوم انسانی می‌شویم و رابطه دین و علوم انسانی فردی (اخلاق، تعلیم و تربیت، روانشناسی) و رابطه دین و علوم انسانی اجتماعی (تاریخ، جامعه شناسی، سیاست، مدیریت، اقتصاد، حقوق) را از دیدگاه استاد مطهری به بحث می‌گذاریم. رساله حاضر در صدد است تا از دیدگاه استاد مطهری به نزاع و کشمکش دین و علوم انسانی که بعضیها به آن قائلند، پایان دهد.

کلی جیمز کلارک فیلسوف غربی معاصر در این کتاب «رجوع بر عقل»، تلاش می‌کند تا ارتباط بین عقل و ایمان را مشخص سازد؛ ارتباطی که از قرن 18 میلادی، در ذهن روشنفکران قرینه‌گرا، متزلزل شده و بدین سان بذرهای الحادی را بر نسل امروز پاشیده که یادگار و میراث گذشته است. قرینه‌گرایی ؛ اعتقاد به عقلانیت یک امر، صرفاً در پس پرده استدلال است و عقیده به خدا را فاقد گواه یا ادلّه کافی می‌داند. در مقابل این تفکر سه رویه وجود دارد: 1 ـ الهیات طبیعی که می‌کوشد تا عقلانیت باور دینی را از طریق استدلال ثابت کند. 2 ـ ایمان گرایی که در ضمن پذیرش ضرورت وجود قرینه‌در زمینه عقلانیت باور، به نبود دلیل کافی در اثبات خدا، اذعان دارد. 3 ـ معرفت شناسی اصلاح شده که عقلانیت را به گونه‌ای غیر از استدلال خواهی، تفسیر می‌کند و بر پایه آراء پلنتینگا استوار است. مولف شقوق اول و دوم را مردود می‌داند و در طی دو بخش کتاب به اثبات گزینه سوم می‌پردازد. وی در بخش اول به نقد براهین الهیات طبیعی نشسته و مسأله شر را به عنوان قرینه‌ای علیه خدا، اقامه می‌کند و در بخش دوم، دلایل خویش را بر پذیرش آراء پلنتینگا و نقدهای وارد بر قرینه‌گرایی ذکر می‌کند و بدین سان تصویر جدیدی از عقلانیت ارائه می‌دهدکه نیازمند استدلال نیست. ما در این مختصر به ترجمه و نقد بخش اول کتاب به طور خاص و بیان فشرده‌ای از ترجمه و نقد بخش دوم می‌پردازیم. آنچه کلارک از کل بحث خود نتیجه می‌گیرد، پایه بودن باور خداست. او معتقد است که اشخاص، در رویارویی با استدلال‌ها، نتیجه‌ای را می‌پذیرند که با مبانی از قبل پذیرفته شده آنها هماهنگ است. به عبارت دیگر افراد در استدلال بر اثبات یا ردّ یک گزینه، بی‌طرفانه قضاوت نکرده و سعی در قبولاندن و پذیرش نظر اولیّه خود می‌کنند.بدین ترتیب، برهان نسبی بوده و به اشخاص و پیش فرض آنها بستگی دارد. کلارک در تأیید نظر خود، به براهینی استناد می‌کند که از مشهورترین براهین بوده و همچنان موافقان و مخالفانی دارد. وی، این را دلیلی بر عدم قدرت برهان در اقناع همگان می‌داند. ما در این رساله درصدد اثبات بی‌نیاز نبودن باور به خدا از استدلال و بیهوده نبودن آن بوده‌ایم و کوشیده‌ایم تا ثابت کنیم براهینی که کلارک به ذکر اشکالات آن می-پردازد، صرفاً ناشی از نارسایی مفاهیم فلسفی غرب بوده و این مسأله، ایرادی به قدرت برهان در ارائه یک نتیجه یقینی، وارد نمی‌کند. در نتیجه، استدلال بر وجود خدا نیز هیچ اشکالی ندارد و پایه بودن باور خدا، آن گونه که کلارک معتقد است، پذیرفتنی نیست. در قبال مسأله شر نیز راه حل‌هایی ارائه می‌شود که نشان دهنده سازگاری وجود خدا با بحث شر است. مولف، در پاسخ گویی به این مشکل، از دفاعیه مبتنی بر اختیار پلنتینگا دفاع می‌کند، لیکن با بررسی‌های انجام شده در این موضوع، نارسایی دفاعیه پلنتینگا نیز روشن می‌شود که کلارک از آن غفلت کرده است. و در مقابل مجموعه‌ای از پاسخ‌هایی مطرح می‌شود که مجموعاً، می‌تواند پاسخ گوی مسأله شر باشد.آنچه ذکر شد تلاشی است که تحت عنوان مقدمه مترجم، ارائه می‌شود و ادامه رساله، ترجمه صرف بخش اول کتاب بوده و در راستای امانت داری، سعی در ارائه متنی سلیس و متناسب با توان مترجم، ضمن حفظ معنا و منظور مولف در نگارش متن بوده است و از آنجایی که این کار، اولین قدم در مسیر ترجمه محقق و کارهای آغازین می‌باشد، حتماً از کاستی‌هایی نیز برخوردار بوده که دیده عفو و بزرگی، قلم بخشش بر نقصان و نارسایی‌های طبیعی کار می‌کشد تا در پرورش و رشد محقق در این زمینه کار علمی، تأثیر بسزایی داشته باشد ان شاء الله.

