مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه سعی شده تا درباره موضوع مهم و اساسی سرشت انسان بحث و بررسی صورت گیرد و اینکه سرشت و فطرت انسان چگونه است؟ نیک یا بد؟ خیر یا شر؟؛ پیرامون این مسئله، مباحثی در شش فصل ارائه شده است که در فصل اول انسان شناسی و بیان هدف از انسان شناسی تبیین شده و اینکه ما چه تعریفی از آن داریم. در فصل دوم، نوع نگاه متفکران و مکاتب غربی نسبت به انسان بررسی شده است، که در مجموع به این نتیجه می رسیم که در مکاتب غربی نگاه واحد و منسجمی درباره انسان وجود ندارد. در فصل سوم، انسان از دیدگاه متکلمان و فلاسفه اسلامی مورد کنکاش و بحث قرار گرفته است، و دیدگاه علمای مختلف آورده شده که منظور از انسان چیست؟، در فصل چهارم، انسان از دیدگاه قرآن و بررسی آیات قرآن پیرامون انسان آورده شده، در فصل پنجمُ، ابتداء بحث طبیعت مشترک مطرح شده و اینکه تمام انسانها دارای طبیعت مشترک می باشند و بعد مسأله شر مورد بحث قرار گرفته و بلاخره در فصل ششم، بعنوان حسن ختام، اینکه هیچ کار خداوند بیهوده نیست، از جمله خلقت انسان، و بعد هدف از خلقت انسان از دیدگاه قرآن آورده شده است.

انسان موجود چند بعدی و پیچیده است که شناسایی دقیق شخصیت او به بررسی‏های همه‏ جانبه نیاز دارد که البته این مهم، بدون تمسّک به تعالیم وحی و کلام بزرگان دین، میسّر نمی‏شود. در رسال? حاضر، ضمن طرح دیدگاه‏های گوناگون روان‏شناسی و قرآن در مورد انسان و نقد و بررسی این دیدگاه‏ها در مورد مطالعه ابعادشخصیت انسان، بر اساس تعالیم دینی، نتیجه منطقی خاصی به دست آمده است که امروزه بحث آن بسیار صورت می‏گیرد. امروزه تأثیر شخصیت بر تعبیر و تفسیر پدیده‏ها، یکی از مسلمات روانشناسی است. هر روانشناسی می‏داند که انسان‏ها به اعتبار ملاک‏هایی چون، سن، جنس، تجربه، یادگیری و شرایط روانی حاکم بر فرد و محیط و... محرک‏های گوناگون را با اشکال گوناگون تفسیر وتحلیل می‏کنند.از جمله این عوامل می‏توان به تیپ شخصیتی انسان‏ها اشاره کرد.انسان‏ها با تیپ‏های شخصیتی گوناگون پدیده‏ها را به اشکال مختلف تفسیر کرده، براساس آن واکنش نشان می‏دهند.انسان در مواجهه با پدیده‏های مختلف، براساس شخصیت خویش عمل می‏کند.به تعبیر قرآن «قل کل یعمل علی شاکلته».یعنی ای پیامبر بگو هر کسی براساس شاکله(شخصیت) خویش عمل می‏کند.(اسری/ 84) این عبارت بخشی از آیه‏ای است که در آن خداوند متذکر می‏شود که عده‏ای از قرآن بهره می‏گیرند و عده‏ای دیگر از آن زیان می‏برند.چنین به‏نظر می‏رسد که خداوند با بیان عبارت بالا می‏خواهد نشان می‌دهد که سود بردن مومنان از قرآن و زیان دیدن ظالمان از آن، ناشی از نفس قرآن نیست، بلکه ناشی از تنوع شخصیت‏ها یا شاکله‏های این دو گروه است.مومنان شاکله‏ای دارند که وقتی قرآن وارد آن می‏شود، موجب طهارت، اهتزاز، ایمان، خشیت و نرمی درون آنان می‏شود و ظالمان نیز شاکله‏ای دارند که وقتی قرآن وارد آن می‏شود، موجب سرسختی، لجاجت، عناد و عصیان آنان می‏گردد.

فطرت یا به عبارت دقیق‌تر فطرت انسانی از جمله مباحثی است که درهمه کتب آسمانی خصوصاًقرآن کریم وجود دارد که توجه و شناخت آن نه تنها به خودشناسی که نهایتاً به خداشناسی منجر می‌شود. وجود فطرت خدادادی و غیر اکتسابی، باعث ایجاد معرفت و گرایش خاصی نسبت به خداوند متعال در وجود انسان می‌گردد.دانشمندان اسلامی با الهام از قرآن و حدیث «نظریه فطرت » را در کتب تفسیر و کلام و اخلاق مورد توجه قرار داده و به آن استناد نموده اند.در این میان مخالفان ومنتقدانی هستند که این مسئله را انکار کرده وبه مقابله با آن برخاسته اند.هدف تحقیق در رساله حاضر، نخست بیان و بررسی نظریه فطرت وسپس بررسی چگونگی بکارگیری و استفاده از نظریه فطرت در تبیین باورهای دینی ( توحید یا خداشناسی، معاد و نبوت)است .

