مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

سبکشناسی نظریه ای از دانش زبان شناسی است که سبک منحصر به فرد خالق آثار برجسته و ادبی را بررسی می کند. در قرن اخیر قرآن کریم به عنوان نمونه والای فصاحت و بلاغت، مورد توجه ویژه پژوهشگران سبک شناس قرار گرفته است و از نتایج این پژوهش ها به عنوان ابزاری برای فهم ساختار و تفسیر قرآن بهره گرفته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی_تحلیلی و براساس معیارهای سبک شناسی به بررسی آیات بهشت و جهنم در قرآن کریم می پردازد تا ویژگی های سبک شناسانه آیات بهشت و جهنم را در ترازوی تطبیق بگذارد. ره آورد این پژوهش گویای آن است که در سبک آوایی این آیات بین الفاظ و حروف با معنا ارتباط ناگسستنی وجود دارد، اما به طور قطع نمی توان گفت مجموعه ای از حروف بر موضوع خاصی دلالت دارند یا خیر؛ بلکه هر حرف با توجه به جایگاه خود در کلمه و در کنار سایر حروف معنای مربوط به موضوع را افاده می کند. دلالت های آوایی فواصل مختوم به حروف نون، میم، الف مدی، راء، دال و هاء در آیات بهشت به ترتیب بر روشنی، صمیمیت، عظمت رحمت خدا، لطافت و استقرار نعمت ها و ابهام در ماهیت بهشت و در آیات جهنم به اضطراب، مجموع عذاب های سخت، اهتزاز، تکرار شراره های آتش، شدت عذاب ها و ابهام در ماهیت جهنم اختصاص دارد. بررسی سبک گزینش واژگانی نیز تأییدی بر نتیجه دلالت های آوایی است که هر واژه با توجه به ساختار خود در خدمت افاده معنای متناسب با موضوعات بهشت و جهنم است. ویژگی های سبک نحوی این آیات از جمله وجود جملات اسمیه با بسامد بیشتر در آیات مکی در هر دو موضوع بر اثبات استمرار نعمت های بهشتی و نقمت های جهنم دلالت دارد، مؤلفه حذف برای بزرگنمایی و نشان دادن عظمت بهشت و تفخیم و تهویل جهنم به کار رفته است و تأکیدات لفظی و معنوی وعده های راستین الهی را درباره معاد و کیفر اعمال انسان ها یادآور میشود. ویژگی های ادبی مقابله، استفهام، تشبیه و تمثیل از ویژگی های برجسته سبکی موجود در این آیات است که به ترتیب بر تقابل ویژگی های بهشت و جهنم و بهشتیان و جهنمیان، دعوت به توجه به این ویژگی ها و تصویرسازی های ملموس از فضای بهشت و جهنم دلالت می کنند.

کتاب "مروري چند بر پنج اصل عقايد اسلامي در علم كلام: در بهشت و جهنم چه مي‌گذرد؟!" اثر استاد کیانی است. عقیده‌ها و بیشن‌های اساسی پایة زندگی هر شخصی را تشکیل می‌دهد که می‌خواهد ایدئولوژی خود را پیدا کند که خواه ناخواه، در رفتار و گفتار انسان موثر است. این تاثیر و تاثر به اجتماع برگشت داده می‌شود، لذا برای ایجاد کردن تحکیم نظامی رفتاری اسلام، باید بنیاد عقیدتی آن در دل‌ها جایگزین شود و باعث سعادت دنیا و جهان آخرت انسان شود. نگارنده 5 بخش کتاب حاضر را به اصول دین با استناد به جنبه‌های قرآنی و احادیث با عنوان‌های توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد اختصاص داده و در بخش پایانی توضیحات مفصلی دربارة مرگ، عالم آخرت، جهنم و بهشت و... ارائه می‌دهد.

كتاب «وجود العالم بعد العدم عند الامامیة» نوشته قاسم علی احمدی، شامل مجموعه احادیث و روایاتی در باب معاد و زندگی پس از مرگ برگرفته از منابع مختلف نظیر: كافی، بحار الانوار، احتجاج، امالی مفید و امالی طوسی به طبع رسیده است. در این كتاب، ضمن بیان كیفیت معاد، دلایل عقلی و نقلی رستاخیز ذكر می‌ گردد، افزون بر آن به برخی شبهات وارده بر مبحث معاد با استناد به دیدگاه‌ های علمای شیعه پاسخ داده می‌ شود.

كتاب «منهج الرشاد في معرفة المعاد» تاليف محمد نعيم‌ طالقانى، از معدود كتاب هايى است كه از معاد روحانى و جسمانى با استفاده از مبانى حكمى، عرفانى و تفسيرى بحث كرده است. مولف به طور كلى در مباحث حكمى بيشتر از صدر المتألهين تأثير پذيرفته است. اين كتاب به طور كلى از يك مقدمه، پنج باب و يك خاتمه تشكيل يافته است كه تفصيل آن به اين شرح است: مقدمه: حقيقت و ضرورت معاد، معاد در آيات قرآن، مراد از معاد روحانى و جسمانى، مبناى اثبات كنندگان معاد، معاد بدن، معاد نفس، جواز انعدام عالم و امتناعش، نقد كلام حكماء در امتناع انعدام عالم، امتناع اعادة المعدوم و نقد كلام متكلمين در اين زمينه و در نهايت نتيجه‌ گيرى مولف از مباحث فوق. 1- اثبات نفس و بيان انيت آن و تحديد نفس: شرح كلام شيخ الرئيس در طبيعيات شفاء و كلام خواجه نصير طوسى در شرح اشارات و رد شبهات وارده است. 2- بيان حقيقت نفس و ماهيت آن 3- تعديد قواى نفس 4- الف) اثبات حدوث نفس با حدوث بدن ب) تعريف تناسخ و اثبات بطلان آن. ج) بيان احوالات نفس بعد از فساد بدن (سعادت، شقاوت، لذت عقليه، ثواب و عقاب) 5-اثبات معاد جسمانى و پاسخ به شبهات مطرح شده است.