أعلام النبوّة، کتابى است حاوى پاسخ‌هاى ابوحاتم رازى به نظريات محمد بن زكرياى رازى و سراسر حجت‌هايى است در تأييد اصول و معتقدات دينى. اين کتاب بى‌شك يكى از آثار پر ارزش دينى، كلامى و فلسفى در جهان اسلام است و بى‌ترديد از مهم‌ترين كتبى است كه در دفاع از دين و به ويژه اسلام نوشته شده است. کتاب داراى هفت باب كه ذيل هر باب فصولى است و هشت فهرست مى‌باشد.اين کتاب بر مبناى مناظراتى كه ميان ابوحاتم احمد بن حمدان بن احمد و رسنانى رازى (متوفاى 322ق) از يكسو، و ابوبكر محمد بن زكرياى رازى از سوى ديگر صورت گرفته، نوشته شده است. ابوحاتم در اثبات نظريات خود از دو نوع دليل عقلى و نقلى استفاده مى‌كند. دلايل عقلى او بسيار بديهى و روشن است و موجب تصديق خواننده مى‌گردد و دلائل نقلى او مأخوذ از كتب آسمانى، احاديث و قول فلاسفه و بزرگان است.

روضة المسائل فی اثبات اصول الدین بالدلائل اثر علی بن حسن خُنَیزی (۱۲۹۱-۱۳۶۳ق)، از فقیهان و متکلمان امامی قرن سیزدهم و چهاردهم قمری توسط انتشارات حیدریه در نجف چاپ گردیده است موضوعات مهم کتاب عبارتند از: •