براساس نظریه فطرت در ساده ترین تقریر؛ انسانها نوع واحدی هستند، دارای ماهیت مشترک؛که این ماهیت مشترک برخوردار از ویژگی ها و لوازم مشترکی است که در تمام افراد نوع وجود دارد. مطالعه آثار ملاصدرا نشان می دهد که وی در باب فطرت به مطالعه مستقل فلسفی یا عرفانی نپرداخته است؛ ولی مبحث فطرت در آثار او‌‌ به تفصیل و متأثر از انس او با آموزه های دینی ، به خصوص در آثار عرفانی و تفسیری اش نمایان است.صدرا همچون بسیاری از متفکران پیشین، معتقد به خداشناسی فطری است.اما تفاوت وی با دیگران در این است که وی برای این نوع از خداشناسی، پشتوانه فلسفی تدارک دیده است. وی با در نظر گرفتن دو ولادت برای انسان؛ ولادت اول(طبیعی) و ولادت ثانی(معنوی)، ورود به عالم معنا و بازیابی شخصیت دوباره را در گرو رسیدن به "ولادت ثانی" می داند؛ و حصول این ولادت و گشودن قفل دروازه عالم معنا را تنها از طریق پیمودن راه انبیاء(ع)وعمل به تعالیم ایشان، امکان پذیر می داند. افزون بر آن در نظام حکمت صدرایی مسأله حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول، دو مبنای فلسفی برای تحلیل و تبیین عبور از فطرت اول به فطرت ثانی است. در این پژوهش تلاش شده است بر اساس این دو مبنا و دیگر مسائل فلسفی و راهکارهای موجود در شریعت، مسأله عبور از فطرت اول به فطرت ثانی تحلیل شود.

یکی از عوامل مهمی که در طول تاریخ زندگی انسان، در خوشی ها و سختی ها و مصیبت ها و مرارت ها رمز پیروزی و گشایش بوده و هست صبر و استقامت می باشد که در قرآن کریم و روایات ائمه اطهار از آن تمجید شده است.زندگی دنیا بنا به فرموده حضرت علی (ع) و با توجه به آیه شریفه« لقد خلقنا الانسان فی کبد » پیچیده در بلاهاست و هر روز مشکلی از مشکلات گوناگون دامنگیر انسان می شود و بدون داشتن صبر در این راه یقینا با شکست مواجه شده و راه تعالی و تکامل بر او بسته خواهد شد. تاریخ انبیاء و اولیای الهی پر است از مشکلات و سختی هایی که به سوی آنها روی آورده و آنها با در پیش گرفتن صبر و توکل بر خداوند مشکلات را پشت سر گذاشته اند.ذکر نقش ایمان، به ویژه، ایمان به مبدأ و معاد در زندگی بشر نکته تازه ای نیست دین و دینداری حقیقتی است که پیوسته با بشر بوده است و شالوده وی را تشکیل می دهد، دین و مذهب از ارکان اصلی فرهنگ هر ملتی است، جامعه را هویت و انسجام می بخشد و در افراد جامعه حس همبستگی بوجود می آورد.پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه نگرش مذهبی و صبر در بین بزرگسالان انجام گرفت. نمونه مورد پژوهش از بین بزرگسالان 30 تا45 ساله(لیسانس به بالا) شهرستان رامیان، براساس نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند که شامل یک نمونه به تعداد150نفر(75 مرد و75 زن) می باشند که با استفاده از دو پرسشنامه نگرش مذهبی و صبر مورد بررسی قرار گرفتند روش تحقیق از نوع توصیفی بود.روشهای آماری مورد استفاده: روش همبستگی پیرسون میباشد. با توجه به یافته های تحقیق بین میزان نگرش مذهبی و صبر رابطه معنا داری وجود دارد بدین صورت که نگرشهای مذهبی تاثیر کاملا مستقیم بر روی صبر افراد دارد و می توان با افزایش این نگرش روی صبر آنها نیز اثر گذاشت.