ملاصدرا و ابن‌عربی با نگاه توحیدی و بر اساس مبانی اصالت وجود، حرکت جوهری، وحدت وجود و تجلی وجود ظلی به اثبات معاد و مراحل آن در سیر صعود که نهایت آن بهشت و جهنم است، نائل شدند. ایشان به توصیف بهشت و جهنمی پرداختند که سبب رساندن کثرات به وحدت و چشیدن رحمت الهی می‌شود، اما وجود خلقی ملاصدرا، سِعِۀ فکری و برگزیدن روش ایجاب و سلب در بررسی مطالب پیشینیان، سبب درخشش وی شده است. این هماهنگی در توصیف بهشت و جهنم که بر مبنای روش مشترک کشف و شهود و مضاف بر آن، آیات و روایات و داستان‌های منقول از ائمه] است، به صورت صریح و یا ضمنی در شاهکار‌های ملاصدرا به وضوح مشاهده می­شود؛ البته پیداست که نبوغ صدرا سبب ظهور تفاوت­هایی با ابن‌عربی شده است. مانند بحث ایجاد صور توسط نفس در مراحل معاد یعنی بهشت و جهنم که به عقیده صدرا در صقع نفس و به واسطه قدرت ایجاد نفس توسط قوه خیال و به عقیده ابن‌عربی در خارج نفس به واسطه تناکح اسماء و صفات انجام می­گیرد. با وجود این، باید اذعان نمود که بهره­مندی هر دو از منابع مشترک، سبب تشابه زیاد بین این دو شده است و در این بحث نمی­توان ملاصدرا را متأثر محض از ابن‌عربی تلقی نمود.

نفحات الرحمن، تأليف آيت‌الله مكارم شيرازى و گروهى از محققان، شيوه‌اى جديد در تفسير موضوعى قرآن كريم است. در ابتداى هر جلد از كتاب اسامى محققينى كه در تدوين آن جلد مشاركت داشته‌اند ذكر شده است كه عبارتند از: محمدرضا آشتيانى، محمدجعفر امامى، عبدالرسول حسنى، محمد اسدى، حسين طوسى، سيد شمس‌الدين روحانى و محمد محمدى اشتهاردى. كتاب، مشتمل بر 10 جلد است. در هر جلد از كتاب موضوعاتى ذكر و بدين ترتيب مورد مطالعه قرار گرفته است: ابتدا مقدمه‌اى درباره آن موضوع ذكر شده است، سپس آيات مربوط به آن موضوع يك‌جا آورده شده است، پس از آن مفردات آيات شرح شده و در ادامه تفسير آيات، توضيحات و پاسخ به پرسش‌هاى مطرح، ديده مى‌شود. در انتهاى مباحث نيز سعى شده نتيجه بحث بيان شود. در مقدمه كتاب مطالبى درباره انواع تفسير، تعريف، تاريخ و اسلوب تفسير موضوعى قرآن كريم ارائه شده است. تفسير مفردات قرآن، تفسير ترتيبى، تفسير موضوعى، تفسير ارتباطى و تفسير عام از انواع تفسير است كه در مقدمه كتاب معرفى شده‌اند. اگرچه نام «تفسير موضوعى» فراوان بر زبان علماء گذشته جارى بوده است، اما جز در مقاطع محدود و حول موضوعات خاصى متداول نبوده است. شيوه صحيح در تفسير موضوعى دو گونه است: 1.

حقیقت وجود آدمی همان نفس و روح او می باشد که در بدو تولد، پاک و خالی از هر صورتی است، اما این نفس و لوح دل با هرآنچه که می بیند، حس یا ادراک می کند، منفعل و متأثر می شود، رنگ می پذیرد و به شکل و صورت همان شی در می آید. با توجه به این که آدمی موجودی مکلف است و با اختیار خویش تصمیم می گیرد و عمل می کند اما در عین حال منفعل و متأثر از کردار خویش است، پس در نفسش از تمامی آنچه که متأثر می شود، صورتی حاصل می شود و صبغه ای بر جانش نقش می بندد که بر اثر تکرار مداوم آن عمل، صورت آن تبدیل به ملکه ای راسخه در نفس می شود که چون آدمی به سرای آخرت منتقل شود و حجاب ماده و طبیعت از مقابل چشمان حقیقت بینش کنار رود، چیزی ندارد جز نتایج اعمالش که منقش بر لوح دلش شده اند و همان ها را متجسم می بیند؛ حال اگر اعمال آدمی مطابق با فرامین الهی و حق و حقیقت باشد، آنها را به صورت حور و قصور و نعمت های بهشتی مشاهده می کند و اگر آن نفس تعلق به دنیای مذموم داشته باشد و ملکات نفسش پلیدی و ظلمت گناهان باشد، پس به همان ها واگذار می شود و آنها را به صورت صور موحشه ی قبیحه ی عذاب آور تجسم می کند و طبق روایات آن کس اگر از شیعیان گنه کار و اهل توحید باشد که دشمنی با ولایت اهل بیت(ع) نداشته، بعد از تحمل عذاب از آتش دوزخ خارج می گردد و به بهشت وارد می شود، اما اگر از کفار و دشمن ائمهی معصومین باشد، پس در جهنم مخلد خواهد ماند.