«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از محوری‌ترین مفاهیم در آموزه‌های دینی و روانشناسی اجتماعی می‌باشند. پیوند میان این دو حوزه موضوعی، اصطلاح «نگرش ایمانی» را می‌سازد؛ نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر الگوهای تکوین نگرش‌های افراد در روان‌شناسی، نسبت به متعلقات ایمان شکل گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و پایبندی به لوازم یک مطالعه میان‌رشته‌ای، مبتنی بر سه الگوی پر کاربرد روانشناسی اجتماعی برای تکوین و تغییر نگرش‌های افراد، به استخراج عوامل و موانع قرآنی تکوین نگرش ایمانی می‌پردازد. اولین الگو-الگوی احتمال تفسیر- دو مسیر مرکزی و پیرامونی برای شکل‌گیری نگرش‌ها معرفی می‌کند. بر اساس یافته‌های پژوهش، مهم‌ترین عواملی که قرآن مبتنی بر مسیر مرکزی برای تکوین نگرش ایمانی ارائه می‌نماید معرفت‌شناسی آیه‌ای، ایجاد معرفت صحیح و نیز تذکر و یادکرد نسبت به برخی متعلقات ایمان بوده و مهم‌ترین موانع از طریق این مسیر، غفلت، ظن و حس‌گرایی می‌باشد. مسیر پیرامونی این الگو نیز عواملی چون تناسب زبان و فرهنگ پیام و پیام‌آور با مخاطبان و الگو سازی برای مومنان و موانعی چون پیروی‌‌های کورکورانه و تبعیت از هوای نفس را در راستای تکوین نگرش ایمانی معرفی می‌نماید. الگوی دوم- الگوی ناهماهنگی شناختی- مهم‌ترین عوامل را در این راستا ناتوانی مخالفان از همانندآوری در برابر معجزات انبیاء و توجه دادن ایشان به لوازم مقبول اعتقادات خود دانسته و از سوی دیگر اختلاف در پذیرش کامل دعوت انبیاء و استخفاف گناه را مانع شکل‌گیری نگرش ایمانی می‌داند. بر اساس الگوی سوم- الگوی کارکردی- نیز عواملی چون تأکید بر نیاز وجودی انسان به خدا در جریان زندگی و نیاز فطری وی به پرستش و موانعی چون دلبستگی به بت‌ها و آلهه دروغین و احساس بی‌نیازی از خدا و آموزه‌های وحیانی در راستای شکل‌گیری نگرش ایمانی مورد توجه و تحلیل قرار گرفته‌اند. بررسی دقیق این سه الگو نشان می‌دهد که الگوی احتمال تفسیر در این میان نسبت به دو الگوی دیگر از جامعیت بیشتری برخوردار بوده و محتوای بیشتری از آیات را در خود سامان‌دهی می‌نماید.

آنچه در این رساله تحت عنوان سابجکتیویتی (معادل تحت اللفظی این واژه ذهنیت است که می‌توان مطابق دیدگاه خاص کرکگور از آن به انفسی بودن نیز تعبیر نمود.) مطرح می‌شود، دیدگاه خاص سورن کرکگور، متکلم، عارف و فیلسوف قرن نوزدهم دانمارکی است که پایه و اساس اندیش? او درباب حقیقت و ایمان را تشکیل می‌دهد. به گمان کرکگور حقیقت را به دو گون? عینی و ذهنی می‌توان به چنگ آورد. حقیقت عینی موکول به فرآیند تحقیق و پژوهش عقلی و تجربی قابل شناخت است، در حالی که آنچه وی حقیقت ذهنی می‌نامد حقیقتی اختصاصی است که شخص با درون پویی و شورمندی بیکران آن را فراچنگ می‌آورد. در فرآیند وصول به حقیقت ذهنی، فرد با تصورات و مفاهیم انتزاعی سر و کار ندارد که با درک و فهم صحیح آنها وارد ساحت حقیقت شود، بلکه چگونگی رابطه فرد با حقیقت است که اعتبار آن راتعیین می‌کند. در اینجا همچون حقیقت عینی سئوال این نیست که ذهن چه باوری دارد، بلکه مسئله بر سر چگونگی رابط? ذهن فرد با باور است. بر سر حقیقی بودن این رابطه و اینکه آیا فرد با شور بیکران و همه وجود دلسپرده و دلبسته آن باور است یا خیر.حقیقت ذهنی یا انفسی صرف عمل ادراک و فهم و تعقل نیست، بلکه نوعی کار و عمل مبتنی بر احساس و شورمندی فرد است. چنین حقیقتی حقیقت اصیل است که همانا ایمان و دین اصیل می‌باشد، چرا که دین امری انفسی است و مستلزم کشف و شهود، شورمندی و درون پویی. حقیقت نظریه ای علمی و فلسفی نیست که بتوان آن را در مدارس و دانشگاهها از اساتید و معلمین آموخت، بلکه حقیقت برای هر فرد عبارت از آن حالی است که فرد آن را با دل و جان پذیرفته و حاضر باشد در راه حفظ آن همه چیز خود، حتی جانش را فدا کند. این چنین حقیقتی از طریق ابزارها و شیوه‌های عینی دست یافتنی نیست، بلکه تنها درون پویی انفسی و شورمندی است که فرد را بدان رهنمون می‌سازد. چنین دیدگاهی درباب حقیقت و ذهنیت را با اتکا بر مقولاتی چون درون‌پویی و شورمندی و فضیلت حال بر قال، می توان در لابه لای عرفان اسلامی و متون نظم و نثر آن، به ویژه در اشعار و نوشته‌های جلال الدین رومی یافت. مولانا نیز با انتقاد از عقل گرایی فلسفی به عنوان بهترین شیوه ممکن در وصول به حقیقت، بر هستی و جان آدمی انگشت تأکید گذارده، و راه تقرب به حقیقت راستین را که در دین وعده داده شده است سیرباطنی آدمی از رهگذر طی مراحل گوناگون به منظور تعالی جان شیفته سالک و دست یابی به حقیقت می داند. از نظر مولوی صرف آگاهی یافتن از علوم ظاهری و احاطه بر آنها بدون آنکه ساحت وجودی فاعل شناسایی و داننده آن علوم را متحول ساخته و در نردبان تعالی به سوی عرصه الهی گامی فراتر برد، فایده ای و سودی در بر نخواهند داشت، چنین علومی صرفاً علومی تقلیدی و خارج از ساحت وجودی انسان هستند، خواه نجوم و هندسه باشد یا فقه و فلسفه. علم حقیقی چیزی است که تحت عنوان علم تحقیقی، علم ادیان و در نهایت علم محو از آن نام می‌برد. این علوم برخلاف علوم ظاهری که خصلتی فارغ اندیش و بی دغدغه دارند، باید توسط انسان طلب شوندو این سوز و اشتیاق درونی فاعل است که میزان بهره‌مندی او از حقیقت را تعیین می‌کند. پس دست یافتن به حقیقت مستلزم تحولی در ساحت وجودی انسان است که او را از غافل بی‌درد به هشیاری دردمند و طالبی شورمند مبدل می‌سازد. در این رساله ضمن توجه به تفاوتها و اختلافهای فرهنگی و زمینه‌ای میان این دو اندیشمند و عارف، تلاش می‌گردد وجوه مشترک دیدگاه آن دو باره ذهنیت و رابطه آن با مقولاتی چون حقیقت، ایمان، اخلاق به ویژه شناخت و رابط? با خداوند به دست آید.