در این رساله پس از بررسی لغوی و اصطلاحی فطرت و بحث از ادراکات فطری و گرایشهای فطری و بالاخره خداشناسی فطری به نتایج زیر رسیدیم. -1لغت فطرت طبق نظر عامهء مفسرین به معنای خلقت اولیه انسان با ویژگیهای خاص است . -2 اصطلاح فطری در نظر حکمای اسلامی بر خلاف نظر عده‌ای از فلاسفه عقل‌گرای غربی است و آنها معلومات حصولی را بطور فطری قبول ندارند. -3 آنها همچنین معلومات بدیهی و اولیه را فطری می‌دانند اما این معنا از معلومات فطری با ادراکات فطری که ذاتی ذهن است فرق دارد. -4 حکمای اسلامی معلومات فطری را در حیطهء علم حضوری قبول دارند. -5حکمای اسلامی برای انسان پاره‌ای گرایشهای مقدس مثل حقیقت جویی و کمال‌جویی و زیبایی‌طلبی و عدالت‌دوستی و خداجویی و خداپرستی را فطری و ذاتی روح او می‌دانند. -6خداشناسی نیز در نظر حکمای اسلامی فطری حضوری است . -7 نظر قران نیز در مورد معرفت فطری موید نظر حکمای اسلامی است . -8در قرآن خداگرایی و خداشناسی به معنای علم حضوری فطری می‌باشد. -9در روایات اسلامی نیز به فطری بودن خداشناسی تاکید شده است .

مراد از نظریه فطرت این است که خداوند چیزی را طوری بیافریند که خواه ناخواه افعال خاصی را انجام دهد و آثار خاصی از آن پدید آید. وقتی این نظریه در مورد انسان مطرح می‌شود به این معناست که خداوند انسان را به‌گونه‌ای آفریده است که به طبع و ارتکاز خود خدا را می‌شناسد و به سوی او گرایش دارد. در قرآن کریم، در موارد متعددی به موضوع فطرت اشاره شده، ولی کلمه فطرت تنها یک بار استعمال شده است و آن در آیه 30 سوره روم می‌باشد که مهم‌ترین آیه در رابطه با این موضوع محسوب می‌شود و به آیه فطرت معروف است. در این تحقیق ابتدا مباحثی کلی پیرامون فطرت از نظر ملاصدرا و علامه طباطبائی مطرح کرده و در ادامه آراء فلسفی این دو دانشمند در مورد این آیات مقایسه می‌شود. به این جهت که اکثر آیات مربوط به فطرت، در مورد خداشناسی فطری است، عمده بحث ما نیز به همین موضوع معطوف می‌شود.نتیجه بررسی و مقایسه نظرات تفسیری این دو دانشمند، این است که در مباحث اساسی فطرت، مانند اعتقاد به خداشناسی فطری به معنای علم حضوری فطری، محال بودن اعتقاد به خداشناسی فطری به معنای علم حصولی به ذات او، گرایش فطری به کمال و سعادت، نفی علم حصولی از انسان در ابتدای تولد و نوع واحد بودنش در ابتدا، اتفاق نظر میان دو دانشمند مورد نظر وجود دارد. در مقابل، اختلاف نظرهای جزئی میان آنان وجود دارد، از قبیل اختلاف در خداشناسی فطری به معنی شناخت خدا به علم حصولی بدیهی، اختلاف دیدگاه در تفسیر آیه میثاق و اختلاف نظر در مورد تفسیر آیات 75- 79 سوره انعام. در ادامه به موضوعاتی اشاره شده است که ملاصدرا آن‌ها را مطرح کرده است، ولی در آثار علامه به آن‌ها اشاره‌ای نشده است و بالعکس. برخی از مباحثی که تنها توسط ملاصدرا طرح گردیده عبارتند از تعریف فطرت به حالت اعتدال روح، مترادف دانستن فطرت با ذات، این‌که استعداد کسب معارف در انسان، از جمله مصادیق فطرت محسوب می‌شود، این‌که فطرت انسان مجموع فطرت روح و بدن است، برهان بر علم بسیط انسان به خدا بر مبنای شناخت حقیقت ادراک و عین‌الربط بودن موجودات. برخی از موضوعاتی که تنها علامه طباطبائی بیان کرده‌اند عبارتند از تقریری از برهان فطرت بر مبنای حس حقیقت‌جویی انسان، نتایج التزام و عدم التزام بر فطرت، فطری بودن اصول ادیان، فطرت را منشأ تشریع دانستن و بیان برخی گرایش‌های فطری انسان.یکی از عواملی که زمینه‌ساز این امر می‌باشد، این است که نوع نگاه صدرا صرفاً فلسفی و کلامی است ولی علامه علاوه بر این، رویکرد اجتماعی هم دارد.

