مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

زندگانی پس از مرگ از جمله ابهاماتی است که همواره ذهن بشر متفکر را به خود مشغول کرده است. البته سخنان و گفته‌هایی که از طریق ائمه معصومین (ع) به ما رسیده و یا در قرآن آمده، تاحدی این ابهامات را برطرف می‌سازد. بهشت و جهنم نیز گوشه ای از این ابهامات است که قسمت اعظم فهم آن به روایات و آیات قرآن باز می‌گردد. و عقل تا حد بسیار اندکی قادر به فهم آن می‌باشد. وجود بهشت و جهنم، چگونگی خلقت آنها، اوصاف، لذایذ و آلام آنها، کیفیت خلود و امثال آن از فروعات بحث بهشت وجهنم است که با بررسی برخی از کتاب‌ها، پایان نامه‌ها و مقالات در این رساله تاحدی به آن‌ها پرداخته شده است. ابتدائاً نظر برخی از حکما و متکلمان قبل از ملاصدرا بیان شده و در ادامه نظریات ملا صدرا، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی که برگرفته از آیات و روایات می‌باشد گفته شده است. از دیدگاه ملاصدرا بهشت و جهنم مانند درختی هستند که اصل آنها اکنون موجود است، اما شاخ و برگ آن را انسان‌ها با اعمال و رفتار خویش به وجود می‌آورند. یعنی بهشت و دوزخ هر کسی بستگی به اعمال او در این دنیا دارد و خود شخص آنها را در این دنیا می‌سازد. اما حجاب طبیعت مانع از درک آن می‌شود. ایشان اکثر مباحث بهشت و جهنم را تأویل می‌برد و با ذوق فلسفی خویش آیات و روایات را تفسیر می‌کند. مثلاً در مورد درهای هفت‌گانه دوزخ می‌گوید آنها قوای هفت‌گانه انسان است. وی در بحث خلود قائل است که خلود و دوام در بهشت و دوزخ برای بهشتیان و دوزخیان ابدی است اما این بدان معنا نیست که عذاب هم برای دوزخیان دائمی باشد، بلکه پس از مدتی عذاب با طبعشان عجین شده و برای آنها گوارا می‌گردد.علامه طباطبائی نیز درباره مکان بهشت و جهنم می گوید، ممکن است آن دو در بطن آسمان و زمین باشند، اما درک آن در این جهان به دلیل وجود ماده ممکن نیست. ایشان در بحث خلود قائل است بهشتیان دائماً در بهشت اند، اما ممکن است جهنمیان با لطف و کرم پروردگار از دوزخ خارج شوند.در پایان آیت الله جوادی آملی با دلایلی از قرآن و روایات خلقت فعلی بهشت و جهنم را امری حتمی می‌داند و معتقد است خلقت دوزخ یکی از نعمت‌های الهی و عامل بازدارنده‌ای از خلاف و معصیت است برای انسان هایی که به معرفت حقیقی نرسیده‌اند. نظر وی در باب خلود نیز مانند نظر علامه می‌باشد. وی برخلاف ملاصدرا قائل است که عذاب هیچگاه برای دوزخیان گوارا نخواهد شد. زیرا خلاف فطرت است.

‫يکي از مسايل مهم که شناخت آن، در زندگي بشر نقش تعيين‌کننده‌اي دارد، مسأله بهشت و جهنم است؛ زيرا جايگاه ابدي و آخرين منزل انسان بوده، و او ناگزير در يکي از اين دو جايگاه مستقر خواهد شد. پژوهش حاضر با روش استنباطي و تحليلي، تلاش کرده تا حقيقت بهشت و جهنم را بررسي و تبيين نمايد. تصويري که ملاصدرا از بهشت ترسيم نموده به‌گونه‌اي است که گويا بهشت، مجرد صرف است؛ اما اين تصوير با ظاهر آيات قرآن سازگار نيست. نشئه آخرت، نشئه‌اي متوسط ميان مجردات عقليه و جسمانيت مادي است. در واقع، بهشت داراي دو بعد مادي و معنوي است. بهشت سراي نعمت است و هيچ صفت زشتي بر اهل آن عارض نمي‌شود. آن‌گونه که از آموزه‌هاي اسلامي استفاده مي‌شود گروهي از ساکنان بهشت، کساني هستند که تمام اعمال خود را براي خدا خالص کرده‌اند؛ گروه ديگر، علاوه بر اعمال صالح، مرتکب گناه نيز شده‌اند؛ و گروه سوم انسان‌هايي هستند که بدون عمل و تفضلاً وارد بهشت مي‌شوند. آموزه‌هاي اسلامي حاکي از آن است که اصل بهشت و جهنم هم‌اکنون موجود است، و رابطه عمل انسان با نعمت‌هاي بهشت يا عذاب‌هاي جهنم، رابطه اتحاد و عينيت است. بدين ترتيب، نعمت‌هاي بهشت و عذاب‌هاي جهنم، صورت باطني اعمال انسان است که در آخرت تجسم مي‌يابد. حقيقت و ماهيت جهنم نيز متشکل از دو بعد مادي و معنوي بوده، و عذاب‌هاي آن نيز جسماني و روحاني مي‌باشد. قرآن کريم، عذاب دوزخ را عذاب اکبر ناميده و به انسان‌ها در قبال اعمالي که چنين عذابي را در پي دارد هشدار داده است. در آيات قرآن، به انواع عذاب‌هاي جسماني و روحاني دوزخيان اشاره شده است؛ اين عذاب‌ها به‌گونه‌اي است که نه مرگ را در پي دارد، نه راه فراري از آن وجود دارد، و نه کمک‌کننده‌اي به فرياد آن‌ها مي‌رسد. خداوند و بهشتيان آن‌ها را از خود مي‌رانند و آن‌ها همواره خود را سرزنش مي‌کنند.

مقاله ذیل به تحلیل و تقریر دو رهیافت ایده آلیستی و رئالیستی در اثبات نیاز انسان به دین و ضرورت(2) بعثت پیامبران آسمانی می پردازد که عبارتند از: 1. رهیافت کلامی (اصل حکمت و لطف)؛ 2. رهیافت عقلایی (کرانمندی عقل)؛ 3. رهیافت عرفانی (تکامل و تحصیل غایت آفرینش) 4. رهیافت روان شناسانه (دفع اضطراب های روحی)؛ 5. رهیافت جامعه شناسانه (فلاسفه)؛ 6. شرط پاسکال (دفع خطر محتمل). بعد از تحلیل رهیافت ها، به رابطه خاتمیّت و نیاز به دین و شبهات منکران نبوّت (براهمه و دئیست ها) اشاره شده است.