برای اثبات ارتباط بین کارائی سیستم مالیاتی و تعیین و اخذ مالیات بردرآمد شاغل با توجه به متغیرهای عنوان شده، پژوهشگر در فصل دوم، ابتدا به شناخت و مطالعه نظریه‌های دانشمندان و مکاتب اقتصادی درباره مالیه عمومی و مالیات بردرآمد پرداخته و سپس سیر تاریخی مالیات و قوانین مالیاتی در این مورد بررسی قرار داده است عوامل موثر در ایجاد و تداوم موضوع مورد بررسی (متغیرهای تحقیق) در جامعه مورد بررسی، در فصل سوم مطالعه و آزمون شده و مورد تجزیه و تحلیل و استنتاج قرار گرفته‌اند. با توجه به نتیجه‌گیری انجام شده در فصل سوم، پیشنهاداتی در فصل چهارم ارائه گردیده است.

استواری مبانی فقهی شیعه وامدار پویشها و کوششهای بی وقفه مجتهدان و تلاشگران این عرصه است. بحث شروط راوی یکی از مباحث عمده و محوری در زمینه مقبول یا غیر مقبول بودن حدیث است. نوشتار حاضر در پی مطالعه و بررسی شرط «ایمان» یا «مذهب» است. نگارنده در این مقال نشان داده است که در اشتراط این شرط نسبتا نوپدید و به تعبیر صریح تر در پای بندی به این شرط حتی در میان متقدمان اولیه نیز اتفاق نظر وجود ندارد، دلیل این امر هم وجود شماری راوی با مذهبی غیر از مذهب امامی در میان راویان شیعه است که اگر چه در خصوص توثیق آنها میان رجالیان اختلاف نظر است اما در عمل، بسیاری از فقها- که عمدتا حدیث شناس و عالم به علوم حدیث بوده اند- با علم به این شرط، با استناد به روایات چنین افرادی حکم و فتوای خود را صادر نموده اند.