در مغرب زمین، شبهات حس‎گرایانی چون هیوم و در پی آن نقدهای کانت نسبت به توانایی عقل نظری در ادراک امور ماورای طبیعی ایجاد تردید نمود. لذا برخی از متکلمان درصدد برآمدند تا راهی غیر از الهیات عقلی، برای اثبات وجود خداوند پیدا کنند. از جمله این راه‎ها، اثبات وجود خدا از طریق تجربه دینی یا مواجهه مستقیم با خداست که توسط افرادی چون شلایر ماخرو آلستون مطرح شده است.از دیگر سو، در تفکر اسلامی نیز، نسبت به گواهی و شوق قلبی انسان و جنبه‎های شهودی وی در امور ماورای طبیعی تاکید بسیار شده است و اهمیت این امور در نزد دین باوران بر کسی پوشیده نیست.اکنون با توجه به نقش والای تجربه دینی و شهود عرفانی در اسلام و جایگاه آن در الهیات جهان غرب، مناسب است پژوهشی در این زمینه صورت پذیرد تا با پرداختن به قرائت‎های مختلف این برهان، ارزش معرفت‎شناسانه آن مورد بررسی قرار گرفته و نقش آن در اثبات خدا روشن شود.

در این نوشتار تلاش می‌شود مبانی قرآن در برخورد با فرهنگ زمانه تبیین شود تا گمان نشود که به واسطه فرهنگ زمانه پیامبر ، درقرآن باطل راه یافته است. این مبانی به قرار زیر است: 1. حقانیت قرآن؛ 2. هدایتگری قرآن؛ 3. همراهی با علم؛ 4. اعجاز و تحدی در آیات قرآنی؛ 5. انسجام با فطرت؛ 6. قرآن وحی خالص وکلام خداوند؛ 7. حقیقی بودن و مجازی نبودن استناد الفاظ قرآن به خدا؛ 8. تأثیر نداشتن امی بودن پیامبر، درمحتوای وحی؛ 9. امانت داری و صداقت حاملان وحی؛ 10. قداست آیات قرآنی؛ 11. عقل آدمی، معیار سنجش گزاره‌های قرآنی؛ 12. ضرورت حمل کلام خداوند به نزدیک‌ترین معنا به ظاهر قرآن در صورت نیاز به تأویل؛ 13. ضرورت نگاه جامع به کل احکام قرآن؛ 14. کمال دین و بیان همه چیز؛ 15. خاتمیت قرآن و جاودانگی آن؛ 16. پیامی جاودانه، اما مرتبط با فرهنگ زمانه.

معرفت‌شناسی اخلاق به عنوان یکی از مسائل فرا اخلاق و نوعی از معرفت‌شناسی مقید یا مضاف با نگاهی عقلی و از بیرون، مفاهیم و قضایای اخلاقی را مورد بررسی معرفت‌شناختی قرار می‌دهد. مسائل معرفت‌شناختی متعددی از قضایای اخلاقی می‌توان ارائه کرد که مهم‌ترین آنها توجیه یا معیار اثباتی صدق آنهاست. این رساله که نظریه بداهت قضایای اخلاقی را دنبال نموده است، با روشی کاملاً عقلی و معرفت‌شناختی ابتدا عقلی بودن و سپس یقینی بودن قضایای اخلاقی را اثبات کرده و در نهایت برخی از قضایای اخلاقی را از بدیهیات شمرده است. با فحص نسبتاً کاملی که در آثار و آراء حکمای اسلامی به ویژه قائلان به بداهت انجام گرفت، این نتیجه به دست آمد که دو قضیه «عدل حسن است» و «ظلم قبیح است» از سنخ اوّلیات است که بر اساس نظریه «مبناگرایی»، همه معرفت‌های نظری اخلاق به این دو قضیه پایه مبتنی می‌گردند. همچنین انسان برخی مصادیق این دو قضیه را به طور حضوری در خود می‌یابد. از این رو، برخی قضایای اخلاقی از قبیل وجدانیات نیز به شمار می‌روند. این قضایا در هر دو صورت خودْ موجّه و دارای صدق ذاتی است و نیاز به اثبات ندارد. با تقریر خاصی که از نظریه بداهت ارائه شده، می‌توان به خوبی از این نظریه دفاع کرد و به دیدگاه‌های مخالفان آن؛ یعنی قائلان به شرعی بودن، مشهوری بودن و نظری بودن قضایای اخلاقی پاسخ داد. همچنین برخی قضایای اخلاقی تحت هر شرایطی ثابت و مطلق هستند. لکنبرخی دیگر متناسب با تغییر شرایط، تغییر می‌کنند اما چون این شرایطْ واقعی‌ هستند از این رو موجب نسبیت‌گرایی نمی‌شود.